Περιμένοντας την «Άνοιξη» στην Πολωνία

«Είναι προφανές ότι δεν εκπροσωπούμε τους πάντες, όμως, αν κανείς μοιράζεται τις αξίες μας για αλληλεγγύη, ισότητα, ελευθερία και για ένα κράτος δικαίου, είναι ευπρόσδεκτος να συμμετέχει στο κίνημά μας», λέει στο Solomon ο Ρόμπερτ Μπιεντρόν, επικεφαλής του νέου πολιτικού σχηματισμού με το όνομα Άνοιξη (Wiosna), που ιδρύθηκε πριν περίπου δύο μήνες στην Πολωνία.

Ο Μπιεντρόν είναι μία από τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτικές φιγούρες στην Ευρώπη αυτή τη στιγμή. Ανοιχτά γκέι και άθεος, πρώην δήμαρχος μιας μικρής πόλης των 90.000 κατοίκων κοντά στην ακτή της Βαλτικής, είχε από νωρίς καλλιεργήσει ένα προκλητικό, για τα πολωνικά ήθη, πολιτικό προφίλ, όταν για παράδειγμα, είχε αρνηθεί να κρεμάσει το πορτραίτο του Πάπα στο δημαρχείο της πόλης του, Σουπσκ. Αυτό, σε μια χώρα όπου ο Πάπας αντιμετωπίζεται ως ροκ σταρ και που ένα 12χρονο κορίτσι στην επαρχία αναγκάστηκε να γεννήσει, λόγω του αυστηρού νομικού πλαισίου για τις αμβλώσεις.

Ως ο πρώτος ανοιχτά ομοφυλόφιλος βουλευτής της χώρας, ο 42χρονος Μπιεντρόν έχει δεχτεί στο παρελθόν αρκετές βίαιες επιθέσεις στο δρόμο από ομοφοβικούς, πολέμιους της διαφορετικότητας. Ως δήμαρχος είχε κληθεί να παντρέψει πολλά ζευγάρια: “Ζηλεύω πολύ όταν βλέπω πόσο ευτυχισμένοι είναι. Είμαι 15 χρόνια με τον σύντροφό μου και ο γάμος αποτελεί ακόμη όνειρο. Δεν είναι δίκαιο που το 2018 δύο ενήλικες που αγαπιούνται δεν μπορουν να παντρευτούν” είχε πει στο παρελθόν.

Η Άνοιξή του έκανε το ντεμπούτο της ένα μήνα μετά την βάρβαρη δολοφονία του δημάρχου του Γκντανσκ, Πάβελ Αντάμοβιτς, τον Ιανουάριο του 2019. Ο Αντάμοβιτς, αν και αυτοπροσδιοριζόταν ως συντηρητικός καθολικός, είχε ιδιαίτερα προοδευτική ατζέντα. Δολοφονήθηκε ενώ βρισκόταν πάνω στη σκηνή, σε μια εκδήλωση που γινόταν για φιλανθρωπικούς σκοπούς, μετά τις πολλαπλές μαχαιριές που δέχθηκε από έναν νεαρό άνδρα, προσφάτως αποφυλακισμένο.

Δύο χρόνια νωρίτερα, το 2017, η εθνικιστική οργάνωση νέων All-Polish Youth είχε δημοσιεύσει, συμβολικά, ένα πιστοποιητικό θανάτου για τον Αντάμοβιτς ως τιμωρία για τις φιλελεύθερες απόψεις του. Η συντηρητική Κυβέρνηση του Νόμος και Δικαιοσύνη – PiS, έκανε τότε τα στραβά μάτια.

Σε ένα ιδιαίτερα πολωμένο κλίμα στη χώρα του, είναι μάλλον εύλογη η ηρωοποίηση του Μπιεντρόν από τα περισσότερα διεθνή μέσα. Οι φιλελεύθεροι Ευρωπαϊστές επιμένουν να τον αποκαλούν τον Πολωνό Μακρόν, ενώ άλλοι τον βλέπουν ως τον εν δυνάμει σωτήρα της κατακερματισμένης αριστεράς στη μετακομμουνιστική Πολωνία.

Αυτό είναι και το χάρισμά του: Κατάφερε να αφουγκραστεί τα διάφορα προοδευτικά μέτωπα της χώρας που για καιρό τώρα αισθάνονταν ότι δεν είχαν πραγματική αντιπροσώπευση στην πολωνική Bουλή.

Το στοίχημα για τον πολωνικό προοδευτισμό

«Θεωρούμε τον διαχωρισμό δεξιάς-αριστεράς μη πρακτικό και αναχρονιστικό (…) Δεν θέλουμε να χάσουμε τον χρόνο μας με αχανείς επιχειρηματολογίες και αντιπαραθέσεις, γιατί υπάρχουν ζητήματα όπως οι συντάξεις, η υγεία και η παιδεία που πρέπει να λύσουμε. Αυτή είναι αποστολή για ένα προοδευτικό, φιλοευρωπαικό και θαρραλέο κόμμα όπως η Άνοιξη», τόνισε στο Solomon MAG ο επικεφαλής του προγραμματικού σχεδιασμού του κόμματος του Μπιεντρόν, Ντάριους Σταντέρσκι.

Η αποστασιοποίηση από το δίπολο δεξιάς-αριστεράς δεν είναι καινούργιο φαινόμενο ούτε αποκλειστικά πολωνικό. O Εμανουέλ Μακρόν διεκδίκησε την εξουσία στις γαλλικές προεδρικές εκλογές του 2017 με το μότο “ούτε αριστερά, ούτε δεξιά”. Σε μία ανάλυση για την πολιτική εξέλιξη του Μακρόν στο βρετανικό New Statesman, ο ιστορικός της γαλλικής αριστεράς Ζυλ Καντά σχολίασε: “Όταν κάποιος λέει ότι δεν είναι ούτε αριστερός ούτε δεξιός, συνήθως εννοεί ένα πράγμα: ότι δεν είναι αριστερός”. Στην πράξη, η χαλάρωση των εργασιακών δικαιωμάτων, οι φορολογικές μεταρρυθμίσεις που ευνοούν τους πλούσιους, οι περικοπές των συντάξεων της γαλλικής κυβέρνησης, μάλλον επιβεβαιώνουν το σχόλιο του ιστορικού. Η Άνοιξη του Πολωνού Μακρόν πόσο μπορεί να απέχει από αυτήν την κατάληξη; Ενδεχομένως να κάνουμε καιρό να το μάθουμε μιας και όπως δείχνουν οι δημοσκοπήσεις το κόμμα του Μπιεντρόν, δεν θα κερδίσει τις εκλογές.

Ο Μπιεντρόν χρησιμοποιεί το “ούτε αριστερά, ούτε δεξιά” πιθανόν για λόγους πολιτικού μάρκετινγκ. Πέρα από το συντηρητικό PiS, καταφέρνει να κρατήσει αποστάσεις και από τα ξεθωριασμένα αριστερά σχήματα, τα οποία μετά τις εκλογές του 2015 δεν κατόρθωσαν να έχουν καν παρουσία στην πολωνική Βουλή.

Κεντρικό σημείο της κριτικής που ασκείται στον Μπιεντρόν είναι ότι προσπαθεί απλώς να κερδίσει τις εντυπώσεις προεκλογικά χωρίς να έχει συγκεκριμένο πρόγραμμα. Μάλιστα, πολλοί τον ταυτίζουν με τον Γιάνους Παλίκοτ, εκκεντρικό αρχηγό του κόμματος “Παλίκοτ”, που είχε αρχικά ενθουσιάσει τους προοδευτικούς Πολωνούς με το ριζοσπαστικό πρόγραμμά του. Όσο ξαφνικά, όμως, ο Παλίκοτ απέκτησε υποστηρικτές τόσο γρήγορα απώλεσε τη δυναμική του. «Πολλοί κατηγορούν (τον Μπιεντρόν) ότι είναι ο Παλίκοτ νούμερο δύο. Βέβαια είναι πολύ πιο χαρισματικός. Αν καταφέρει να κερδίσει το 15-20% των ψήφων, τότε θα γίνει απαραίτητος σε μία κυβέρνηση συμμαχίας, ως κυβερνητικός εταίρος. Ας ελπίσουμε ότι έμαθε από τα λάθη του Παλίκοτ», λέει στο Solomon MAG o πολιτικός αναλυτής και βετεράνος δημοσιογράφος, Γιάροσλαβ Κοτσισέφσκι.

Επίσης, όταν η αντιπολίτευση των συντηρητικών φιλελεύθερων του Civic Platform, το κόμμα των σοσιαλδημοκρατών (SLD), το κόμμα των Αγροτών (PSL), και οι Πράσινοι αποφάσισαν να κατέβουν στις επικείμενες Ευρωεκλογές στις 23-26 Μαΐου ως κοινό μέτωπο ενάντια στο PiS, η Άνοιξη αρνήθηκε να συμμετέχει. Ο Μπιεντρόν θέλησε με αυτόν τον τρόπο να μην ταυτιστεί ούτε με το χώρο του υποτιθέμενου κέντρου.

H πρόσφατη πολιτική συγκυρία

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μία έντονη στροφή από τον υπερβάλλοντα ευρω-ενθουσιασμό στον συντηρητισμό και την ακροδεξιά πολιτική. Το κόμμα PiS διανύει τη δεύτερη θητεία του, έχοντας κερδίσει τις εκλογές του 2015 με απόλυτη πλειοψηφία. Ήταν η πρώτη φορά που κάτι τέτοιο συνέβη μετά την πτώση του σοσιαλιστικού καθεστώτος, το 1989.

Το PiS συνδυάζει κοινωνικές πολιτικές και μία πιο εσωστρεφή οικονομική πολιτική με παραδοσιακές αρχές ανάλογες του ελληνικού τρίπτυχου «πατρίς, θρησκεία οικογένεια», μαζί με μία εχθρικότητα για οτιδήποτε προοδευτικό ή διαφορετικό.

Οι παρεμβατικές μεταρρυθμίσεις που επέβαλε στα δημόσια ΜΜΕ αλλά και στο σύστημα δικαιοσύνης, αλλά και η αυστηροποίηση της νομοθεσίας για τις αμβλώσεις, προκάλεσαν ένα τεράστιο κύμα αντιδράσεων, με τους Πολωνούς, κυρίως των αστικών κέντρων, να οργανώνονται και να διαδηλώνουν μαζικά μετά από πολύ καιρό. Ειδικότερα οι «μαύρες» διαμαρτυρίες (czarny protest), για τη νομοθεσία σχετικά με τις αμβλώσεις, δημιούργησαν προ διετίας ένα ισχυρό κίνημα, με τις φεμινιστικές οργανώσεις να έχουν τον πρώτο λόγο και την αριστερά της Πολωνίας να ξυπνάει από το λήθαργο της.

Ο Γιάροσλαβ Κατσίνσκι, αρχηγός του PiS, που αν και δεν κατέχει το αξίωμα του Πρωθυπουργού ή του Προέδρου της Πολωνίας ασκεί τεράστια επιρροή και ουσιαστικά κυβερνάει από το παρασκήνιο, έχει κατηγορήσει πολλές φορές την ΕΕ ότι παρεμβαίνει στα εσωτερικά της Πολωνίας. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια πολλοί μιλούν για Polexit. Βέβαια, όση ευρωσκεπτικιστική ρητορική και να χρησιμοποιεί ο Κατσίνσκι γνωρίζει τη φιλοευρωπαϊκή στάση του πολωνικού λαού και περιορίζεται σε εντυπωσιοθηρικές, κενές δηλώσεις.

Ο Κατσίνσκι είναι μία ιδιαίτερη προσωπικότητα. Ένας συντηρητικός, αντικομμουνιστής πολιτικός, που ζει με τη γάτα του, δεν έχει δίπλωμα οδήγησης, δεν παντρεύτηκε ποτέ και δεν βγαίνει συχνά εκτός χώρας. Έχασε τον δίδυμο αδερφό του, Λεχ Κατσίνσκι, σε αεροπορικό δυστύχημα το 2010. Από τότε κατηγορεί τις Ρωσικές μυστικές υπηρεσίες για τον θάνατό του. Ο ίδιος ίδρυσε το κόμμα PiS μαζί με τον αδερφό του το 2001, ενώ βρέθηκαν στην εξουσία παράλληλα το 2006, ο Γιάροσλαβ ως Πρωθυπουργός και ο Λεχ ως Πρόεδρος.

Το Civic Platform – PO (Platforma Obywatelska) αποτελεί τον κύριο αντίπαλό του. Πρόκειται για ένα κεντροδεξιό, χριστιανοδημοκρατικό κόμμα, με φιλελεύθερη ατζέντα στα οικονομικά και πρώην αρχηγό τον σημερινό Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ.

Το PiS, θα παραμείνει στην εξουσία τουλάχιστον μέχρι τον Νοέμβρη του 2019 και μαζί με το Civic Platform αποτελούν τον πολωνικό δικομματισμό.

Η συντηρητική Πολωνία

«Τα τσιτάτα όπως συντηρητική Πολωνία ή καθολική Πολωνία δεν είναι παρά μόνο στερεότυπα. Η πολωνική κοινωνία δεν είναι συντηρητική. Οι πολιτικοί είναι συντηρητικοί. Γι’ αυτό και πλέον υπάρχει χώρος για ένα νέο προοδευτικό κίνημα. Πάνω από το 80% των Πολωνών είναι υπέρ της ΕΕ» επισημαίνει στο Solomon MAG, κάπως αισιόδοξα, ο Ρόμπερτ Μπιεντρόν.

Από την άλλη, ο πολιτικός αναλυτής Κοτσισέφσκι θεωρεί ότι υπάρχει ένα μεγάλο κομμάτι των ψηφοφόρων στην Πολωνία που είναι ακόμη αρκετά συντηρητικοί. «Παρόλα αυτά είναι πιο περίπλοκο από ό,τι φαίνεται», λέει. «Οι ψηφοφόροι στην Πολωνία αυτή τη στιγμή εξαγοράζονται από πολιτικές δεξιού λαϊκισμού, οι οποίες χρησιμοποιούν αντιμεταναστευτική ρητορική και πορεύονται χέρι-χέρι με την ακραία συντηρητική πολωνική Εκκλησία».

Ωστόσο, όπως επισημαίνει υπάρχει και η αντίρροπη τάση: το φιλελεύθερο και πιο αριστερό κύμα ψηφοφόρων αυξάνεται συνεχώς, παρά την απόλυτη σύγχυση της πολωνικής αριστεράς. «Γι’ αυτό θεωρώ ότι υπάρχει χώρος για ένα κόμμα όπως η Άνοιξη, ή σαν την Άνοιξη. Όμως, ακόμη είναι κάπως νεφελώδες. Δεν πιστεύω ότι θα κερδίσουν τις εκλογές, όμως δεν χρειάζεται και να το κάνουν. Η πολιτική σκηνή, ούτως ή άλλως, προς το παρόν μονοπωλείται από τους ακροδεξιούς λαϊκιστές του PiS και από τους συντηρητικούς δεξιούς του Civic Platform».

Σε συνέντευξή που έδωσε σε διάσημο Αμερικανό youtuber, ο Ρόμπερτ Μπιεντρόν είπε χαρακτηριστικά, στην προσπάθειά του να αποφορτίσει τη στερεοτυπική εικόνα του πολιτικού: «Οι πολιτικοί είναι καθημερινοί άνθρωποι. Κάνουν λάθη, πίνουν, βλέπουν πορνό ταινίες, οδηγούν γρήγορα». Ο Μπιεντρόν προσπαθεί να γίνει ελκυστικός στην ηλικιακή ομάδα των 25-35, σε ανθρώπους δηλαδή που αισθάνονται ότι δεν τους εκφράζει καθόλου το συντηρητικό PiS ή η νεοφιλελεύθερη ατζέντα του Civic Platform. «Πολλές φορές μάλιστα βρίζει σε συνεντεύξεις του ή χρησιμοποιεί νεανική αργκό για να φανεί πιο άμεσος» λέει ο Κοτσισέφσκι.

Η κυβέρνηση του PiS, με τον λαϊκισμό και τη χρήση εθνικιστικών πατριωτικών συμβόλων, έχει καταφέρει να προσελκύσει κυρίως τους ηλικιακά μεγαλύτερους κατοίκους της πολωνικής επαρχίας, που ζουν με τον φόβο της ανεργίας λόγω της τεχνολογικής εξέλιξης και της παγκοσμιοποίησης και αισθάνονταν παραμελημένοι από τις παλαιότερες νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Civic Platform. Η χρήση αντικομμουνιστικής, αλλά και αντιρωσικής προπαγάνδας είναι κυρίαρχη στη ρητορική του κυβερνώντος κόμματος, «οι νέοι άνθρωποι όμως, που γεννήθηκαν μετά την πτώση του κομμουνισμού, δεν τα έχουν ζήσει. Δεν τους αγγίζει αυτή η προπαγάνδα, δεν τα θυμούνται. Έχουν Ευρωπαϊκή ταυτότητα», επισημαίνει ο Κοτσισέφσκι.

Το πολιτικό πρόγραμμα της Άνοιξης

Η κοσμοπολίτικη εικόνα του Μπιεντρόν είναι πιο οικεία στους νέους που ζουν στα αστικά κέντρα παρά στην πολυπληθή επαρχία που παραδοσιακά ψηφίζει το PiS. Σε μία χώρα που τα αστικά κέντρα είναι αραιοκατοικημένα – η Βαρσοβία έχει πληθυσμό 1,7 εκ., όταν το σύνολο των κατοίκων της Πολωνίας είναι 38 εκ.- ο κόσμος της επαρχίας είναι ένα στοίχημα που δύσκολα θα κερδίσει η Άνοιξη.

Ειδικά, όταν το PiS έχει κάνει κάποιες μικρές κοινωνικές παροχές που το έχουν καταστήσει ιδιαίτερα δημοφιλές, όπως για παράδειγμα το επίδομα των 120 ευρώ για κάθε δεύτερο παιδί που γεννιέται σε μία οικογένεια.

Στο ίδιο πνεύμα, ο Μπιεντρόν έχει αρχίσει να ανακοινώνει μέρος του προγράμματός του που θα αφορά στην αύξηση των δημοσίων δαπανών στην υγεία στο 7,2% του ΑΕΠ μέσα στα επόμενα 5 χρόνια και την αύξηση των χαμηλών συντάξεων των 230 ευρώ το μήνα σε 370 ευρώ.

Κάτι τέτοιο, όμως, δε θα του εξασφαλίσει απαραίτητα ψήφους, ειδικά από ψηφοφόρους ιδεολογικά ταγμένους στη δεξιά. «Ωστόσο, μπορεί να αποσπάσει ψήφους από ανθρώπους που ανταποκρίνονται στην παροχολογία και τον λαϊκισμό. Το PiS έχει κατορθώσει να συνδυάσει τέλεια τη δεξιά προπαγάνδα με τις παροχές. Ο Μπιεντρόν προσπαθεί να το αντιγράψει ως προς αυτό και ήδη δέχεται κριτική», υπογραμμίζει ο Κοτσισέφσκι.

Το στοίχημα βέβαια για την Άνοιξη, όπως και για κάθε προοδευτικό κίνημα που προσπαθεί να αποκτήσει επιρροή και εξουσία, είναι, εκτός από τις διεκδικήσεις για περισσότερη ελευθερία του λόγου ή καταπολέμηση των έμφυλων διακρίσεων, να εντοπίσει και να καταπολεμήσει τις οικονομικές ανισότητες.

Όπως περιγράφει ο Πολωνός κοινωνιολόγος Ίαν Σόβα, σε συνέντευξή του στο Open Democracy, πολλά καινούργια προοδευτικά κινήματα στην Πολωνία προσπάθησαν να αποστασιοποιηθούν από την πολιτική και να μιλήσουν γενικά και αόριστα για την κοινωνία των πολιτών, «περιμένοντας από μία καθαρίστρια που βγάζει 1.500 ζλότι το μήνα, και το αφεντικό της που βγάζει 15.000 ζλότι το μήνα να κατέβουν μαζί να διαμαρτυρηθούν για τις παρεμβάσεις της κυβέρνησης στη Δικαιοσύνη. Περιμένοντας από τους ανθρώπους να αδιαφορήσουν για την κατάστασή τους και να αποδεχτούν μία επίπλαστη ενότητα».

Πόσο καρποφόρα θα αποδειχθεί άραγε η Άνοιξη του Ρόμπερτ Μπιεντρόν;

---

Φωτογραφίες: Lucyna Lewandowska