11 / 07 / 2019

Για ένα πουκάμισο αδειανό: ρούχα και σημεία για μια πολιτική καριέρα

Η συμβολική γλώσσα του ενδύματος μπορεί να μεταφέρει με μεγάλη αποτελεσματικότητα το πολιτικό μήνυμα στους επιθυμητούς δέκτες και αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης επικοινωνιακής στρατηγικής των επαγγελματιών της πολιτικής.

Credits

Ρεπορτάζ:

Επιμέλεια:

Μια μεγάλη ομάδα ανθρώπων περιμένει στο φανάρι να διασχίσει έναν κεντρικό δρόμο. Ένας κομπάρσος με σκισμένο τζιν και καθόλου προσεγμένο ντύσιμο περνάει απέναντι με κόκκινο σηματοδότη. Δεν τον ακολουθεί κανείς. Ο ίδιος ηθοποιός αλλάζει εντελώς το στυλ του. Τώρα φοράει καλό κοστούμι, γραβάτα και κρατά ακριβό χαρτοφύλακα. Αυτή τη φορά, το 78% των παρευρισκομένων τον μιμείται. Σχεδόν οι 8 στους 10 πείστηκαν να περάσουν τον δρόμο με κόκκινο.

Το πείραμα της κοινωνικής ψυχολογίας αποτυπώνει με τον πιο εύγλωττο τρόπο τη σημασία του ενδύματος στον επηρεασμό της συμπεριφοράς -αν όχι στη χειραγώγηση. Ας προσπαθήσουμε να μπούμε στο μυαλό των συμμετεχόντων. Ένας πολύ προσεγμένος άνθρωπος που επιμελείται την εμφάνισή του άρα και κάθε πτυχή της ζωής του, δεν μπορεί παρά να ξέρει τι κάνει. Μας εμπνέει εμπιστοσύνη. «Ντύσου αυτό που θες να είσαι κι όχι αυτό που είσαι», λένε οι Αμερικάνοι. Στη γλώσσα των ενδυμάτων στοιχεία όπως το χρώμα, το ύφασμα, η γραμμή, αξεσουάρ-κλειδιά όπως η γραβάτα ή ένα φουλάρι αποκαλύπτουν ή συσκοτίζουν σημαντικά πολιτισμικά, ιδεολογικά και ψυχικά χαρακτηριστικά του ατόμου.

Στο θέατρο της πολιτικής επικοινωνίας τα «κοστούμια» είναι καθοριστικής σημασίας. Το ένδυμα έχει καταστεί προσδιοριστικό στοιχείο της ιδιοσυγκρασίας ενός πολιτικού. Η πολιτική σύγκρουση αναπόφευκτα μεταφέρεται και στο πεδίο της μόδας. Στην οπτική αυτή γλώσσα, το ρούχο γίνεται φορέας πολιτικών ταυτοτήτων κι εκφράζει διαχωριστικές γραμμές ανάμεσα στους πολιτικούς σχηματισμούς.

Με τις ενδυματολογικές του επιλογές ο/η πολιτικός υποδεικνύει στον συνομιλητή του/της τα γυαλιά που θα φορέσει για να τον κοιτάξει. Η συμβολική γλώσσα του ρούχου σηματοδοτεί τί πρεσβεύει, γιατί μπήκε στον πολιτικό στίβο και τι στρατηγική θα ακολουθήσει. Είναι ο καλλιεργημένος αστός που άφησε τη στρωμένη καριέρα στις επιχειρήσεις για να προσφέρει, ο αριστερός διανοούμενος με την ανατρεπτική αισθητική που ήρθε για να ταράξει τα νερά ή ο επαναστάτης που κόντρα σε όλους αγωνίζεται για τον λαό, αδιαφορώντας επιδεικτικά για τους ενδυματολογικούς και όχι μόνο, τύπους. Και οι τρεις αυτοπροσδιορίζονται με βάση τους κανόνες – ο τελευταίος επειδή τους «σπάει».

Ο πολιτικός χτυπάει την πόρτα του επικοινωνιολόγου. Και μετά…

Ειδικός στην πολιτική επικοινωνία, ο Γιώργος Παπατριανταφύλλου, έχει αναλάβει το «χτίσιμο» πολλών πολιτικών προφίλ. «Καθετί πάνω μας λέει την ιστορία μας», λέει στο Solomon MAG «Κάθε ενδυματολογικό κομμάτι, το ρολόι, το χτένισμα, τα γυαλιά διοχετεύουν μηνύματα. Η σωματική επικοινωνία, η εμφάνιση, ο προφορικός και ο γραπτός λόγος του πολιτικού είναι όλα σημεία που πρέπει να συνθέτουν μια ισορροπημένη εικόνα».

Ο κ. Παπατριανταφύλλου προειδοποιεί ότι ένα κακό ή υπερβολικό ντύσιμο αποσπά τη ματιά του θεατή γιατί ο εγκέφαλός του επιχειρεί να αποκωδικοποιήσει τί πάει στραβά. Στην προσπάθειά του αυτή, χάνει ένα μεγάλο μέρος των λεκτικών μηνυμάτων που εκπέμπει ο ομιλητής.

«Το ζητούμενο στην ενδυματολογία των πολιτικών είναι η αρμονία. Το ντύσιμο πρέπει να προσαρμόζεται, αλλά χωρίς να αλλοιώνεται η ταυτότητα του πολιτικού. Είμαι υποστηρικτής της ταυτότητας με καθορισμένο πυρήνα, αλλά με παραλλαγές ανάλογα την περίσταση. Πρέπει όμως να είμαστε ταυτισμένοι με μια εικόνα».

«Το image-making δεν είναι styling», ξεκαθαρίζει από την αρχή ο Γιώργος Παπατριανταφύλλου. Αντιθέτως, «χρησιμοποιεί κανόνες της ψυχολογίας και είναι κομμάτι μιας ευρύτερης επικοινωνιακής στρατηγικής. Η διαμόρφωση του ενδυματολογικού κώδικα ενός πολιτικού απαιτεί έρευνα και ανάλυση δεδομένων» λέει με επίταση και αδιόρατη πικρία για τους κομπογιαννίτες του είδους. «Η επιστημονική μεθοδολογία που ακολουθούμε είναι συγκεκριμένη. Κάνουμε επισταμένη έρευνα για να εντοπιστούν τα κοινά, στα οποία απευθύνεται ο πολιτικός και να τα αξιολογήσουμε. Εφόσον καταλάβουμε πώς τον οραματίζονται και ποιον θεωρούν αποδεκτό ενδυματολογικό κώδικα για εκείνον, προσαρμόζουμε την προσωπικότητα του πολιτικού και το ντύσιμό του στα αιτήματα του κοινού, όπως τα έχουμε εισπράξει ερευνητικά».

Ο Παπατριανταφύλλου επιχειρεί να διαλύσει τα σύννεφα που υπάρχουν γύρω από τον κλάδο της επικοινωνιολογίας. «Σε καμία περίπτωση δεν κατασκευάζουμε προσωπικότητες και δεν πάμε να ξεγελάσουμε την κοινή γνώμη. Χτίζουμε την εικόνα του πολιτικού πάνω σε πραγματικά πρότυπα που τον εκφράζουν».

Ο Κυριάκος Μητσοτάκης ή το πουκάμισο με τα σηκωμένα μανίκια

«Ο νεοεκλεγείς πρωθυπουργός ακολουθεί τους γενικούς κανόνες της τυπικής ενδυματολογίας των πολιτικών και εμφανίζεται σχεδόν πάντα με γραβάτα. Τις τελευταίες εβδομάδες όμως, όσο πλησίαζαν οι εκλογές, το στυλ του έγινε πιο ελεύθερο», παρατηρεί ο ειδικός.

Πράγματι, στην προεκλογική του περιοδεία συνήθιζε να φοράει πουκάμισο, συνήθως λευκό με σηκωμένα τα μανίκια. «Το βασικότερο μήνυμα που προβάλλει με αυτήν την ενδυματολογική του απόφαση είναι εργασία – είμαι εν ώρα εργασίας». Μάλιστα, σε πρόσφατη ομιλία του το εξέφρασε και λεκτικά: «είμαστε εν ώρα εργασίας και γι’ αυτό δεν φοράμε κοστούμι και σηκώνουμε τα μανίκια για να δουλέψουμε».

Ο Γιώργος Παπατριανταφύλλου δεν ασπάζεται αυτήν τη συλλογιστική. «Στους συνεργάτες μου ποτέ δεν θα έδινα ως οδηγία να νοηματοδοτήσουν μια έννοια μέσω της εμφάνισής τους. Επί της ουσίας έτσι θα τους επέβαλα μια συμπεριφορά και δεν το θέλω. Πιστεύω ότι πρέπει ο πολιτικός να περνάει τα μηνύματά του βάσει της ιδεολογίας του και να μην προσπαθεί να δώσει στον κόσμο επιβεβλημένα μηνύματα που κάποιες φορές δεν του ταιριάζουν. Συνάδελφός μου είχε πει ότι συνεργάτης του πολιτικός, μεγάλος σε ηλικία, έβαλε στο αυτοκίνητό του μια ρακέτα του τένις για να υπονοήσει ότι είναι ακόμα πολύ δυναμικός. Εγώ είμαι κατά των τεχνικών αυτών. Πιστεύω ότι ο πολιτικός πρέπει να είναι πιο αυθεντικός».

Ο επικοινωνιολόγος βλέπει ότι μέσω της πιο ανεπιτήδευτης, νεανικής ενδυματολογίας, ο Κυριάκος Μητσοτάκης επιχείρησε να ταυτιστεί με τους καθημερινούς ανθρώπους και να δείξει ότι είναι ένας από αυτούς. Όσο για τη στρατηγική προτίμηση στο άσπρο πουκάμισο, τόσο του Μητσοτάκη, όσο και του Τσίπρα, το λευκό έχει τις πιο θετικές συνδηλώσεις. Είναι το χρώμα του καθαρού, του αδιάφθορου, του αξιόπιστου, αυτού που δεν έχει τίποτα να κρύψει. Όλα στο φως.

Ο Αλέξης Τσίπρας ή η απείθεια στη γραβάτα

«Ο Αλέξης Τσίπρας μέσω της ενδυματολογίας προσπαθεί να επικοινωνήσει μια διάθεση πιο ελεύθερη, πιο ακηδεμόνευτη. Το μήνυμα του εξαρχής ήταν ότι βρίσκεται εκτός πλαισίου, μακριά από τον καθωσπρεπισμό που χαρακτηρίζει όλους τους υπόλοιπους, οι οποίοι συντεταγμένα ακολουθούν το κυρίαρχο dress code σε Ευρώπη και Ελλάδα, τη στολή εργασίας». Ο κ. Παπατριανταφύλλου πιθανολογεί ότι ο κ. Τσίπρας στην πορεία σκέφτηκε να μπει στον δρόμο της γραβάτας. Κατά την επαγγελματική του γνώμη, ο τέως πρωθυπουργός δεν θα «τσαλάκωνε» το προφίλ του, αν πέρναγε στο καθιερωμένο ντύσιμο όταν το απαιτούσαν οι περιστάσεις, για παράδειγμα στην επίσκεψη του Μπάρακ Ομπάμα ή του Εμανουέλ Μακρόν.

«Αν ήμουν στο επιτελείο του, θα τον συμβούλευα η ενδυματολογία του να μοιραστεί και να προσαρμοστεί σε ορισμένες καταστάσεις. Υπήρχαν συνθήκες που επιβαλλόταν από τις καταστάσεις να εναρμονιστεί με τα ευρωπαϊκά πρότυπα. Από την άλλη, οφείλω να του αναγνωρίσω ότι ήταν αυθεντικός ως προς την εικόνα του» καταλήγει ο Γιώργος Παπατριανταφύλλου.

Ο σημαντικός φιλέλληνας Γάλλος ψυχαναλυτής Ρεζινάλντ Μπλανσέ στο τελευταίο του βιβλίο, «Πολιτικές του Ψυχαναλυτή», αφιερώνει ένα κεφάλαιο στη ρητορική της εμφάνισης. Για τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ, όπως το γλωσσικό σύστημα χωρίζεται σε γλώσσα και ομιλία, έτσι και η ένδυση αποτελεί σύνθεση του ρούχου και του ντυσίματος.

Ο Γάλλος ψυχαναλυτής κάνει λόγο για «πράξη ένδυσης», κατ’ αντιστοιχία με την πράξη ομιλίας. Αναφερόμενος στην επιλογή του Αλέξη Τσίπρα να εξοβελίσει τη γραβάτα από την εικόνα του Έλληνα πρωθυπουργού για πρώτη φορά, ο Μπλανσέ υπογραμμίζει ότι «η ήδη καταχωρημένη πράξη της πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ στην εξουσία συνίσταται σε μια πράξη ένδυσης. Προσφέροντας στον Αλέξη Τσίπρα κατά τη διάρκεια μιας επίσημης επίσκεψης τη γραβάτα που του λείπει, ο Ματέο Ρέντσι το αναγνώρισε εμπράκτως». Ο Αλέξης Τσίπρας, με την αμετακίνητή του άρνηση να φορέσει γραβάτα επιχείρησε να αποδομήσει τη συμβολική τάξη πραγμάτων.

«Ο κύριος Βαρουφάκης ή η ρητορική της εμφάνισης»

Φυσικά, δεν θα μπορούσε να μην κεντρίσει τον Ρεζινάλντ Μπλανσέ, η ιδιαίτερη περίπτωση του Γιάνη Βαρουφάκη. Στο κεφάλαιο «Ο κύριος Βαρουφάκης ή η ρητορική της εμφάνισης» ο Γάλλος ψυχαναλυτής εξετάζει τη σημειολογία των πολυσυζητημένων ενδυματολογικών επιλογών του πρώην υπουργού Οικονομικών και νυν βουλευτή του ελληνικού Κοινοβουλίου. Στο πολιτικό star system ο Βαρουφάκης κατέχει περίοπτη θέση, υπό την έννοια ότι η αμφιλεγόμενη προσωπικότητά του πυροδοτεί συγκρούσεις που ξεφεύγουν από το πεδίο της πολιτικής.

Γράφει ο Μπλανσέ: «Ο τρόπος ντυσίματος του Γιάνη Βαρουφάκη, απαλλαγμένος από τα πρωτόκολλα, είναι ο λόγος χωρίς λόγια που εκφράζει την αμφισβήτηση που ένας ολόκληρος λαός απευθύνει προς το κατεστημένο που τον κακομεταχειρίζεται».

Για τον Γάλλο ψυχαναλυτή, ο ανοιχτός γιακάς του μπλε ηλεκτρίκ πουκαμίσου που πέφτει πάνω από το παντελόνι δηλώνει εύγλωττα την απείθεια του Βαρουφάκη απέναντι στον σωματικό ή πνευματικό εξαναγκασμό.

Πολλοί τον λοιδόρησαν για την περιφρόνησή του στους κώδικες των θεσμικών οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Σε μια θάλασσα από σκούρα μπλε, γκρι και μαύρα κοστούμια, αυτό που αναδεικνύει απερίφραστα τη δύναμη της ρητορικής της εικόνας είναι ότι οι επικριτές του έβαζαν στην ίδια πρόταση τις οικονομικές συνέπειες της πολύμηνης διαπραγμάτευσής του με τους εταίρους και το μαύρο perfecto, το πουκάμισο με τα λαχούρια, και το πολυφορεμένο σακάκι με το «επαναστατικό» κόκκινο ρέλι στον αυχένα. Σαν άλλος ροκ σταρ, o Γιάνης Βαρουφάκης κλήρωσε το δερμάτινο τζάκετ του σε έναν τυχερό στην παρουσίαση βιβλίου του στο Λονδίνο.

Το επικοινωνιακό άγγιγμα

Η άποψή μας για κάποιον που δε γνωρίζουμε διαμορφώνεται στα τέσσερα πρώτα λεπτά, σύμφωνα με έρευνες της κοινωνικής ψυχολογίας. Έχουμε λοιπόν ένα πολύ μικρό χρονικό διάστημα στη διάθεσή μας, διότι η πρώτη εντύπωση αποδεικνύεται ιδιαίτερα ανθεκτική.

Η πεμπτουσία της άρτιας επικοινωνίας σύμφωνα με τον Γιώργο Παπατριανταφύλλου είναι το «επικοινωνιακό άγγιγμα». Πρόκειται για το αποτύπωμα που μένει μετά από κάθε συναναστροφή. Είτε πρόκειται για συζήτηση, ταινία ή πολιτική ομιλία εξετάζουμε τί άγγιξε τον αποδέκτη του μηνύματος. Η ενδυματολογία είναι κρίσιμο συστατικό του «αγγίγματος» της επικοινωνίας. Το στυλ μας αφηγείται ιστορίες. Το ένδυμα είναι φορέας συναισθήματος, συμβολισμού, ταυτότητας και σημαντικό στοιχείο της εξωλεκτικής επικοινωνίας. Φυσικά, δεν είναι τα πάντα ορατά με «γυμνό» μάτι. Το βάθος αποκωδικοποίησης των συστατικών που συνθέτουν την εμφάνισή μας, έγκειται στην εμπειρία του αποκρυπτογράφου.

More to read

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!

Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.