2.010 επαναπροωθήσεις με 55.445 θύματα στο Αιγαίο

Ταξίδευαν με προορισμό την Ιταλία, έχοντας ξεκινήσει από τις τουρκικές ακτές. Ήταν 30 Οκτωβρίου 2022, και στο σκάφος επέβαιναν 104 γυναίκες, άνδρες, και παιδιά, κυρίως από το Αφγανιστάν. 

Όταν τα καύσιμά τους τελείωσαν και βρέθηκαν να πλέουν δίχως προσανατολισμό, 45 ναυτικά μίλια δυτικά της Πύλου και 30 ναυτικά μίλια βόρεια από το σημείο του ναυαγίου του περασμένου Ιουνίου, ενημέρωσαν αρχικά τις ιταλικές Αρχές. Στη συνέχεια, και με τη δική τους παρότρυνση (καθώς βρίσκονταν σε περιοχή ελληνικής ευθύνης), τις ελληνικές.

Έξι ώρες αργότερα, ένα σκάφος του ελληνικού Λιμενικού Σώματος βρέθηκε κοντά τους. Βίντεο δείχνουν πως το σκάφος Lambro Halmatic 60 ξεκίνησε να ρυμουλκεί το σκάφος των προσφύγων για πολλές ώρες, φτάνοντας έξω από το λιμανάκι της Φοινικούντας, κοντά στη Μεθώνη.

Εκεί, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, το Λιμενικό έκοψε το σχοινί με το οποίο ρυμουλκούσε το σκάφος τους, και οι πρόσφυγες είδαν να εμφανίζονται τρία άλλα σκάφη. Τότε χάθηκε η επικοινωνία τους με την οργάνωση Aegean Boat Report, στην οποία έως τότε έστελναν εικόνες, βίντεο, και στίγματα της τοποθεσίας τους.

Όταν ο δημοσιογράφος Δημήτρης Αγγελίδης της Εφημερίδας των Συντακτών ρώτησε για την τύχη των 104 ανθρώπων, το Γραφείο Τύπου του Λιμενικού Σώματος επιβεβαίωσε πως «πρόσφυγες που επέβαιναν σε σκάφος ζήτησαν συνδρομή, επειδή κινδύνευαν».

«Η συνδρομή δόθηκε», ανέφερε το Λιμενό, αλλά οι πρόσφυγες συνειδητοποίησαν πως επέστρεφαν προς τα ελληνικά ύδατα και «τότε με επιλογή τους έκοψαν τον κάβο της ρυμούλκησης και έφυγαν, μάλλον προς Ιταλία».

Η απάντηση του Λιμενικού δεν απαντά στο γιατί η επικοινωνία με τους πρόσφυγες χάθηκε πλήρως, ούτε στο γιατί στίγματα τοποθεσίας που οι ίδιοι έστειλαν τους έδειχναν να έχουν βρεθεί σε ελληνικό έδαφος πριν χαθούν τα ίχνη τους.

Η απάντηση ήρθε μια ημέρα αργότερα, όταν 600 ναυτικά μίλια μακριά, κοντά στις τουρκικές ακτές, το τουρκικό Λιμενικό περισυνέλλεξε πέντε φουσκωτές σχεδίες (life rafts). Σε αυτές επέβαιναν 104 άνθρωποι, που αργότερα είπαν πως το ελληνικό Λιμενικό αφαίρεσε τα κινητά τους, τους επιβίβασε σε ένα μεγάλο σκάφος με το οποίο τους μετέφερε ως εκεί, και τους εγκατέλειψε στις σχεδίες.

Αιγαίο: Περισσότερες από 2.010 επαναπροωθήσεις

Η περίπτωση αυτή αποτελεί μια από τις συνολικά 41 τεκμηριωμένες υποθέσεις ρυμούλκησης προσφύγων από το ελληνικό Λιμενικό, οι οποίες καταγράφονται στη διαδραστική πλατφόρμα που επιμελούνται το ερευνητικό κέντρο Forensic Architecture, που εδρεύει στο Goldsmiths του πανεπιστημίου Λονδίνου, και η αδελφή-οργάνωσή του Forensis που εδρεύει στο Βερολίνο.

[Το Solomon συνεργάστηκε με τη Forensis για τη διερεύνηση των συνθηκών που οδήγησαν στο πολύνεκρο ναυάγιο της Πύλου]

Τον Ιούλιο του 2022, το Solomon είχε παρουσιάσει την πλατφόρμα που, συνδυάζοντας υλικό από βάσεις δεδομένων (π.χ. της Frontex), δημοσιογραφικά ρεπορτάζ και δελτία ανθρωπιστικών οργανώσεων, κατέγραφε πως μέσα σε δύο μόλις χρόνια (Μάρτιος 2020 – Μάρτιος 2022), το ελληνικό Λιμενικό Σώμα είχε πραγματοποιήσει στο Αιγαίο 1.018 παράνομες επαναπροωθήσεις με θύματα τουλάχιστον 27.464 αιτούντες άσυλο.

Με την ανανέωση της πλατφόρμας για ακόμα έναν χρόνο, φτάνοντας έως και τον Μάρτιο του 2023, καταγράφονται πλέον 2.010 περιστατικά με συνολικά 55.445 θύματα. Εξ αυτών, 700 επαναπροωθήσεις εμφανίζονται να έχουν λάβει μέρος στο νησί της Λέσβου, 238 στη Χίο, 424 στη Σάμο, 283 στην Κω και 212 στη Ρόδο.

Σε τουλάχιστον 26 περιπτώσεις, τα σκάφη των προσφύγων εμφανίζονται να βρίσκονται βαθιά στα ελληνικά νερά —στα ανοιχτά της Καλαμάτας, των Κυθήρων, ή ακόμα και στο Ιόνιο– όταν εντοπίζονται από το Λιμενικό Σώμα. Οι επιβαίνοντές σε αυτά αναγνωρίζονται κατά την περισυλλογή τους από το τουρκικό Λιμενικό, εκατοντάδες χιλιόμετρα μακριά, τις επόμενες ημέρες.

Η Frontex, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, καταγράφεται να εμπλέκεται άμεσα σε 122 επαναπροωθήσεις και να έχει γνώση για 417 ακόμη.

Τον περασμένο μήνα, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ψήφισε υπέρ της μείωσης των επιχειρήσεων της Frontex στην Ελλάδα, με ευρωβουλευτές να εκφράζουν «σοβαρές ανησυχίες σχετικά με τους σοβαρούς και επίμονους ισχυρισμούς κατά των ελληνικών Αρχών σε σχέση με τις επαναπροωθήσεις και τη βία κατά των μεταναστών».

Σύμφωνα με την πλατφόρμα, κατά τη διάρκεια των καταγεγραμμένων επαναπροωθήσεων έχασαν τη ζωή τους 24 άνθρωποι και ακόμη 17 παραμένουν αγνοούμενοι.

Επαναπροωθήσεις με «συστηματικό και οργανωμένο χαρακτήρα»

Σε ορισμένες από τις περιπτώσεις οι πρόσφυγες εντοπίζονται εν πλω από το ελληνικό Λιμενικό, το οποίο είτε ρυμουλκεί το σκάφος ή τη λέμβο τους, είτε τους μεταφέρει σε πλωτές σχεδίες που εγκαταλείπει στα τουρκικά ύδατα.

Σε άλλες περιπτώσεις, οι πρόσφυγες εντοπίζονται σε ελληνικό έδαφος. 

Τον περασμένο Μάρτιο, το Solomon κατέγραψε την περίπτωση δέκα αιτούντων άσυλο που έφτασαν στη Σάμο, ταυτοποιώντας και αποτυπώνοντας οπτικά τον «μικρό παράδεισο» στα νοτιοανατολικά του νησιού, όπου κρατήθηκαν μέχρι να μεταφερθούν σε λέμβο δίχως μηχανή και να επαναπροωθηθούν στην Τουρκία.

Τον Νοέμβριο του 2022, το Solomon είχε φέρει στο φως επιστολή της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, που τον Μάρτιο του ίδιου έτους ενημέρωνε τις ελληνικές Αρχές για την άφιξη οκτώ Τούρκων στη Σάμο, αναφέροντας τα πλήρη στοιχεία και ζητώντας την προστασία τους. Οι οκτώ Τούρκοι επαναπροωθήθηκαν στην Τουρκία και οι επτά εξ αυτών, στρατιωτικοί που είχαν καταδικαστεί για συμμετοχή στο κίνημα Γκιουλέν, που στην Τουρκία θεωρείται τρομοκρατική οργάνωση (με την ονομασία FETÖ), κατέληξαν σε τουρκικές φυλακές.

Βίντεο που δημοσίευσαν οι New York Times καταγράφει βήμα-βήμα αντίστοιχο περιστατικό στη Λέσβο, από τον εντοπισμό μιας ομάδας προσφύγων στο νησί έως την μεταφορά τους στα ανοιχτά και την εγκατάλειψή τους εκεί. 

Η ελληνική κυβέρνηση αρνείται συνολικά τις επαναπροωθήσεις. Έως σήμερα, αρνείται τα δημοσιογραφικά αιτήματα να τεθεί υπόψη της οπτικό υλικό τεκμηρίωσης συγκεκριμένων περιπτώσεων, προκειμένου να τοποθετηθεί σχετικά.

Τον Σεπτέμβριο του 2021, η Εθνική Επιτροπή για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΕΔΑ), το επίσημο συμβουλευτικό όργανο της Πολιτείας για ζητήματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων, προχώρησε στον Μηχανισμό Καταγραφής Περιστατικών Άτυπων Αναγκαστικών Επιστροφών – πρακτικά επαναπροωθήσεων.

Με βάση τις συνεντεύξεις που πραγματοποιήθηκαν, η έκθεση του Μηχανισμού Καταγραφής καταγράφει 19 περιστατικά στη θάλασσα για το 2022, με τα θύματα αυτών να υπολογίζονται κατ’ ελάχιστον σε 314 άτομα. Σε 15 από αυτά τα περιστατικά τα θύματα είπαν πως για την επαναπροώθησή τους χρησιμοποιήθηκαν πλεούμενα, ενώ σε 12 εξ αυτών είπαν πως χρησιμοποιήθηκαν και πλωτές σχεδίες. 

Στην ίδια έκθεση, ο Μηχανισμός Καταγραφής αναφέρει ότι οι επαναπροωθήσεις «δεν αποτελούν περιστασιακό και άτακτο φαινόμενο, αλλά έχουν λάβει συστηματικό και οργανωμένο χαρακτήρα». 

«Προκειμένου να πραγματοποιηθούν», αναφέρεται, «φαίνεται να επιστρατεύεται ανθρώπινο δυναμικό, κτηριακές εγκαταστάσεις, βαριά οχήματα, πλωτά σκάφη και άλλα υλικοτεχνικά μέσα».