Αποκλειστικό: Φόβους για «νέα Frontex» φέρνει η έρευνα εις βάρος του οργανισμού της ΕΕ για το άσυλο

Οι ισχυρισμοί κατά του οργανισμού της ΕΕ για το άσυλο (EUAA) έρχονται στον απόηχο του σκανδάλου που συντάραξε τον Frontex, τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακης, οδηγώντας στην παραίτηση του διευθυντή του Φαμπρίς Λετζέρι νωρίτερα μέσα στο έτος.

Οι πιο πρόσφατοι ισχυρισμοί υποδηλώνουν ότι τα σοβαρά ζητήματα διακυβέρνησης και λογοδοσίας καθίστανται πλέον ενδημικά στις υπηρεσίες που είναι επιφορτισμένες με την εφαρμογή της πολιτικής της ΕΕ έναντι των προσφύγων και μεταναστών. Αυτά τα εσωτερικά, οργανωτικά ζητήματα συνοδεύονται και σε αυτή την περίπτωση από μια φερόμενη αποτυχία αντίδρασης στις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στα σύνορα του μπλοκ.

Έγγραφα που είδε το Solomon δείχνουν ότι ο οργανισμός της ΕΕ για το άσυλο αδυνατεί να ανταποκριθεί σε καταγγελίες κακομεταχείρισης αιτούντων άσυλο, υιοθετώντας μια υπερβολικά στενή ερμηνεία των υποχρεώσεών της σε τέτοιες καταστάσεις.

Από πλευράς τους, οι Financial Times ανέφεραν τον Σεπτέμβριο ότι σε καταγγελία που κατέθεσαν υπάλληλοι του οργανισμού στην OLAF η ηγεσία της EUAA κατηγορούνταν για νεποτισμό, «δόλια χρήση των κονδυλίων της ΕΕ», και κακό χειρισμό των αναφορών σχετικά με ζητήματα εργασιακής παρενόχλησης.

Η OLAF, ο εποπτικός φορέας της ΕΕ για την καταπολέμηση της απάτης, επιβεβαίωσε στο Solomon ότι έχει ξεκινήσει έρευνα εις βάρος της EUAA, ύστερα από την ολοκλήρωση μιας αρχικής αξιολόγησης των ισχυρισμών. Αυτό σημαίνει πως η OLAF κατέληξε στο συμπέρασμα ότι υπάρχουν επαρκείς λόγοι για να υποπτευθεί κανείς την ύπαρξη σοβαρών παραβάσεων εντός του οργανισμού.

Σε δήλωση του γραφείου Τύπου της OLAF αναφέρεται ότι δεν μπορεί να γίνει κανένα περαιτέρω σχόλιο προκειμένου να προστατευθεί η ακεραιότητα της «εν εξελίξει» έρευνας. Στην ανακοίνωση τονίζεται ότι η απόφαση για την έναρξη έρευνας δεν υπονοεί ότι οποιαδήποτε πρόσωπα ή οντότητες ευθύνονται για παρατυπίες ή απάτες. «Η OLAF σέβεται πλήρως το τεκμήριο της αθωότητας», ανέφερε το γραφείο Τύπου.

Η EUAA απορρίπτει τους εις βάρος της ισχυρισμούς ως «επιλεκτικούς» και «αποδεδειγμένα ψευδείς». Σε γραπτή απάντηση προς το Solomon, ο οργανισμός έθεσε επίσης υπό αμφισβήτηση τα κίνητρα των υπαλλήλων που είχαν υποβάλει την καταγγελία, κατηγορώντας τους για παραβίαση της ιδιωτικής ζωής.

«Το γεγονός ότι επέλεξαν ένα δημόσιο πλαίσιο [για να εκφράσουν τις ανησυχίες τους] αντί να κάνουν χρήση των ειδικών καναλιών για την υποβολή καταγγελίας, φέρεται να μαρτυράει την πρόθεση», ανέφερε ο οργανισμός σε απαντήσεις προς το Solomon.

«Ορισμένες από αυτές τις υπηρεσίες συμπεριφέρονται σαν μικρές αυτοκρατορίες»

Με έδρα τη Μάλτα, η EUAA διευθύνεται από την εκτελεστική διευθύντρια Νίνα Γκρεγκόρι, πρώην υπάλληλο του υπουργείου Εσωτερικών της Σλοβενίας. Η Γκρεγκόρι τοποθετήθηκε επικεφαλής το 2019, με την προσδοκία ότι θα αναμόρφωνε τη φήμη της υπηρεσίας, ύστερα από την παραίτηση του προκατόχου της εν μέσω καταγγελιών για παρενόχληση και τη διεξαγωγή σχετικής έρευνας από την OLAF.

Η υπηρεσία μετονομάστηκε εκ νέου τον περασμένο Ιανουάριο κι έλαβε ενισχυμένη εντολή για να υποστηρίξει την κύρια αποστολή της, δηλαδή την εναρμόνιση της διαχείρισης των αιτήσεων ασύλου σε ολόκληρη την ΕΕ. Απασχολεί περίπου 2.000 άτομα και διαθέτει γραφεία σε Ιταλία, Ελλάδα, Κύπρο, Ισπανία, Λιθουανία και Λετονία. Με ετήσιο προϋπολογισμό περίπου 180 εκατ. ευρώ, αναδεικνύεται σε μια από τις μεγαλύτερες υπηρεσίες της ΕΕ.

Η έναρξη της έρευνας ακολουθεί μια συνεχή ροή καταγγελιών κατά της Γκρεγκόρι και του επιτελείου της. Μια ανώνυμη επιστολή που υποβλήθηκε στην OLAF τον Σεπτέμβριο κατηγόρησε την ηγεσία της EUAA για τη δημιουργία «ενός πολύπλοκου συστήματος νομικών δομών και ελέγχων που δίνουν την εντύπωση της συμμόρφωσης και της κανονικότητας, αλλά στην πραγματικότητα κρύβουν και καλύπτουν» τις παρατυπίες της.

Οι συντάκτες της επιστολής ανέφεραν ότι ανησυχούσαν για «μη αναστρέψιμη» ζημία στη φήμη του οργανισμού, «ιδίως μετά τα όσα συνέβησαν με τον Frontex» — μια αναφορά στο μακροχρόνιο σκάνδαλο που τελικά οδήγησε στην παραίτηση του εκτελεστικού διευθυντή, Φαμπρίς Λετζερί, τον περασμένο Απρίλιο.

Ο Frontex βρέθηκε να ερευνάται από την OLAF αφού η ηγεσία του κατηγορήθηκε ότι καλλιεργούσε μια τοξική κουλτούρα στο χώρο εργασίας και έκανε τα στραβά μάτια στις «επαναπροωθήσεις», την παράνομη πρακτική του εξαναγκασμού των αιτούντων άσυλο να επιστρέψουν σε ένα σύνορο που μόλις είχαν διασχίσει.

Η έκταση της κακοδιοίκησης που αποκάλυψε η έκθεση της OLAF υπερέβαινε κατά πολύ αυτό που οι αξιωματούχοι της Κομισιόν, του εκτελεστικού οργάνου της ΕΕ, είχαν αρχικά υποβαθμίσει ως έκτακτα περιστατικά που αποδίδονταν σε ελάχιστα άτομα. Αντίθετα, η έκθεση αποκάλυψε συστημικές αποτυχίες διακυβέρνησης, οι οποίες επιδεινώθηκαν από την απουσία αποτελεσματικών ελέγχων και ισορροπιών εντός της θεσμικής δομής της ΕΕ.

«Έχουμε όλο και περισσότερους οργανισμούς της ΕΕ, ορισμένοι από τους οποίους είναι γεωγραφικά απομονωμένοι, και πολύ προσωπικό που εργάζεται με συμβάσεις ορισμένου χρόνου και επισφαλείς συνθήκες», δήλωσε ο Νικόλας Μαυραγάνης, πρόεδρος της Union Syndicale Federale (USF), ενός συνδικαλιστικού φορέα-ομπρέλα που εκπροσωπεί χιλιάδες άτομα που εργάζονται σε ευρωπαϊκά και διεθνή θεσμικά όργανα. Ενώ οι παραβάσεις και οι παρατυπίες δεν ήταν ο κανόνας, είπε, «ορισμένοι από αυτούς τους οργανισμούς συμπεριφέρονται σαν μικρές αυτοκρατορίες».

Ο Μαυραγάνης δήλωσε στο Solomon ότι η USF έχει λάβει καταγγελίες για κακοδιαχείριση, καθώς και για άλλα ζητήματα εντός της EUAA. «Αν οι ισχυρισμοί αυτοί είναι αληθινοί, υπάρχει μεγάλο θέμα», είπε. «Θα είναι ένα τεράστιο πρόβλημα για την ενωσιακή διακυβέρνηση. Γι’ αυτό πρέπει να διερευνηθούν αμέσως».

Ο Μαυραγάνης δήλωσε ότι κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού μετέφερε τις ανησυχίες του στην EUAA, και προσφέρθηκε προσωπικά να συναντήσει την Γκρεγκόρι.

Η Γκρεγκόρι απάντησε με επιστολή της ότι λαμβάνει πολύ σοβαρά υπόψη τους ισχυρισμούς, αλλά θα απέχει από περαιτέρω ενέργειες μέχρι να λάβει πιο συγκεκριμένες πληροφορίες «σχετικά με τη φύση και την προέλευση των ισχυρισμών αυτών».

Ο Μαυραγάνης θεωρεί ότι με την απάντησή της φάνηκε σαν να επιστρέφει την μπάλα στο δικό του γήπεδο, περιμένοντας από τον ίδιο να αποκαλύψει ευαίσθητες λεπτομέρειες σχετικά με όσα καταγγέλονται. «Αυτό πρακτικά σήμαινε να μεταβιβάσουμε τις πληροφορίες ανθρώπων που μας είχαν προσεγγίσει εμπιστευτικά, ζητώντας μας να προστατεύσουμε την ταυτότητά τους», είπε. «Η απάντηση που πήρα ήταν η δουλειά ενός πολύ καλού spin doctor».

Ακριβώς όπως «αυτό που κάνει η Frontex όλη την ώρα»

Η προσέγγιση της EUAA στις υποχρεώσεις της όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα έχει επίσης προκαλέσει παραλληλισμούς με τον Frontex που δημιουργούν ανησυχίες.

Τον Αύγουστο, ζητήθηκε από τον οργανισμό να αποκαλύψει ποια μέτρα είχε λάβει σχετικά με συγκεκριμένους ισχυρισμούς ότι αιτούντες άσυλο είχαν υποστεί επαναπροωθήσεις από την Ελλάδα στην Τουρκία — μεταχείριση που ισοδυναμούσε με παραβίαση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων τους.

Οι ισχυρισμοί αυτοί αποτελούσαν μέρος της κατάθεσης που έδωσαν πέντε αιτούντες άσυλο — παρουσία προσωπικού του οργανισμού — κατά τη διάρκεια των συνεντεύξεων τους για το ασύλο. Τα πρακτικά των συνεντεύξεων είδαν οι δικηγόροι της Refugee Support Aegean, μιας οργάνωσης που παρέχει νομική βοήθεια σε αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα.

Δύο δικηγόροι της οργάνωσης, ο Μίνως Μουζουράκης και η Μαριάννα Τζερφεράκου, έστειλαν επιστολή στην EUAA, ζητώντας να πληροφορηθούν ποια συνέχεια δόθηκε από πλευράς του οργανισμού στις περιγραφόμενες επαναπροωθήσεις. Σε γραπτή απάντησή της, η εκτελεστική διευθύντρια Νίνα Γκρεγκόρι δήλωσε ότι η παρακολούθηση τέτοιων αναφορών «δεν εμπίπτει στο πεδίο εφαρμογής του Κώδικα Δεοντολογίας και του σχετικού Μηχανισμού Αναφοράς Περιστατικών». Με άλλα λόγια, ο οργανισμός θεωρεί πως δεν έχει εντολή να λάβει περαιτέρω μέτρα σχετικά με τις αναφερθείσες επαναπροωθήσεις.

Οι νομικοί και επιχειρησιακοί κανόνες του οργανισμού αναφέρονται στις υποχρεώσεις της να εγγυάται και να προωθεί «τα θεμελιώδη δικαιώματα» και να «επιδεικνύει μηδενική ανοχή όσον αφορά την παραβίαση των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων».

Στην πράξη, η EUAA υποστηρίζει ότι αυτές οι υποχρεώσεις προκύπτουν μόνο σε ένα αυστηρά καθορισμένο πλαίσιο που αποκλείει τις επαναπροωθήσεις και τον έλεγχο των συνόρων.

Σε γραπτή απάντηση προς το Solomon, ο εκπρόσωπος της EUAA Anis Cassar δήλωσε ότι το προσωπικό του οργανισμού είναι υποχρεωμένο να «αναφέρει παραβιάσεις θεμελιωδών δικαιωμάτων εάν λαμβάνουν χώρα», αλλά τόνισε ότι «αυτό ισχύει μόνο για τις δραστηριότητες των επιχειρήσεων της υπηρεσίας».

Αν και η πρόσβαση στο άσυλο αποτελεί θεμελιώδες δικαίωμα, είπε, «είναι επίσης απολύτως σαφές ότι ο έλεγχος των συνόρων — και επομένως οι πιθανές επαναπροωθήσεις — εμπίπτει στη δικαιοδοσία του Frontex. Η EUAA δεν έχει καμία αρμοδιότητα στον έλεγχο των συνόρων».

Ωστόσο, εμπειρογνώμονες του δικαίου της ΕΕ αμφισβήτησαν αυτή την ερμηνεία της εντολής της υπηρεσίας. Η Melanie Fink, επίκουρη καθηγήτρια δικαίου της ΕΕ στο Πανεπιστήμιο του Leiden, είπε ότι ο οργανισμός φαίνεται να τηρεί μια πολύ απλοϊκή θέση, περιορίζοντας την ευθύνη της στους όρους που ορίζονται στον κανονισμό του, ενώ αγνοεί τις πρόσθετες υποχρεώσεις που δημιουργούνται από τους γενικότερους νόμους της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα.

«Η νομική τους υποχρέωση δεν απορρέει μόνο από τον κανονισμό», δήλωσε η Fink στο Solomon. «Ισχύει το σύνολο του δικαίου της ΕΕ και ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ, και δεσμεύονται από αυτό. Αυτά περιλαμβάνουν θετικές (προληπτικές) υποχρεώσεις για την αντίδραση στις παραβιάσεις των θεμελιωδών δικαιωμάτων».

Ενώ οι δυνατότητες της EUAA είναι πράγματι περιορισμένες, η Fink είπε ότι έχει την υποχρέωση «τουλάχιστον να παρακολουθεί» όταν υπάρχουν «αξιόπιστες και επαναλαμβανόμενες αποδείξεις» παραβιάσεων. «Από τη στιγμή που μια δημόσια αρχή αποκτά γνώση για παραβιάσεις προκύπτει υποχρέωση», είπε. «Πρέπει να κάνουν ό,τι είναι στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων τους για να αποτρέψουν ή να μετριάσουν τις παραβιάσεις».

Η Fink είπε ότι η EUAA φαίνεται να περιορίζει το πεδίο εφαρμογής των υποχρεώσεών της για τα ανθρώπινα δικαιώματα, εμμένοντας στο ελάχιστο νομικό επίπεδο που απαιτείται από αυτόν, μια προσέγγιση που απηχεί «αυτό που κάνει συνεχώς ο Frontex».

Το Solomon ρώτησε την EUAA αν έχει διαβιβάσει ποτέ πληροφορίες σχετικά με τις επαναπροωθήσεις στον Frontex.

Στην απάντησή του, ο οργανισμός δήλωσε ότι οι δραστηριότητές της «δεν περιλαμβάνουν τον Frontex, και επομένως οι δραστηριότητές μας και οι γραμμές αναφοράς μας είναι διακριτές από τις δικές τους».

Επί του παρόντος, η EUAA πρόκειται να προσλάβει έναν υπάλληλο για να επιβλέπει τη συμμόρφωσή του οργανισμού με τις υποχρεώσεις του όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα. Αναμένεται, επίσης, να δημιουργήσει έναν μηχανισμό καταγγελιών παρόμοιο με αυτόν που υπάρχει στον Frontex.