Στο απυρόβλητο: Οι Έλληνες «εθελοντές» καυχιούνται ακόμη για τη Σρεμπρένιτσα

Στις 16 Ιουλίου 2021, ένας χρήστης του Facebook ονόματι Αντώνης Μίτκος ανεβάζει δημόσια στο προφίλ του μια φωτογραφία. Στη φωτογραφία παρουσιάζεται ο ίδιος ντυμένος με στρατιωτική παραλλαγή, αγκαλιασμένος με τον Ράτκο Μλάντιτς, διοικητή των Σερβοβόσνιων κατά τη διάρκεια του πολέμου της Βοσνίας.

Σύμφωνα με την ανάρτηση του Μίτκου, η φωτογραφία τραβήχτηκε στις 11 Ιουλίου 1995, την ημέρα που έπεσε στις δυνάμεις του Μλάντιτς η ασφαλής ζώνη των Ηνωμένων Εθνών στη Σρεμπρένιτσα, στην ανατολική Βοσνία-Ερζεγοβίνη — ακολούθησε η σφαγή περίπου 8.000 μουσουλμάνων ανδρών και αγοριών.

Τον Νοέμβριο του 2017, ο Μλάντιτς καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, και γενοκτονία.

Ο Μίτκος, από πλευράς του, το 2005 είχε κατονομαστεί σε έγγραφο που διέρρευσε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία (ICTY) στη Χάγη, ως ένας από τους δέκα Έλληνες «εθελοντές» που ήταν παρόντες στην περιοχή της Σρεμπρένιτσα εκείνη την εποχή.

Η υπόθεση των δέκα Ελλήνων παραπέμφθηκε στις ελληνικές αρχές, που ξεκίνησαν εξαετή έρευνα. Το 2011, σε μια απόφαση που περιελάμβανε μόλις επτά σελίδες και αποκάλυψε ο δημοσιογράφος Κώστας Κουκουμάκας στο VICE Greece, το Συμβούλιο Πλημμελειοδικών Αθηνών έκρινε ότι δεν υπήρχαν επαρκή στοιχεία για να προχωρήσει η υπόθεση.

Κανείς από τους δέκα άνδρες που κατονομάζονται δεν αντιμετώπισε ποτέ ποινικές κατηγορίες, για δράση στη Σρεμπρένιτσα κατά τη διάρκεια της χειρότερης μαζικής δολοφονίας που εκτυλίχθηκε σε ευρωπαϊκό έδαφος μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Το γεγονός αυτό, σε μια χώρα που ιστορικά στέκεται στο πλευρό των ορθόδοξων χριστιανών Σέρβων, έχει τροφοδοτήσει τις υποψίες για συγκάλυψη.

Όσοι ασκούν κριτική αμφισβητούν την έρευνα που διεξήχθη από την ελληνική πλευρά, ενώ μια πρώην ανώτερη αξιωματούχος του υπουργείου Δικαιοσύνης δήλωσε στο Solomon και στο BIRN ότι η υπόθεση θα πρέπει να ανοίξει εκ νέου. Ταυτόχρονα, ανώτερη διπλωματική πηγή έχει υποδείξει ότι το Σαράγεβο απέφυγε να ασκήσει πραγματική πίεση για τη διερεύνηση του ζητήματος, δεδομένης της υποστήριξης της Ελλάδας στην ενταξιακή προοπτική της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. 

Ένα πράγμα είναι σαφές, αναφέρει ο βετεράνος Έλληνας δημοσιογράφος Σταύρος Τζήμας στο βιβλίο του «Η κατάρρευση της Γιουγκοσλαβίας και οι ελληνικές φαντασιώσεις», όπου πρώτος ανέφερε την ύπαρξη του εγγράφου του ICTY: «Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την πρώην Γιουγκοσλαβία επένδυσε λανθασμένα στη βοήθεια της ελληνικής δικαιοσύνης και του ελληνικού κράτους».

«Στο πλευρό μας»

Η πλειονότητα της ελληνικής κοινωνίας, της πολιτικής ελίτ, των ΜΜΕ, και η ισχυρή Ορθόδοξη Εκκλησία υποστήριξαν ανοιχτά τη Σερβία κατά τη διάρκεια των γιουγκοσλαβικών πολέμων της δεκαετίας του 1990.

Το 1993, όταν μεγάλο μέρος του κόσμου είχε ήδη αρχίσει να βλέπει ως εγκληματία πολέμου τον πολιτικό ηγέτη των Σερβοβόσνιων, Ράντοβαν Κάρατζιτς, του επιφυλάχθηκε υποδοχή ήρωα στην Αθήνα, που επισκέφθηκε μετά από πρόσκληση του τότε αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος Σεραφείμ. 

«Έχουμε μόνο τον Θεό και τους Έλληνες στο πλευρό μας», δήλωσε ο Κάρατζιτς. Το 2016, ο Κάρατζιτς καταδικάστηκε για γενοκτονία, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, και παραβίαση των νόμων και των εθίμων του πολέμου.

Οι δημοσιογράφοι ακολουθούσαν τη δράση των Ελλήνων που πολεμούσαν στη Βοσνία, και οι εφημερίδες δημοσίευαν τηλεφωνικούς αριθμούς στους οποίους Έλληνες μπορούσαν να καλέσουν εάν ήθελαν να καταταγούν.

Υπολογίζεται ότι έως και 100 Έλληνες έλαβαν μέρος στον πόλεμο, οι περισσότεροι εκ των οποίων ως μέλη της Ελληνικής Εθελοντικής Φρουράς (ΕΕΦ), μιας μονάδας που ενσωματώθηκε στον σερβοβοσνιακό στρατό και διοικούνταν από Σέρβους αξιωματικούς. Η μονάδα είχε τα δικά της διακριτικά: τον δικέφαλο αετό του Βυζαντίου.

Μεταξύ των «εθελοντών» περιλαμβάνονταν μέλη της περιθωριακής, τότε, Χρυσής Αυγής. Τουλάχιστον τέσσερα μέλη της ΕΕΦ τιμήθηκαν από τον Κάρατζιτς με το παράσημο του Λευκού Αετού.

Με την πάροδο των χρόνων, έχουν εμφανιστεί στοιχεία για τη συμμετοχή της μονάδας σε εγκλήματα πολέμου, συμπεριλαμβανομένων οργανωμένων, μεγάλης κλίμακας δολοφονιών, και της βίαιης μεταφοράς Βόσνιων μουσουλμάνων στο θάνατο. Δίχως όμως να προκύψουν τα τεκμήρια.

Μόνο τρία από τα άτομα που κατονομάζονται στο έγγραφο του ICTY, που δημοσίευσε ο Τζήμας, διερευνήθηκαν από τις ελληνικές αρχές. Ο Μήτκος, διοικητής της ΕΕΦ, δεν ήταν ανάμεσά τους. 

Τον Οκτώβριο του 2003, όταν ένας πρώην Έλληνας «εθελοντής» συνελήφθη για διακίνηση αναβολικών, σε έρευνα στο διαμέρισμά του βρέθηκε φάκελος με φωτογραφίες παραμορφωμένων πτωμάτων στρατιωτών και πολιτών, καθώς και φωτογραφίες στις οποίες ο ίδιος πόζαρε με συμπολεμιστές του.

Σύμφωνα με δημοσίευμα της εφημερίδας Καθημερινή, η ελληνική αστυνομία επισύναψε στον φάκελο της υπόθεσης σημείωμα που έλεγε ότι οι φωτογραφίες θα αποτελέσουν αντικείμενο «ειδικής έρευνας».

Δεν είναι σαφές αν αυτή η έρευνα  διεξήχθη ποτέ ή αν οι φωτογραφίες αποτέλεσαν μέρος της έρευνας που διεξήχθη μεταξύ 2005 και 2011. 

Το υπουργείο Δικαιοσύνης δεν απάντησε σε αίτημα για σχολιασμό. Αλλά η Μαρία Γιαννακάκη, πρώην βουλεύτρια της Δημοκρατικής Αριστεράς και πρώην γενική γραμματέας του υπουργείου, δήλωσε στο BIRN και το Solomon ότι η υπόθεση δεν μπορεί να τελειώσει εκεί.

«Η υπόθεση πρέπει να ανοίξει εκ νέου, γιατί η Σρεμπρένιτσα έγινε το σύμβολο της ντροπής, όχι μόνο για το μέγεθος του μακελειού, αλλά και για το ότι συνέβη σε μία πόλη που ήταν υπό την απόλυτη προστασία των Ηνωμένων Εθνών», δήλωσε η κα. Γιαννακάκη, που στο παρελθόν είχε θέσει το θέμα στη Βουλή. «Η ενδεχόμενη εμπλοκή Ελλήνων στη σφαγή οφείλει να διαλευκανθεί και οι τυχόν ένοχοι να οδηγηθούν ενώπιον της Δικαιοσύνης».

Το 2005, 163 Έλληνες ακαδημαϊκοί, πολιτικοί, δημοσιογράφοι και πολιτικοί ακτιβιστές απηύθυναν έκκληση στην Ελλάδα να ζητήσει επίσημα συγγνώμη από τα θύματα της Σρεμπρένιτσα για οποιαδήποτε ελληνική παρουσία στην περιοχή κατά τη διάρκεια της σφαγής. Μόνο έξι μέλη του ελληνικού κοινοβουλίου υπέγραψαν τότε την επιστολή.

Ανταλλαγή;

Το 2003, υπό την ελληνική προεδρία της ΕΕ, οι ηγέτες του μπλοκ διακήρυξαν από τη Θεσσαλονίκη ότι μια μέρα οι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων θα ενταχθούν στην ΕΕ.

Ανώτερη διπλωματική πηγή δήλωσε στο Solomon και στο BIRN ότι αυτός είναι ένας από τους λόγους για τους οποίους η Βοσνία δεν πίεσε ποτέ ενεργά για την απόδοση ευθυνών στους Έλληνες «εθελοντές», από ευγνωμοσύνη για την ελληνική υποστήριξη στην ένταξή της στην ΕΕ. Επί του παρόντος, η Βοσνία παραμένει υποψήφια προς ένταξη χώρα, αλλά η διαδικασία κινείται πολύ αργά.

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ήταν ο [τότε υπουργός Εξωτερικών] Γιώργος Παπανδρέου που, στη Θεσσαλονίκη, προώθησε την ευρωπαϊκή προοπτική της Βοσνίας…», δήλωσε η πηγή στο BIRN και το Solomon. «Για τον λόγο αυτό η Βοσνία έκανε υπομονή για τόσα χρόνια».

Στην ερώτηση για το εάν η Βοσνία τήρησε σιγή για τη συμμετοχή Ελλήνων στη σφαγή της Σρεμπρένιτσα, λόγω της υποστήριξης της Ελλάδας για την ένταξή της στην ΕΕ, η ίδια πηγή είπε ότι η Βοσνία είναι «ευγνώμων» στην Ελλάδα και ότι, έχοντας η χώρα ζήσει τον πόλεμο, «θέλει σταθερότητα σε αυτή την περιοχή».

Την ίδια ώρα, οι Έλληνες που ισχυρίζονται ότι ήταν στη Σρεμπρένιτσα όταν έπεσε στις δυνάμεις του Μλάντιτς εξακολουθούν να καυχιούνται ανοιχτά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Τον Μάρτιο του 2014, για παράδειγμα, ένας χρήστης του Facebook ονόματι Βασίλης Σχίζας ανήρτησε δημόσια στο προφίλ του μια φωτογραφία, στην οποία είναι οπλισμένος και φέρει στρατιωτική παραλλαγή.

Ερωτηθείς από άλλον χρήστη πού τραβήχτηκε η φωτογραφία, ο Σχίζας απαντά: «Γεια σου κομάντο, ήμουν στη Βλασένιτσα, φεύγαμε για τη Σεμπρένιτσα [sic]». Η Βλασένιτσα είναι μια πόλη περίπου 50 χιλιόμετρα δυτικά της Σρεμπρένιτσα.

Ένας άλλος πρώην «εθελοντής» εμφανίζεται, σε βίντεο που έχει αναρτηθεί στο YouTube, να αρνείται ότι στη Σρεμπρένιτσα έλαβε χώρα γενοκτονία. 

Επικαλούμενος «τη δική του έρευνα» ισχυρίζεται ότι στο Ποτοκάρι, που ανήκει στον δήμο της Σρεμπρένιτσα και στεγάζει σήμερα το κέντρο μνήμης της σφαγής, τον Ιούλιο του 1995 βρίσκονταν μεταξύ των Βόσνιων μουσουλμάνων «μουτζαχεντίν από το Πακιστάν, την Τσετσενία και το Αφγανιστάν». 

«Αυτοί ήταν εκείνοι που χτυπήθηκαν από τους Σέρβους στο Ποτοτσάρι», προσθέτει ο ίδιος. «Αυτοί ήταν αυτοί που θάφτηκαν από τους Σέρβους στο Ποτοκάρι».