Newsletter | Στήριξε το Solomon
Το Σωτήριο πλημμύρισε δύο φορές μέσα σε ένα μήνα. Μισό χρόνο μετά, όσοι κάτοικοι παρέμειναν στο θεσσαλικό χωριό δίπλα στη λίμνη Κάρλα δεν θέλουν να ακούν πια για βροχή. Και περιμένουν εκείνους που έφυγαν να επιστρέψουν.
Στην είσοδο του χωριού, ένα χωράφι με καλαμπόκια που σαπίζουν. Πλάι στο χωράφι, αυτοκίνητα με τα τζάμια τους ιδρωμένα στο εσωτερικό, παραμένουν εγκαταλελειμμένα στο σημείο από τους ιδιοκτήτες τους.
Στην ανατολική πλευρά, ο δρόμος που ενώνει το χωριό με την επαρχιακή οδό Αγιάς-Βόλου είναι μέχρι και σήμερα καλυμμένος με νερό. Εκεί που τελειώνουν τα σπίτια ξεκινούν βουνά ξεραμένης λάσπης, τα οποία μαζί με κάθε λογής αντικείμενα, που κάποτε αποτελούσαν μέρος νοικοκυριών, σχηματίζουν μια ακανόνιστη σκληρή μάζα.
Έχει περάσει μισός χρόνος από όταν οι κάτοικοι του Σωτήριου, του μικρού θεσσαλικού χωριού δίπλα στη λίμνη Κάρλα, είδαν το νερό να καταπίνει τα σπίτια τους και τους κόπους μια ζωής.
«Πενήντα χρόνια κάναμε να τα φτιάξουμε όλα αυτά. Τώρα πάλι από την αρχή», λέει η Βούλα Μπέλτσου, που την συναντάμε νωρίς τον Φλεβάρη στην αυλή του σπιτιού της, να περιποιείται τις ταλαιπωρημένες της τριανταφυλλιές. Έχει δεμένη την ζακέτα της στη μέση αντί για ποδιά. «Εγώ και να μην έχω ούτε την ποδιά μου. Το φαντάζεσαι;», λέει και παίζει αμήχανα στα χέρια της το ψαλίδι κλαδέματος.
Το Solomon επισκέφθηκε για πρώτη φορά το Σωτήριο, το χωριό που πνίγηκε δυο φορές, τον περασμένο Οκτώβριο, ένα μήνα μετά τις πλημμύρες που ακολούθησαν τις κακοκαιρίες Daniel και Elias. Η Μπέλτσου ήταν μία από τους τέσσερις κατοίκους του χωριού που, μην έχοντας που αλλού να πάνε, χρησιμοποιούσαν το κτίριο της παλιάς Κοινότητας ως προσωρινή κατοικία.
Στο σπίτι της Μπέλτσου, σήμερα, οι λάσπες έχουν καθαριστεί. Οι εργασίες αποκατάστασης των ζημιών έχουν ξεκινήσει, και έχουν τοποθετηθεί και κάποια έπιπλα, κυρίως από δωρεές.
Όμως δεν έχει καταφέρει να εγκασταθεί πάλι πλήρως, λόγω ελλείψεων, και συνεχίζει να χρησιμοποιεί καθημερινά την Κοινότητα. «Μέχρι πρόσφατα δεν είχα ούτε μαχαίρι να κόψω το ψωμί. Μαγείρευα εδώ στο σπίτι και πήγαινα στην Κοινότητα να φάω γιατί εκεί έχει ένα τραπέζι με καρέκλες», λέει η Μπέλτσου.
Το κτίριο της Κοινότητας είναι το μοναδικό ψηλό κτίριο σε ένα χωριό με σχεδόν αποκλειστικά μονοκατοικίες. Την ημέρα που το νερό μπήκε στο Σωτήριο, αποτέλεσε καταφύγιο για τους περίπου εκατόν πενήντα κατοίκους που έμειναν εγκλωβισμένοι εκεί για τουλάχιστον 24 ώρες.
Από τον πρώτο όροφο της Κοινότητας, η Νέβη Ντίμοβα και ο σύζυγός της είδαν το νερό να πλησιάζει στην οροφή του σπιτιού τους. Μόλις έξι μήνες είχαν περάσει από όταν αγόρασαν τη νέα τους οικία και εγκαταστάθηκαν σε αυτή.
«Τα χάσαμε όλα», λέει. Στέκεται στη μέση του σαλονιού, το οποίο κατάφεραν να επιπλώσουν πάλι με δωρεές από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι πολυθρόνες είναι συγκεντρωμένες στο κέντρο του δωματίου, καθώς οι τοίχοι ξερνούν ακόμα υγρασία.
Η Ντίμοβα εκφράζει την ευγνωμοσύνη της για τη βοήθεια που έλαβαν από τον κόσμο. Της είναι αδύνατο να σκεφτεί ποιες ανάγκες θα μπορούσαν να έχουν πρωτοκαλύψει με τα 6.600 ευρώ, που έλαβαν αποζημίωση ως νοικοκυριό περιοχής που επλήγησε «ολικώς». Αυτή είναι, λέει, και η μοναδική αρωγή που έχουν λάβει από την κυβέρνηση σχεδόν έξι μήνες μετά.
«Ποιος μας έφερε σε αυτή την κατάσταση, Παναγιά μου; Λυπάμαι τόσο πολύ», μονολογεί.
Καθισμένη στο τραπέζι της κουζίνας, αφηγείται πως γνώρισε τον άντρα της στην Κύπρο πριν δεκαπέντε χρόνια, όταν πήγε να ζήσει εκεί από την Βουλγαρία, και πως μετά αποφάσισαν να έρθουν να φτιάξουν τη ζωή τους στο Βόλο και έπειτα στο Σωτήριο.
Μιλάει για τον σκύλο τους, τον Ρεξ – όταν το νερό άρχισε να μπαίνει στο σπίτι, εκείνος ήταν που την ξύπνησε. Και μιλάει για τον φόβο της βροχής: όταν βρέχει της είναι πλέον αδύνατο να κοιμηθεί και περιφέρεται στο σπίτι κοιτώντας συνεχώς από τα παράθυρα.
«Δεν θέλω να ακούω για βροχή», λέει.
Επιστρέφοντας στο Σωτήριο το σούρουπο, από την κυκλική διαδρομή της λίμνης Κάρλα, σε ελάχιστα σπίτια διακρίνεται φως αναμμένο. Η Μπέλτσου, η Ντίμοβα, αυτοί που μείναν πίσω, μιλούν για δέκα με δώδεκα σπίτια που είναι σήμερα ανοιχτά.
Στην απογραφή του 2021, το Σωτήριο απαριθμούσε 274 κατοίκους – 43 λιγότερους από την προηγούμενη απογραφή. Για τις επιπτώσεις των πλημμύρων στις μετακινήσεις πληθυσμών δεν υπάρχουν ακόμα επίσημα στοιχεία, ενώ σχετικά ερωτήματα του Solomon στον Δήμο Κιλελέρ, στον οποίο διοικητικά εντάσσεται το Σωτήριο, έμειναν αναπάντητα μέχρι και τη δημοσίευση του ρεπορτάζ. Πρόσφατο δημοσίευμα στον τοπικό Τύπο της Λάρισας κάνει λόγο για «κύμα αστυφιλίας», με τα πλημμυρικά φαινόμενα και τους σεισμούς των τελευταίων χρόνων να αναγνωρίζονται ανάμεσα στις αιτίες.
«Επικρατεί ησυχία και νέκρα», λέει η Μπέλτσου. Η κόρη της με τη μικρή της εγγονή είναι απ’ αυτούς που εγκατέλειψαν το χωριό και έχουν πλέον εγκατασταθεί στον Βόλο. Άλλοι νοίκιασαν σπίτι στο Στεφανοβίκειο, στο Βελεστίνο, στη Λάρισα.
«Μέχρι να έρθει η άνοιξη και να φτιάξουν το σπίτι», οι γονείς του 26χρονου βιοχημικού Στέφανου Χριστοδούλου μένουν επίσης προσωρινά στο Στεφανοβίκειο, δέκα λεπτά οδήγηση από το Σωτήριο, σε σπίτι που τους παραχώρησε συγγενής. Ο Χριστοδούλου είναι ένας από τους ανθρώπους που συναντήσαμε τον Οκτώβριο, να βοηθά στις εργασίες καθαρισμού των σπιτιών του χωριού. Τώρα τον βρίσκουμε στο τηλέφωνο, καθώς λείπει σε επαγγελματικό ταξίδι στο εξωτερικό.
Πολλοί από τους ανθρώπους του χωριού που γνωρίζει δεν σκέφτονται την μετοίκηση ως οριστική λύση. Ο λόγος είναι οικονομικός. «Τα 6.600 δεν φτάνουν ούτε για να βγάλουμε τα σάπια μέσα από το σπίτι. Αν δώσουν τις αποζημιώσεις που λένε, 60-100 ευρώ το τετραγωνικό, είναι μια βοήθεια για αρχή. Αλλά σε καμία περίπτωση δεν καλύπτει το μέγεθος της καταστροφής που έχουμε πάθει. Και το σπίτι σου είναι εκεί, δεν μπορείς να νοικιάζεις αλλού για πάντα», λέει.
Αυτοί που έφυγαν επιστρέφουν, κάνουν δουλειές στα σπίτια τους, και μόλις πέσει το φως της ημέρας φεύγουν πάλι.
Οι καταστροφές που άφησαν πίσω τους οι πλημμύρες φέρνουν στο προσκήνιο το ζήτημα της κλιματικής μετανάστευσης στην Ελλάδα. Έρευνα στο πλαίσιο διπλωματικής εργασίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας ανέλυσε δεκαπέντε περιπτώσεις μελέτης και υπολόγισε τον αριθμό των εσωτερικών εκτοπίσεων που έχουν σημειωθεί στη χώρα κατά τη χρονική περίοδο 2018-2022.
Η έρευνα καταλήγει ότι οι κύριοι παράγοντες που προκαλούν το φαινόμενο της εσωτερικής εκτόπισης είναι οι πυρκαγιές, οι σεισμοί, οι τυφώνες και οι πλημμύρες, ενώ εκτιμά πως δεδομένου ότι η κλιματική αλλαγή επηρεάζει τις καιρικές συνθήκες, και η αλλαγή αυτή επιφέρει ήδη επιπτώσεις στη χώρα, οι εσωτερικοί εκτοπισμοί στην Ελλάδα δύναται να αυξηθούν στο μέλλον.
Ο καθηγητής στο Τμήμα Γεωπονίας, Ιχθυολογίας και Υδάτινου Περιβάλλοντος του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, Σοφοκλής Δρίτσας, λέει ότι η Ελλάδα μειονεκτεί ως προς τις διαθέσιμες λύσεις και τον σχεδιασμό για ευάλωτες περιοχές και την μετακίνηση πληθυσμών. «Ξέρουμε ότι συγκεκριμένες περιοχές στη Θεσσαλία επλήγησαν και τις τρεις φορές – Ιανός, Δανιήλ, Ηλίας – και είναι ευάλωτες περιοχές και άρα μη ανθεκτικές σε ακραία καιρικά φαινόμενα. Πρέπει να γίνει σχεδιασμός λοιπόν σε όλες τις ευάλωτες περιοχές, παραλίμνιες και παραποτάμιες».
Ο καθηγητής θεωρεί ότι η εμπλοκή των τοπικών κοινωνιών, σε επίπεδο οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης και Περιφέρειας, θα παίξει καταλυτικό ρόλο στον σχεδιασμό αυτό. «Να μην έρθουν οι κεντρικές κυβερνήσεις και να επιβάλουν στις τοπικές κοινωνίες λύσεις», λέει. «Αλλά η τοπική κοινωνία να επιβάλει τις πιο ενδεδειγμένες λύσεις, γιατί εκείνη ξέρει πολύ καλύτερα τα πράγματα από ένα συνεργείο ή ένα επιτελείο ανθρώπων που θα προσπαθήσει να δει την περιοχή».
Μετά τις πλημμύρες, ο ταμιευτήρας της Κάρλας επανήλθε στην έκταση που είχε η φυσική λίμνη πριν την αποξήρανσή της το 1962, και υπολογίζεται πως 120.000 στρέμματα γης – μαζί με υποδομές και γεωργικό εξοπλισμό – παραμένουν σήμερα κάτω από το νερό.
«Δεν θέλουμε να γίνουν οι άνθρωποι της περιοχής ψαράδες», λέει στο Solomon ο Περιφερειάρχης Θεσσαλίας Δημήτρης Κουρέτας από το νέο του γραφείο στο κέντρο της Λάρισας.
Η Περιφέρεια Θεσσαλίας έχει προτείνει δύο μέτρα: την τοποθέτηση πλωτών αντλιών με σκοπό «να επιταχύνει στο μισό την απάντληση των νερών» και την επαναφορά των καλλιεργήσιμων αγροτικών εκτάσεων, και ένα σχέδιο σε βάθος τουλάχιστον δύο ετών, με τη δημιουργία σήραγγας η οποία θα διώχνει το νερό στο Αιγαίο.
Υπάρχουν ωστόσο φωνές που εκφράζουν αμφιβολίες για το κατά πόσο αυτές είναι οι ενδεδειγμένες λύσεις.
Ο Κώστας Γκούμας, γεωπόνος, και τ. Πρόεδρος Γεωτεχνικού Επιμελητηρίου Κεντρικής Ελλάδας (ΓΕΩΤΕΕ ΚΕ) και τ. Διευθυντής Εγγείων Βελτιώσεων Νομού Λάρισας, υποστηρίζει ότι έργα τέτοιου μεγέθους είναι χρονοβόρα, και για την υλοποίηση τους θα χρειαστεί σχεδόν ο ίδιος χρόνος που απαιτείται για την πλήρη αποστράγγιση των νερών προς τον Παγασητικό μέσω της υπάρχουσας σήραγγας.
«Πώς να κάνεις σχεδιασμό αν δεν ξέρεις τι έφταιξε; Οι Ολλανδοί θα πρέπει θεωρητικά, για να μπορέσουν να στηρίξουν και την πρότασή τους, να δουν τι εφταιξε στη βάση των όσων έχουν δει», λέει.
Η κυβέρνηση ανέθεσε στην ολλανδική γεωργική εταιρεία HVA την σύνταξη πορίσματος για την αξιολόγηση της σημερινής κατάστασης στη Θεσσαλία και για τις προτάσεις αντιμετώπισης των ζητημάτων που προέκυψαν από τις πλημμύρες.
Τα συμπεράσματα των Ολλανδών αναμένονταν, σύμφωνα με τον περιφερειάρχη, για τέλη Φλεβάρη αλλά δεν έχουν κατατεθεί ακόμη. Έως σήμερα δεν έχει εκδοθεί πόρισμα για το πώς ακριβώς κατέρρευσε η αντιπλημμυρική προστασία της λεκάνης του Πηνειού και ειδικότερα της υπολεκάνης της Κάρλας.
Στο Σωτήριο, την ανασφάλεια του σήμερα συνοδεύει η ελπίδα για το αύριο.
Όσοι έμειναν μιλούν για την άνοιξη. Περιμένουν να ζεστάνει ο καιρός, να μεγαλώσει η μέρα. Τότε οι άνθρωποι θα γυρίσουν, πιστεύει η Μπέλτσου. «Όσο ο καιρός θα ζεσταίνει, οι άνθρωποι θα ασβεστώνουν, θα μπαλώνουν ελλείψεις, θα κάνουν δουλίτσες και σιγά σιγά θα επιστρέψουν», λέει.
Για την ώρα, στα πλημμυρισμένα χωράφια γύρω από την Κάρλα, πουλιά βρίσκουν φαγητό στις σοδειές που δεν μαζεύτηκαν ποτέ. Φυστικιές και αμυγδαλιές βρίσκονται ακόμα κάτω από το νερό και τα δέντρα είναι εμφανώς καμένα. Χωράφια έχουν γεμίσει με φερτά υλικά και πέτρες που κατέβασε το βουνό. Οι αγρότες ανησυχούν για το τι θα αφήσει πίσω του το νερό όταν φύγει.
Κατά την αποχώρησή μας το βράδυ, όταν αφήνουμε το Σωτήριο στους λιγοστούς σημερινούς κατοίκους του, το φως στον όροφο της Κοινότητας είναι ανοιχτό.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!
Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.
