Χρ. Παπαθανασίου: «Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν είναι εξαγώγιμο προϊόν»

Η παραίτησή του από τη θέση του προέδρου του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης (ΕΚΚΑ) τον περασμένο Ιούνιο, έξι μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, χαρακτηρίστηκε «παράπλευρη απώλεια».

Σε ρεπορτάζ της, η Εφημερίδα των Συντακτών απέδωσε την παραίτηση του Χρυσοβαλάντη Παπαθανασίου στην «υποβάθμιση του θεσμικού ρόλου που κατείχε το ΕΚΚΑ» στη διαδικασία τοποθέτησης των ανηλίκων προσφύγων και της αξιολόγησης των δομών στέγασης, ενώ η Καθημερινή σημείωσε πως ο ίδιος συναντούσε «αξεπέραστες δυσκολίες στη συνεργασία μεταξύ των δύο υπουργείων (Εργασίας και Μετανάστευσης) για το θέμα των ασυνόδευτων ανηλίκων και την τοποθέτησή τους σε κατάλληλες δομές».

Σε άρθρο του στο Βήμα, ο καθηγητής Κοινωνικής Ψυχιατρικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και επιστημονικός σύμβουλος της Εταιρείας Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (ΕΠΑΨΥ), Στέλιος Στυλιανίδης, υποστήριξε κι εκείνος πως η παραίτηση οφειλόταν «στην ατμόσφαιρα έντασης και αλληλοϋπονόμευσης δύο άλλων κέντρων εξουσίας: της Ειδικής Γραμματείας υπό την Ειρήνη Αγαπηδάκη και της αρμόδιας υφυπουργού Κοινωνικών Υπηρεσιών Δόμνας Μιχαηλίδου, όπου υπάγεται το ΕΚΚΑ».

Οκτώ μήνες μετά την αποχώρησή του από τη διοίκηση του ΕΚΚΑ, ο Χρυσοβαλάντης Παπαθανασίου έδωσε στο Solomon μια συνέντευξη εφ’ όλης της ύλης, που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «αποκλειστική». «Αποκλειστική» εκ των συνθηκών, όμως, καθώς ο ίδιος λέει πως αμέσως μετά την παραίτησή του έδωσε συνέντευξη σε νεανικό Μέσο μεγάλης αναγνωσιμότητας, που όμως δεν δημοσιεύθηκε ποτέ δίχως εξήγηση.

Ο τέως πρόεδρος του ΕΚΚΑ αναφέρεται στις τελευταίες αποκαλύψεις για τους φερόμενους βιασμούς κατ’ εξακολούθηση ασυνόδευτων ανηλίκων και την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η παιδική προστασία στη χώρα, και κρούει τον κώδωνα για περίπου 1.000 ανηλίκους που ζουν σε επισφαλείς συνθήκες. Μιλάει για την -εν πολλοίς άγνωστη- συμφωνία της ελληνικής με την ολλανδική κυβέρνηση για την υποστήριξη της διαμονής 48 ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας, παρότι οι δήμοι της Ολλανδίας έχουν εκφράσει έντονα το αίτημα για την υποδοχή τουλάχιστον 500 ανηλίκων.

Δηλώνει πως «οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν είναι εξαγώγιμο προϊόν, για να αποτελεί προτεραιότητα στην πολιτική ατζέντα η μετεγκατάστασή τους σε άλλη χώρα», και υποστηρίζει πως κατά τη διάρκεια της θητείας του «δεν κάθισαν ποτέ γύρω από ένα τραπέζι» για να συζητήσουν η κα. Μιχαηλίδου, η κα. Αγαπηδάκη και εκείνος.

Αντιθέτως, συμπληρώνει, «οι αποφάσεις λαμβάνονταν από μια μικρή ομάδα μετακλητών συμβούλων και κοινοποιούνταν στο ΕΚΚΑ με τη μορφή εντολής».

Κύριε Παπαθανασίου, να ξεκινήσουμε με τα πιο πρόσφατα. Μια σειρά από καταγγελίες σεξουαλικής κακοποίησης έχουν δει το φως τον τελευταίο καιρό, ανάμεσα σε αυτές κατά τα φαινόμενα και ασυνόδευτων ανηλίκων προσφύγων. Τι θα λέγατε;

Εάν έχουν συμβεί αυτά σε ασυνόδευτους ανήλικους που φιλοξενούνταν σε δομές και βρίσκονταν σε ένα «ελεγχόμενο» περιβάλλον, φανταστείτε τι μπορεί να έχει συμβεί στους 932 ασυνόδευτους ή χωρισμένους ανήλικους, οι οποίοι διαμένουν σήμερα σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης, ήτοι σε διαμερίσματα με πολλούς άλλους ενήλικους, σε καταλήψεις ή βρίσκονται σε κατάσταση αστεγίας. Ούτε ένα, ούτε δύο, αλλά περίπου 1.000 παιδιά!

Κι εδώ φαίνεται η αξία της Επιτροπείας. Κάθε ασυνόδευτος ανήλικος χρειάζεται έναν επίτροπο, για να τον προστατεύει, να αναφέρεται στις Αρχές όταν αντιλαμβάνεται κάποιον κίνδυνο και να λογοδοτεί. Η Επιτροπεία είναι ευθύνη του Κράτους και όχι οποιασδήποτε ΜΚΟ.

Σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία που δημοσίευσε το ΕΚΚΑ, για 22 ασυνόδευτους ανήλικους δεν δηλώθηκε τοποθεσία διαμονής από τον φορέα παραπομπής. Επίσης, ένα άλλο φλέγον ζήτημα είναι οι εξαφανίσεις ασυνόδευτων ανηλίκων. Πόσα από αυτά τα παιδιά έχουν εξαφανιστεί; Πόσα βρέθηκαν ύστερα από έρευνες των Αρχών και πόσα εξακολουθούν να είναι εξαφανισμένα;

Δυστυχώς, το θέμα των ασυνόδευτων ανηλίκων έχει μετατραπεί σε μέσο πολιτικής ανέλιξης. Το άκουσα να λέγεται σε μια συνάντηση και σοκαρίστηκα. Για αυτό και οι διαμάχες περί αρμοδιοτήτων.

Από πλευράς τους οι άνθρωποι του πολιτισμού, πιο πρόσφατα και τα μέλη του Δ.Σ. του Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, έχουν εκφράσει την κριτική τους για τον τρόπο που η υπουργός Πολιτισμού χειρίστηκε την υπόθεση. Υπάρχει ένα γενικό αίτημα για -τουλάχιστον- την παραίτησή της. Θα περιμένατε να δείτε κάτι ανάλογο και από τους φορείς που εκπροσωπούν τα θύματα, τα παιδιά;

Στον ευρωπαϊκό πολιτικό πολιτισμό υπάρχει η έννοια της «πολιτικής ευθιξίας». Πρόσφατα, ο Ολλανδός πρωθυπουργός ανακοίνωσε την παραίτηση της κυβέρνησής του, αποδεχόμενος την ευθύνη για κακοδιαχείριση οικογενειακών επιδομάτων. Στην Ελλάδα, οι λέξεις «ευθιξία» και «παραίτηση» είναι άγνωστες. Πείτε μου διαχρονικά πόσοι από τους κατέχοντες υπουργικό θώκο έχουν παραιτηθεί από πολιτική ευθιξία. Ελάχιστοι! Η πολιτική ευθιξία σχετίζεται με το αξιακό σύστημα του κάθε πολιτικού προσώπου, αλλά και με τον τρόπο που αντιλαμβάνεται το ρόλο του στη δημόσια ζωή.

Εκκωφαντική η σιωπή των δύο κυριών που έχουν αναλάβει την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στη χώρα μας για όσα βλέπουν το φως της δημοσιότητας τις τελευταίες μέρες. Ούτε η κα. Δόμνα Μιχαηλίδου, Υφυπουργός Εργασίας & Κοινωνικών Υποθέσεων, αρμόδια για θέματα Πρόνοιας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, ούτε η κα. Ειρήνη Αγαπηδάκη, Ειδική Γραμματέας Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, πρέπει να μείνουν εκτός κάδρου της δημόσιας συζήτησης για την παιδική προστασία γενικότερα και την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων ειδικότερα. Ο τρόπος διαχείρισης αυτών των θεμάτων τις καθιστά υπόλογες απέναντι στους πολίτες και οφείλουν να λογοδοτήσουν.

Πρέπει να μας πουν ποιο είναι το σύστημα παιδικής προστασίας σήμερα στη χώρα μας. Η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων εμπεριέχεται στην παιδική προστασία; Τελικά, ποιου Υπουργείου αρμοδιότητα είναι; Υπάρχει εθνικό σχέδιο παιδικής προστασίας; Εθνικό σχέδιο προστασίας ασυνόδευτων ανηλίκων; Αν ναι, να δοθούν στη δημοσιότητα. Αν όχι, οφείλουν να εξηγήσουν γιατί δεν υπάρχουν.

Μιλήσατε προηγουμένως για την ανάγκη ύπαρξης Επιτροπείας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους. Που βρισκόμαστε ως προς αυτό;

Κοιτάξτε, ως ημερομηνία έναρξης της υλοποίησης του θεσμού της Επιτροπείας προβλεπόταν η 1η Σεπτεμβρίου 2019. Όμως, το ΕΚΚΑ παρουσιάστηκε ανέτοιμο να αναλάβει μια τέτοια αρμοδιότητα και επιλέχθηκε η λύση της τριμερούς συνεργασίας μεταξύ του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες και της ΜΚΟ «ΜΕΤΑδραση».

Την ημέρα που δημοσιευόταν το ΦΕΚ διορισμού μου, στις 31.12.2019, έληγε η τριμερής συνεργασία, η οποία δεν ανανεώθηκε και οι ασυνόδευτοι ανήλικοι έμειναν χωρίς εκπροσώπηση. Πρωταρχικό μέλημά μου ήταν η έναρξη υλοποίησης του θεσμού της επιτροπείας. Όταν πήγα στο ΕΚΚΑ, διαπίστωσα ότι δεν είχε συσταθεί καν η Διεύθυνση Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, όπως προβλέπεται από τον Ν.4554/2018 για την «Επιτροπεία ασυνόδευτων ανηλίκων και άλλες διατάξεις». Μαζί με τους συνεργάτες και τις συνεργάτιδές μου εργαστήκαμε με συστηματικότητα και καταφέραμε σημαντικά βήματα προόδου, με πλήρη διαφάνεια και απόλυτη τήρηση της νομιμότητας.

Πρόκειται για ένα ζήτημα, το οποίο αφενός χαρακτηρίζεται από πολυπλοκότητα και αφετέρου αποκαλύπτει τις στρεβλώσεις του ελληνικού Δημοσίου. Οι οργανισμοί του ελληνικού Δημοσίου χαρακτηρίζονται από διοικητική δυσκαμψία και γραφειοκρατική παραλυσία. Η Επιτροπεία απαιτεί διοικητική ευελιξία και άμεση δράση. Το ΕΚΚΑ με τον υφιστάμενο οργανισμό του δεν διαθέτει αυτά τα χαρακτηριστικά. Επιπρόσθετα, υπήρχαν νομικές αστοχίες.

Ποιες ήταν οι αστοχίες αυτές;

Για παράδειγμα, ο Ν.4554/2018 προβλέπει την ίδρυση κλιμακίων, ουσιαστικά γραφείων (κάτι που παρεμπιπτόντως δεν προβλέπεται στον υφιστάμενο οργανισμό), χωρίς ωστόσο να διευκρινίζει πού θα στεγάζονται και πώς θα εξασφαλίζεται η διοικητική εποπτεία των υπαλλήλων.

Πρέπει να τονίσω ότι το θέμα της Επιτροπείας δεν αφορά μόνο την πρόσληψη επιτρόπων, αλλά και τη διερμηνεία, τη νομική εκπροσώπηση, και άλλα θέματα, τα οποία δεν έχουν όχι μόνο επιλυθεί, αλλά ούτε συζητηθεί. Όπως καταλαβαίνετε, εάν δεν βρεθεί λύση για το πρόβλημα της γλωσσικής επικοινωνίας, ο επίτροπος δεν θα μπορεί να προσφέρει καμία υπηρεσία. Κατά συνέπεια η Επιτροπεία καθίσταται στην πράξη ανενεργή.

Επίσης, το δημόσιο διέπεται από συγκεκριμένους ρυθμιστικούς κανόνες. Δεν δύναται ένας δημόσιος οργανισμός να δουλεύει με εθελοντές ή να αναθέτει σε ιδιώτες αρμοδιότητες που αντιστοιχούν σε οργανικές θέσεις.

Τέλος, απαιτούνται χρονοβόρες γραφειοκρατικές διαδικασίες, όπως η χρηματοδότηση από το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης ή η πρόσληψη προσωπικού μέσω ΑΣΕΠ. Χρειάστηκαν ακόμα έξι μήνες από τότε που έφυγα, ουσιαστικά μια δεύτερη θητεία μου, για να αναρτηθεί απλά σε ΔΙΑΥΓΕΙΑ και ΚΗΜΔΗΣ η πρόσκληση σε διαπραγμάτευση για την επιλογή αναδόχου του έργου «Υπηρεσίες εκπροσώπησης ασυνόδευτων ανηλίκων».

Προκειμένου να κερδηθεί χρόνος, ώστε το ΕΚΚΑ να προετοιμαστεί για να αναλάβει την εκ του νόμου αρμοδιότητα, επιλέχθηκε από το εποπτεύον Υπουργείο η λύση του μεταβατικού σταδίου, η οποία –για να είμαστε ειλικρινείς– ήταν η πιο ρεαλιστική λύση, δεδομένων των πιέσεων από την ΕΕ και άλλους διεθνείς οργανισμούς για την άμεση κάλυψη του κενού της Επιτροπείας. Όσο ήμουν εγώ πρόεδρος, προσπάθησα και πέτυχα η όλη διαδικασία να γίνει με διαφάνεια και απόλυτη νομιμότητα.

Πληροφορήθηκα ότι πρόσφατα υπογράφτηκε και το σχετικό μνημόνιο συνεργασίας μεταξύ του ΕΚΚΑ, του Υπουργείου Εργασίας και μιας ΜΚΟ. Μάλιστα, το γεγονός αναγγέλθηκε με τυμπανοκρουσίες. Λάθος, κατά τη γνώμη μου. Δεν μπορείς να γιορτάζεις την ανικανότητά σου να αναλάβεις ως κράτος την ευθύνη απέναντι σε αυτή την ευάλωτη ομάδα πληθυσμού. Δικαιούσαι να πανηγυρίσεις, όταν αναλάβεις τελικά την αρμοδιότητα, την οποία –κακά τα ψέματα– τώρα την εκχωρείς –έστω και προσωρινά– σε ιδιώτη. Άλλωστε, σύμφωνα με την απόφαση της ΕΑΑΔΗΣΥ, το μεταβατικό στάδιο μπορεί να διαρκέσει έως οκτώ μήνες. Ο καιρός γαρ εγγύς. Εύχομαι στο ΕΚΚΑ να τα καταφέρει. Αν και έχω πολλές επιφυλάξεις. Τουλάχιστον, όπως έχουν τα πράγματα σήμερα.

Ποια είναι τα βασικά ζητήματα για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων σήμερα με βάση τη δική σας εικόνα;

Πριν από τη μεταβίβαση της σχετικής αρμοδιότητας στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων, στο ΕΚΚΑ είχαν ξεκινήσει οι διαδικασίες εγγραφής όλων των κέντρων φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων στο σχετικό μητρώο και καταχώρησης των στοιχείων τους. Δεν είμαι σε θέση να γνωρίζω σε ποιο σημείο βρίσκονται σήμερα αυτές οι διαδικασίες.

Σύμφωνα με τα επικαιροποιημένα στοιχεία που δημοσιεύει το ΕΚΚΑ κάθε δεκαπέντε μέρες, ο εκτιμώμενος αριθμός ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα σήμερα είναι 3.973, εκ των οποίων οι 2.788 βρίσκονται σε δομές μακροχρόνιας ή προσωρινής φιλοξενίας, ενώ ένας σημαντικός αριθμός παιδιών εξακολουθεί να διαμένει σε επισφαλείς συνθήκες στέγασης. Όσον αφορά το θέμα της στέγασης, πρέπει –αναμφισβήτητα– να δοθούν κίνητρα για να δημιουργηθούν νέες δομές, θεσπίζοντας απλοποιημένες διαδικασίες και θέτοντας ρεαλιστικά κριτήρια. Από την άλλη, απαιτείται αυστηρός έλεγχος των κανόνων λειτουργίας των δομών και αξιολόγηση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Παράλληλα, πρέπει να προνοήσουμε όχι μόνο για τη φιλοξενία των παιδιών, αλλά και για την ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία.

Οι ασυνόδευτοι ανήλικοι δεν είναι εξαγώγιμο προϊόν, για να αποτελεί προτεραιότητα στην πολιτική ατζέντα η μετεγκατάστασή τους σε άλλη χώρα. Βασική μας μέριμνα πρέπει να είναι η προστασία τους και η ένταξή τους στην ελληνική κοινωνία, εάν τελικά αποφασίσουν να ζήσουν στη χώρα μας. Επιτρέψτε μου να επισημάνω ότι στη δημόσια συζήτηση ξεχνάμε να αναφέρουμε τα παιδιά που μπορεί μεν να είναι με τις οικογένειές τους, αλλά ζουν κάτω από επισφαλείς συνθήκες. Ξέρετε, η παιδική προστασία δεν αφορά μόνο τους ασυνόδευτους ανήλικους. Οι φωτογραφίες στον Τύπο βρεφών που κοιμούνται στα πεζοδρόμια, έχοντας ως μαξιλάρι μια πέτρα, ή μικρών παιδιών που ζουν μες στις λάσπες και τα δαγκώνουν αρουραίοι στο Καρά Ταπέ, εκτός του ότι αποτελούν γροθιά στο στομάχι, καταδεικνύουν περίτρανα την αποτυχία του Κράτους Πρόνοιας.

Ανά χρονικά διαστήματα, πάντως, ενημερωνόμαστε για την μετεγκατάσταση λίγων ασυνόδευτων ανηλίκων σε κάποια ευρωπαϊκή χώρα. Πώς αξιολογείται ποιοι και πώς μπορούν να μετεγκατασταθούν;

Η νυν Ειδική Γραμματέας προέβη στις πρώτες μετεγκαταστάσεις, πριν από την ψήφιση του Ν.4686/2020 που της δίνει αρμοδιότητες. Μέχρι τότε, σύμφωνα με τον Ν.4554/2018, «ο συντονισμός των ενεργειών που απαιτούνται για τη μετεγκατάσταση ασυνόδευτων ανηλίκων προς άλλα κράτη στο πλαίσιο διακρατικών συμφωνιών» ανήκε στο ΕΚΚΑ. Ωστόσο, δεν ζητήθηκε από το ΕΚΚΑ η ενεργή συμμετοχή του σε αυτή τη διαδικασία, παρά μόνο η παροχή στατιστικών στοιχείων.

Το πώς επιλέχθηκαν τα συγκεκριμένα παιδιά να μετεγκατασταθούν σε αυτές τις χώρες, δεν το γνωρίζω. Όπως δεν γνωρίζω εάν ακολουθήθηκε η διαδικασία αξιολόγησης του βέλτιστου συμφέροντος, όπως προβλέπεται από τον νόμο. Ωστόσο, πρέπει να αναγνωρίσουμε ότι η όποια επιτυχία του εγχειρήματος οφείλεται στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και συγκεκριμένα στο προσωπικό ενδιαφέρον της Επιτρόπου Εσωτερικών Υποθέσεων κας Ίλβα Γιόχανσον. Ας μην κρυβόμαστε, χωρίς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και διεθνείς οργανισμούς, όπως η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, τίποτα δεν θα γινόταν.

Προσωπικά, δεν σας κρύβω ότι με προβληματίζει η θέσπιση κριτηρίων από την πλευρά των κρατών, ως προϋπόθεση για τη μετεγκατάσταση. Δεν κατανοώ τι σημαίνει «δεχόμαστε να φιλοξενήσουμε μόνο κορίτσια έως 12 ετών», όταν το 93% είναι αγόρια και το 92% του συνόλου άνω των 14 ετών. Δεν μπορείς να εκφράζεις αλληλεγγύη με όρους και διακρίσεις. Έρχεται σε ρήξη με τις αρχές της Δημοκρατίας και τις αξίες του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού. Από την άλλη, ενδιαφέρον παρουσιάζει η περίπτωση της ολλανδικής κυβέρνησης, η οποία, παρά την επιθυμία πολλών Δήμων της χώρας να φιλοξενήσουν ασυνόδευτα προσφυγόπουλα, δεν δέχτηκε να συμμετάσχει στο πρόγραμμα μετεγκατάστασης. Αντί για αυτό, προτίμησε να προσφέρει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό σε ολλανδική ΜΚΟ, προκειμένου να εκπαιδεύσει τους επιτρόπους που δεν έχουμε ακόμα προσλάβει.

Η ελληνική κυβέρνηση υπέγραψε ένα Μνημόνιο Συνεργασίας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους με την ολλανδική κυβέρνηση. Τι περιλάμβανε και ποια ήταν η δική σας άποψη για αυτό;

Όταν ζητήθηκε η γνώμη μου για το μνημόνιο, είπα ότι το ΕΚΚΑ είναι ένας υποστελεχωμένος οργανισμός και κάθε βοήθεια είναι καλοδεχούμενη. Ωστόσο, πρέπει να δούμε τι μορφή θα έχει αυτή η βοήθεια, ώστε να είναι ουσιαστική και όχι τυπική. Ακολούθησε πίεση στο να γίνουν όλα γρήγορα, χωρίς επαρκή τεκμηρίωση. Αποφάσισα να μην συμμετέχω στις τηλεδιασκέψεις με στελέχη της ΜΚΟ που ανέλαβε το έργο από ολλανδικής πλευράς. Άλλωστε, είχα δηλώσει ήδη στην πολιτική ηγεσία του Υπουργείου την απόφασή μου να παραιτηθώ. Και ενώ τα ελληνικά MME αναπαρήγαγαν το διθυραμβικό δελτίο τύπου του ελληνικού Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για την υπογραφή του Μνημονίου Συνεργασίας, ο ολλανδικός Τύπος ασκούσε δριμεία κριτική.

Πολλοί Δήμοι στην Ολλανδία είχαν δηλώσει την επιθυμία να δεχτούν μέσω του προγράμματος μετεγκατάστασης 500 ασυνόδευτους ανήλικους. Όμως, η ολλανδική Κυβέρνηση δεν φάνηκε να υποστηρίζει την πρωτοβουλία των Δήμων. Θέλοντας, ωστόσο, να επιδείξει ευρωπαϊκή αλληλεγγύη, ανακοίνωσε ότι θα στηρίξει οικονομικά την Ελλάδα. Το περιεχόμενο του εξασέλιδου μνημονίου χαρακτηρίζεται από γενικότητες και αοριστίες.

Για παράδειγμα, ένας από τους σκοπούς αναφέρεται ότι είναι: «Η υποστήριξη του θεσμού της επιτροπείας ασυνόδευτων ανηλίκων αιτούντων ασύλου στην Ελλάδα, ώστε να υποστηριχθούν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι είτε να ενταχθούν στην ελληνική κοινωνία είτε να επιστρέψουν στη χώρα προέλευσής τους». Το πώς θα υποστηριχθεί ο θεσμός της Επιτροπείας δεν προσδιορίζεται. Στο σημείο αυτό πρέπει να επισημάνω ότι για την ώρα δεν υπάρχουν επίτροποι και –για να είμαστε ειλικρινείς και ρεαλιστές– δεν ξέρουμε πότε ακριβώς θα υπάρξουν. Επίσης, η ολλανδική Κυβέρνηση θα συμβάλει με 3,5 έως 4 εκατομμύρια Ευρώ στην υποστήριξη της στέγασης και της Επιτροπείας. Πώς; Με το να χρηματοδοτήσει ολλανδικές ΜΚΟ για να φτιάξουν μια δομή φιλοξενίας 48 θέσεων και να προσφέρουν τεχνογνωσία στην εκπαίδευση των επιτρόπων.

Πρώτον, η διαφορά μεταξύ 48 και 500 είναι πολύ μεγάλη. Και δεύτερον, υπάρχουν ελληνικοί φορείς που μπορούν να αναλάβουν την εκπαίδευση των επιτρόπων. Ενδεικτικά αναφέρω το Ινστιτούτο Υγείας του Παιδιού, το οποίο έχει συντάξει πολύ καλούς οδηγούς για επιτρόπους, στο πλαίσιο ενός ευρωπαϊκού προγράμματος.

Η Ελλάδα πρέπει, επιτέλους, να απεκδυθεί το ρόλο του φτωχού συγγενή και να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο στο μεταναστευτικό/προσφυγικό σε ευρωπαϊκό επίπεδο, καθώς έχει εμπειρία και τεχνογνωσία στο θέμα όσο καμία άλλη χώρα.

Να επιστρέψουμε στη θητεία σας στο ΕΚΚΑ. Ως πρόεδρος, ουσιαστικά, στο κομμάτι των ασυνόδευτων καλούσασταν να συνεργαστείτε με την κα. Μιχαηλίδου και την κα. Αγαπηδάκη. Ο Τύπος παρουσιάζει την ύπαρξη έντονου ανταγωνισμού ανάμεσα τους, αναφέροντας πως η διαμάχη εμπόδιζε και το δικό σας έργο. Είναι αλήθεια;

Από πολιτικής πλευράς, αυτό που έχει σημασία είναι ότι δεν υπήρχε το είδος της συνεργασίας που απαιτούσε η περίσταση. Δεν καθίσαμε ποτέ οι τρεις γύρω από ένα τραπέζι, για να συζητήσουμε και να αναζητήσουμε από κοινού λύσεις, συμφωνώντας σε συγκεκριμένες προτάσεις και χαράσσοντας μια ενιαία πολιτική όσον αφορά την Επιτροπεία των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Οι αποφάσεις λαμβάνονταν από μια μικρή ομάδα μετακλητών συμβούλων, οι οποίες κοινοποιούνταν στο ΕΚΚΑ με τη μορφή εντολής. Συχνά χαρακτηρίζονταν από αντιφατικότητα, προδίδοντας έλλειψη προσανατολισμού και απουσία συγκεκριμένης στρατηγικής.

Γενικότερα, θα έλεγα ότι επικρατούσε ένα κλίμα καχυποψίας, το οποίο δεν βοηθούσε καθόλου.

Προτού αναλάβετε πρόεδρος τον Ιανουάριο του 2020, ήσασταν αναπληρωτής διοικητής του πανεπιστημιακού νοσοκομείου Πατρών. Η επιλογή για τη θέση του προέδρου στελέχους που τοποθέτησε σε θέση διοίκησης η προηγούμενη κυβέρνηση, καταγράφηκε θετικά, ως σημάδι πως, για την κυβέρνηση, προείχε η ορθή διοίκηση του οργανισμού. Πώς ήταν στην πραγματικότητα η εμπειρία σας αυτούς τους έξι μήνες, προτού παραιτηθείτε;

Δεν είμαι παιδί κανενός κομματικού σωλήνα. Όποιος μελετήσει το βιογραφικό μου, θα διαπιστώσει πως είμαι αυτοδημιούργητος και ό,τι έχω καταφέρει, το έχω καταφέρει με τις ικανότητές μου και σκληρή δουλειά. Η μοναδική μου φιλοδοξία είναι να υπηρετώ την πατρίδα μου, όποτε και από όποια θέση μού ζητείται.

Ανταποκρίθηκα θετικά στην τιμητική πρόσκληση, τόσο της τωρινής όσο και της προηγούμενης κυβέρνησης, να αναλάβω θέσεις ευθύνης στη δημόσια διοίκηση. Πιστεύω ότι υπηρέτησα και τους δύο θεσμικούς ρόλους μου με υπευθυνότητα, συνέπεια, αξιοπρέπεια και ήθος. Θα ήθελα, ωστόσο, να επισημάνω ότι, επειδή στην Ελλάδα η δημόσια διοίκηση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την εκάστοτε κυβέρνηση, προκειμένου να μπορέσει κάποιος να ασκήσει αποτελεσματική ηγεσία, πρέπει να διαθέτει έναν κομματικό μηχανισμό στήριξης. Για αυτό και επιλέγονται, τις περισσότερες φορές, στελέχη του κόμματος που βρίσκεται στην εξουσία, για να καταλάβουν δημόσια αξιώματα. Δεν αρκεί να είσαι καλός τεχνοκράτης. Χρειάζεται να εξυπηρετείς πολιτικές σκοπιμότητες και να λαμβάνεις υπόψη σου πάντα το λεγόμενο «πολιτικό κόστος», ιδίως σε μια θέση όπως αυτή του προέδρου ενός εθνικού οργανισμού.

Αυτό είναι απόρροια του πελατειακού κράτους. Εγώ δεν διέθετα αυτόν τον μηχανισμό και για αυτό αντιμετώπισα ανυπέρβλητες δυσκολίες κατά την άσκηση των καθηκόντων μου, που τελικά με οδήγησαν στην παραίτηση.

Ποιες ήταν αυτές οι δυσκολίες και οι λόγοι που οδήγησαν στην παραίτησή σας; Υπάρχει συγκεκριμένο ζήτημα που μπορείτε να υποδείξετε ή πρόκειται για συνδυασμό πραγμάτων;

Το ΕΚΚΑ υπάγεται και εποπτεύεται από το Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και η τύχη του είναι συνδεδεμένη με τη βούληση της εκάστοτε πολιτικής ηγεσίας.

Δυστυχώς, δεν υπήρξε καμία υποστήριξη από το εποπτεύον Υπουργείο στις προσπάθειες που συντελούνταν κατά τη διάρκεια της θητείας μου. Αντιθέτως, θα μπορούσα να ισχυριστώ ότι υπήρξε υπονόμευση. Γιατί πώς αλλιώς μπορεί να χαρακτηρίσει κάποιος τον αποκλεισμό του ΕΚΚΑ από τον κατάλογο των φορέων πρόνοιας που ενισχύθηκαν με έκτακτο προσωπικό κατά τη διάρκεια της πανδημίας; Θα μπορούσα να αναφέρω πολλά άλλα τέτοια παραδείγματα περιθωριοποίησης, απαξίωσης και υποτίμησης. Όμως, δεν ήμουν διατεθειμένος να ανεχτώ προσβλητικές και μειωτικές συμπεριφορές προς το πρόσωπό μου και το θεσμό που εκπροσωπούσα. Για μένα υπάρχει πάντα ένα όριο που ονομάζεται αξιοπρέπεια.

Όπως καταλαβαίνετε, η έλλειψη πολιτικής στήριξης μού στερούσε τη δυνατότητα να προβώ σε αναγκαίες για τον φορέα μεταρρυθμίσεις, προκειμένου να αντιμετωπιστούν οι χρόνιες οργανωσιακές και διοικητικές παθογένειες που τον χαρακτηρίζουν, αλλά και να στηριχθεί πραγματικά ο φορέας. Επιπλέον, υπήρχαν σοβαρές διαφωνίες για τους πολιτικούς χειρισμούς που αφορούσαν θέματα αρμοδιότητας του ΕΚΚΑ, με κυρίαρχο το ζήτημα των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Στην επιστολή, που απέστειλα –ως όφειλα– στον πρωθυπουργό, εξηγώ ακριβώς τους λόγους που με οδήγησαν σε παραίτηση, ενώ δεν παραλείπω να εκφράσω τις έντονες ανησυχίες μου για την πολιτική διαχείριση του θέματος των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Υπήρξε απάντηση από τον πρωθυπουργό στην επιστολή που του αποστείλατε σχετικά την παραίτησή σας;

Όχι, δεν έλαβα κάποια απάντηση από το Γραφείο του Πρωθυπουργού.

Με τον Ν.4686/2020 για τη «Βελτίωση της μεταναστευτικής νομοθεσίας» η διαδικασία τοποθέτησης των ανηλίκων και της αξιολόγησης των δομών στέγασης μεταφέρεται από το ΕΚΚΑ στην Ειδική Γραμματεία Προστασίας Ασυνόδευτων Ανηλίκων του υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου. Το θεωρείτε πρόβλημα;

Αυτή καθαυτή η μεταβίβαση αρμοδιοτήτων δεν ήταν πρόβλημα. Προβληματικός ήταν ο τρόπος με τον οποίο αποφασίστηκε και υλοποιήθηκε. Ο Ν.4686/2020 χαρακτηρίζεται από προχειρότητα.

Αντί να ξεδιαλύνει το τοπίο, δημιούργησε μεγαλύτερη σύγχυση αρμοδιοτήτων, κάτι που αποδεικνύεται από τις τροποποιήσεις άρθρων που ετοιμάστηκαν λίγες μόνο μέρες μετά την ψήφισή του. Μεγάλο μέρος του Ν.4756/2020, που ψηφίστηκε πρόσφατα, αποσαφηνίζει ουσιαστικά τα όρια των αρμοδιοτήτων μεταξύ Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων και Ειδικής Γραμματείας του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.

Κατά τη γνώμη μου, η πρόκληση δεν είναι η κατανομή αρμοδιοτήτων, αλλά το πώς οι καθ ύλην αρμόδιοι φορείς (τρεις διαφορετικοί για τους ασυνόδευτους ανηλίκους) θα συνεργαστούν αποτελεσματικά. Δυστυχώς, στην Ελλάδα δεν υπάρχει συνεργατική κουλτούρα. Για αυτό, μου φαινόταν πιο ουσιαστική η ύπαρξη μιας Εθνικής Συντονίστριας, η οποία θα συντόνιζε πολιτικές και δράσεις διαφορετικών Υπουργείων για τους ασυνόδευτους ανήλικους, από έναν ακόμα γραφειοκρατικό μηχανισμό, όπως είναι μια Ειδική Γραμματεία.

Η σοβαρότερη αστοχία, ωστόσο, ήταν ότι στον Ν.4686/2020 δεν προβλεπόταν «μεταβατικό στάδιο». Αυτό σήμαινε ότι με την ψήφισή του, ο νόμος ετίθετο σε ισχύ και το ΕΚΚΑ έπαυε να έχει την αρμοδιότητα της διαχείρισης των αιτημάτων στέγασης των ασυνόδευτων ανηλίκων. Σκεφτείτε εάν το ΕΚΚΑ σταματούσε να ασκεί αυτή την αρμοδιότητα την επόμενη μέρα της ψήφισης του νόμου. Δεν θα μπορούσε να τοποθετηθεί κανένα παιδί σε δομή φιλοξενίας. Συνεχίσαμε να πραγματοποιούμε τις τοποθετήσεις, παρόλο που η αρμοδιότητα είχε περάσει σε άλλον φορέα.

Η κα. Αγαπηδάκη στις δημόσιες ευχαριστίες της στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρέλειπε επιδεικτικά να ευχαριστήσει το ΕΚΚΑ. Χωρίς το ΕΚΚΑ, ωστόσο, δεν θα μπορούσε να κάνει τη δουλειά της, ούτε όσον αφορά τις μετεγκαταστάσεις ούτε –μεταγενέστερα– όσον αφορά τις τοποθετήσεις σε δομές φιλοξενίας και την έκδοση στατιστικών στοιχείων ανά δεκαπέντε ημέρες.

Ανακοίνωση που υπογράφουν οι εργαζόμενοι του ΕΚΚΑ θέλει την κα. Αγαπηδάκη να «παίρνει» στη δική της υπηρεσία έμπειρο προσωπικό από εσάς. Επιβεβαιώνετε ή διαψεύδετε;

Όσο ήμουν Πρόεδρος του ΕΚΚΑ δεν είχε γίνει καμία μετακίνηση υπαλλήλου. Για μένα αυτό αποτελούσε κόκκινη γραμμή. Και το γνώριζαν στην Ειδική Γραμματεία του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου.

Την ώρα που είναι σε προσωρινή αναστολή λειτουργίας το καταφύγιο θυμάτων trafficking, λόγω έλλειψης προσωπικού, δεν θα παραχωρούσα έμπειρο προσωπικό της πρώτης γραμμής, χωρίς να υφίσταται σοβαρός λόγος. Πληροφορήθηκα και εγώ, μέσω της καταγγελίας του σωματείου των εργαζομένων του ΕΚΚΑ, τη μετακίνηση ενός έμπειρου στελέχους.

Ξέρετε, ένα από τα σοβαρότερα προβλήματα ήταν εξ αρχής η στελέχωση της νεοσύστατης Ειδικής Γραμματείας. Η κα. Αγαπηδάκη, όταν ανέλαβε καθήκοντα, δεν διέθετε ούτε καρέκλα για να καθίσει. Δυστυχώς, της δόθηκαν αρμοδιότητες, χωρίς να έχει εξασφαλιστεί προηγουμένως το στελεχιακό δυναμικό. Το έχει παραδεχτεί και η ίδια σε συνεντεύξεις της. Υπήρχε διάχυτη η αίσθηση ότι θα γίνονταν προσπάθειες να στελεχωθεί η Ειδική Γραμματεία και με υπαλλήλους του ΕΚΚΑ.

Τελικά, το Υπουργείο Εργασίας έβαλε φραγμό σε αυτές τις προσπάθειες με το άρθρο 19 του Ν.4756/2020, στο οποίο προβλέπεται ότι «για την έκδοση κάθε απόφασης μετάταξης ή απόσπασης υπαλλήλων του ΕΚΚΑ /…/ απαιτείται η προηγούμενη σύμφωνη γνώμη του αρμόδιου οργάνου του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων».

Και σας ρωτώ: Έπρεπε να γίνει ξεχωριστός νόμος του Κράτους η μη δυνατότητα μετακίνησης υπαλλήλων από ένα Υπουργείο σε ένα άλλο; Δεν θα μπορούσε να έχει διευθετηθεί το θέμα άτυπα, με καλή θέληση, μεταξύ των δύο Υπουργείων; Το αφήνω στην κρίση σας.

Τι γεύση κρατάτε από την παρουσία σας στη διοίκηση του ΕΚΚΑ; Θα μπορούσε να είχε γίνει κάτι διαφορετικά;

Αναμφισβήτητα, αποτελεί μια πολύ σημαντική εμπειρία τόσο σε επαγγελματικό όσο και σε προσωπικό επίπεδο. Κρατώ τον θετικό αντίκτυπο κάποιων πρωτοβουλιών μου στις ζωές κοινωνικά ευάλωτων συνανθρώπων μας. Επίσης, είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον να δω εκ των έσω πώς λειτουργούν το πολιτικό σύστημα και η κρατική μηχανή.

Όσον αφορά το ΕΚΚΑ, δυστυχώς, φαίνεται να βρίσκεται σε τεχνητό κώμα. Αυτό αποδείχθηκε περίτρανα στην περίπτωση των φυσικών καταστροφών του 2020. Παρόλο που ο οργανισμός αναφέρει ότι ένας από τους βασικούς σκοπούς του είναι η παρέμβαση σε περίπτωση φυσικής καταστροφής, η απουσία του φορέα από τις σφοδρές πλημμύρες στην Εύβοια και στην Καρδίτσα, που άφησαν πίσω τους νεκρούς, αλλά και από τη φονική πυρκαγιά στη Μόρια, ήταν κάτι παραπάνω από αισθητή.

Δεν σας κρύβω ότι κατά τη διάρκεια της καταστροφικής πλημμύρας στην Εύβοια ένιωσα θυμό και αγανάκτηση ως πολίτης. Ως τέως Πρόεδρος του οργανισμού, όμως, ένιωσα το ηθικό χρέος να παρέμβω δημόσια και να απευθύνω έκκληση προς το ΕΚΚΑ και το Υπουργείο Εργασίας να αναλάβουν τις ευθύνες τους.

Ακολούθησε η φωτιά στο ΚΥΤ της Μόριας. Στις 11 Σεπτεμβρίου 2020 έβγαλε την εξής ανακοίνωση όσον αφορά το γεγονός: «Το ΕΚΚΑ μετά από σχετική εντολή της αρμόδιας Υφυπουργού Εργασίας και Κοινωνικών Υποθέσεων, κας Δόμνας Μιχαηλίδου, έχει θέσει σε ετοιμότητα τις ομάδες ταχείας παρέμβασης, προκειμένου να παρέχουν στήριξη στους ανθρώπους που έχουν πληγεί από τα πρόσφατα γεγονότα στη Μόρια Λέσβου. Είμαστε σε αναμονή περαιτέρω οδηγιών για άμεση μετάβαση στην περιοχή». Έχουν περάσει πάνω από τέσσερις μήνες και κανένας από το ΕΚΚΑ δεν έχει πατήσει το πόδι του στη Λέσβο. Φαίνεται ότι ακόμα περιμένουν περαιτέρω οδηγίες… Επιτρέψτε μου να πω ότι πρόκειται για φθηνή επικοινωνιακή διαχείριση εντυπώσεων.

Αυτή τη στιγμή το ΕΚΚΑ διατηρεί κάποιους ξενώνες, πολλά δωμάτια των οποίων είναι κλειστά, λόγω ακαταλληλότητας, και δυο τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας που υπολειτουργούν, την ώρα που προσφέρονται περισσότερο αποτελεσματικές υπηρεσίες ψυχοκοινωνικής υποστήριξης από άλλους –κρατικούς και μη– φορείς. Αναφέρω ενδεικτικά το 1056 του Χαμόγελου του παιδιού για την παιδική προστασία, το 15900 της ΓΓΟΠΙΦ για την ενδοοικογενειακή/έμφυλη βία, το 1018 της Κλίμακας για την αυτοκτονία… Τι διαφορετικό, λοιπόν, προσφέρει το ΕΚΚΑ; Ας πάρει κάποιος να συγκρίνει τα στατιστικά στοιχεία. Πόσοι τηλεφώνησαν για βοήθεια στο ΕΚΚΑ και πόσοι με το αντίστοιχο αίτημα σε άλλους φορείς; Κάντε εσείς ένα γκάλοπ. Ρωτήστε τους πολίτες εάν γνωρίζουν το ΕΚΚΑ. Σας διαβεβαιώνω ότι οι περισσότεροι αγνοούν την ύπαρξη του. Κατά τη διάρκεια της θητείας μου, πήρα πρωτοβουλίες, ώστε το ΕΚΚΑ να καταστεί πρωταγωνιστής και όχι ουραγός της Κοινωνικής Πρόνοιας. Ίσως, τελικά, να μην ήταν αυτό το ζητούμενο για τους πολιτικούς προϊσταμένους μου.

Πρέπει, επιτέλους, η ηγεσία του Υπουργείου Εργασίας να αποφασίσει τι πραγματικά θέλει να κάνει με αυτόν τον οργανισμό. Έχει την επιλογή να τον αποσυνδέσει από τη μηχανική υποστήριξη ή να τον οδηγήσει σε ανάνηψη. Κατά τη γνώμη μου, απαιτείται μια μετασχηματιστική πολιτική, η οποία θα μετουσιώσει το ΕΚΚΑ σε πρότυπο οργανισμό, βασικό πυλώνα ενός σύγχρονου, ευρωπαϊκού Κράτους Πρόνοιας. Αυτό προϋποθέτει αλλαγή πλεύσης, ριζική ανανέωση και μεταρρύθμιση του θεσμικού πλαισίου και πολιτική στήριξη δίχως μικροκομματικές παρωπίδες και πέραν προσωπικών φιλοδοξιών. Διαφορετικά, θα έχουμε έναν δημόσιο οργανισμό που θα συντηρείται από τα χρήματα των Ελλήνων φορολογουμένων, χωρίς ουσιαστικό έργο. Επαναλαμβάνω ότι το αυτό αποτελεί καθαρά πολιτική επιλογή.

Σε ό,τι με αφορά, η εξέλιξη ενδεχομένως να ήταν διαφορετική, αν τα πρόσωπα ήταν διαφορετικά. Αλλά, αυτό είναι ένα «αν» και η ιστορία δεν γράφεται με υποθέσεις. Δεδομένων των πρωταγωνιστών και των συνθηκών, έγινε αυτό που έπρεπε να γίνει από δικής μου πλευράς. Πιστεύω ακράδαντα ότι δεν μας τιμά μόνο η ανάληψη ενός αξιώματος, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις και η παραίτηση από αυτό. Δηλώνω, λοιπόν, με ειλικρίνεια ότι όσο περήφανος ένιωσα όταν ανέλαβα αυτό το δημόσιο αξίωμα, άλλο τόσο περήφανος ένιωσα όταν παραιτήθηκα από αυτό.