Newsletter | Στήριξε το Solomon
Στην Ελλάδα βρίσκονται τα σημαντικότερα σημεία γεννήσεων χελωνών Καρέτα της Ευρώπης. Παρά την φροντίδα οργανώσεων και δεκάδων εθελοντών από όλο τον κόσμο, η ανθρώπινη επεκτατικότητα δεν συγκινείται από τα πρώτα βήματα μίας νεογέννητης χελώνας.
Κάθε ξημέρωμα, από τα μέσα Μαΐου μέχρι τα μέσα Αυγούστου ομάδες εθελοντών, πολλοί από αυτούς επιστήμονες, βγαίνουν στις παραλίες του Κυπαρρισιακού κόλπου για να ανακαλύψουν ίχνη και φωλιές θαλάσσιων χελωνών Carreta-carreta.
Οι ομάδες δουλεύουν σαν καλοκουρδισμένο ρολόι. Ένας κουβαλάει το πλέγμα και τα καλάμια που θα μπουν πάνω από τις φωλιές για να εμποδίσουν θηρευτές – κυρίως αλεπούδες και αδέσποτα σκυλιά-, άλλος κρατάει τους κουβάδες που θα χρειαστούν σε περίπτωση που χρειαστεί να γίνει μεταφορά μιας φωλιάς μακριά από εκεί που σκάει το κύμα και άλλος μεταφέρει τα χαρτιά όπου καταγράφονται όλες οι παρατηρήσεις της ομάδας και σημειώνονται τα ακριβή σημεία των φωλιών.
Η συστηματική προστασία ετών έχει φέρει αποτελέσματα. Από το 2013 πλέον, ο Κυπαρρισιακός κόλπος συναγωνίζεται και συχνά ξεπερνάει τις παραλίες του Λαγανά της Ζακύνθου σε φωλιές θαλάσσιων χελωνών και μαζί αποτελούν τα σημαντικότερα σημεία γεννήσεων στην Ευρώπη. Μόνο στον Κυπαρρισιακό, μέχρι στιγμής υπάρχουν πάνω από 2000 φωλιές.
«Οι χελώνες επιστρέφουν να γεννήσουν στο σημείο όπου οι ίδιες γεννήθηκαν», εξηγεί ο Γιάννης Χαλκιάς, περιβαλλοντολόγος και υπεύθυνος προγράμματος Δυτικής Πελοποννήσου του συλλόγου προστασίας της θαλάσσιας χελώνας, «Αρχέλων».
«Πιθανολογούμε ότι έχουν μια εσωτερική πυξίδα, ένα είδος GPS, όπως έχουν τα πουλιά, το οποίο καταγράφει το μαγνητικό πεδίο της γης όταν γεννιούνται και έτσι προσανατολίζονται 15 με 20 χρόνια αργότερα για να επιστρέψουν στην παραλία όπου γεννήθηκαν».
Εδώ, όλο το βράδυ βγαίνουν χελώνες από τη θάλασσα. Σκάβουν στην άμμο και γεννούν κατά μέσο όρο 120 αυγά η καθεμία σε 2 με 3 δόσεις και διαφορετικές φωλιές. Αφού καλύψουν την φωλιά τους με άμμο, κάνουν ένα λοφάκι ακριβώς δίπλα από εκεί που είναι θαμμένα τα αυγά, για να ξεγελούν τους θηρευτές και να μην τα βρίσκουν εύκολα.
«Στη Μεσόγειο οι θαλάσσιες χελώνες Καρέττα είναι ένα είδος απειλούμενο που χρήζει προστασίας», εξηγεί ο καθηγητής Θαλάσσιας Βιολογίας στο Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλάσσιων Βιοεπιστημών, Δρόσος Κουτσούμπας, ο οποίος είναι και πρόεδρος του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Ζακύνθου.
«Αλλά δεν είναι μόνο η πρόσβαση στις παραλίες ωοτοκίας που είναι σημαντικό να υπάρχει. Μόνο στη Ζάκυνθο έχουμε 60 περιστατικά τραυματισμού ή θανατώσεων χελωνών μέσα στη θάλασσα κάθε χρόνο, τα οποία οφείλονται είτε σε πρόσκρουση με πλοία, είτε στην παγίδευση σε αλιευτικά εργαλεία που δεν τις αφήνουν να βγουν στην επιφάνεια να πάρουν ανάσα. Αυτός είναι και ο λόγος που ο πληθυσμός τους στη Μεσόγειο παραμένει ο ίδιος, αν όχι και ελαφρώς πτωτικός».
Ο «Αρχέλων» βρίσκεται στις ελληνικές παραλίες κάθε χρόνο από το 1983. Το ’77 οι ιδρυτές του, Δημήτρης και Άννα Μαργαριτούλη, ήταν διακοπές με την οικογένειά τους στη Ζάκυνθο και παρατήρησαν κάτι περίεργα σημάδια στην άμμο. Το επόμενο βράδυ ξαγρύπνησαν για να δουν τι πλάσμα έβγαινε από τη θάλασσα και άφηνε αυτά τα σημάδια. Μέχρι τότε υπήρχε ελάχιστη επιστημονική αναφορά για ωοτοκία θαλάσσιων χελωνών στην Ελλάδα.
Με απλούς εθελοντές, επιστήμονες, και φοιτητές, αλλά και μόνιμο προσωπικό επιστημόνων, ο σύλλογος εκτός από την καταγραφή της αναπαραγωγικής δραστηριότητας της θαλάσσιας χελώνας σε Ζάκυνθο, Πελοπόννησο, και Κρήτη, αναλαμβάνει και την περίθαλψη τραυματισμένων χελωνών στο Κέντρο Διάσωσης στη Γλυφάδα, όπου κάθε χρόνο φιλοξενούνται και περιθάλπονται περί τις 50 χελώνες. Τέλος, οργανώνονται και δράσεις ευαισθητοποίησης και ενημέρωσης των παιδιών, των κατοίκων και των τουριστών.
Φυσικά, δεν ήρθαν όλα τόσο εύκολα. Στην αρχή της πορείας του συλλόγου υπήρξαν και εκδιώξεις από τις τοπικές κοινωνίες, οι οποίες έβλεπαν -και πολλοί βλέπουν ακόμα- τους οικολόγους σαν εμπόδιο στην τουριστική ανάπτυξη. Κατά την διάρκεια των χρόνων κατασκευάστηκαν πολλά αυθαίρετα οικήματα, παρά τους νόμους προστασίας και τα προεδρικά διατάγματα που ψηφίστηκαν. Ενώ, ακόμα και σήμερα, μέρος του τοπικού πληθυσμού βλέπει την προστασία των θαλάσσιων χελωνών όχι σαν πόλο έλξης, αλλά ως τροχοπέδη στην ανάπτυξη του τουρισμού.
Η Μεσόγειος είναι από τις θάλασσες με τη μεγαλύτερη ανθρώπινη δραστηριότητα, η οποία συνεχώς διαταράσσει το ευαίσθητο οικοσύστημα, όπου ζει και αναπαράγεται η Καρέτα. Οι επιστήμονες παγκοσμίως προειδοποιούν πως από από τη μία η άνοδος της στάθμης της θάλασσας αναμένεται να εξαφανίσει τις παραλίες που οι χελώνες γεννούν, ενώ από την άλλη η αύξηση της θερμοκρασίας της γης και ειδικά της θερμοκρασίας της άμμου, ενδέχεται να μειώσει τον αριθμό των αρσενικών χελωνών που γεννιούνται, αφού στις πιο ζεστές θερμοκρασίες γεννιούνται θηλυκά χελωνάκια.
Ακόμα, η φωτορύπανση αποπροσανατολίζει τα χελωνάκια με αποτέλεσμα με την ανάδυσή τους από το χώμα συχνά να νομίζουν τα φώτα για το φεγγάρι που αντικατοπτρίζεται στη θάλασσα και τελικά να μην φτάνουν ποτέ στο νερό. Ένα άλλο σημαντικό πρόβλημα είναι και τα σκουπίδια που υπάρχουν στη θάλασσα και στις παραλίες και συχνά κοστίζουν τη ζωή πολλών χελωνών κάθε χρόνο.
Τέλος, η ανεξέλεγκτη ανάπτυξη που φέρνει ο τουρισμός, μπορεί επίσης να καταστρέψει τους τόπους ωοτοκίας των χελωνών.
Για αυτό και το 2016, η Ελλάδα καταδικάστηκε από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ελλιπή προστασία των θαλάσσιων χελωνών, αφού επέτρεψε την κατασκευή κατοικιών, την λειτουργία beach bar και τις ξαπλώστρες στις παραλίες ωοτοκίας, με αποτέλεσμα την υποβάθμιση του περιβάλλοντος. Ακόμα, σύμφωνα με το δικαστήριο, το κράτος απέτυχε στον περιορισμό του ψαρέματος στα νερά δίπλα στις παραλίες ωοτοκίας.
Η καταδίκη οδήγησε και στο προεδρικό διάταγμα για την προστασία του Κυπαρισσιακού που εκδόθηκε τον Οκτώβριο του 2018. Πλέον ο Κυπαρισσιακός κόλπος χαίρει προστασίας, ενώ καθορίζονται ζώνες προστασίας, επιτρεπόμενες χρήσεις και ο περιορισμός της δόμησης.
Την ίδια στιγμή, εταιρείες που ήθελαν να χτίσουν τουριστικά συγκροτήματα στον Κυπαρισσιακό έχουν προσφύγει στο ΣΤΕ εναντίον του προεδρικού διατάγματος και αναμένεται η εκδίκαση της υπόθεσης το επόμενο διάστημα.
Η έρευνα για την εύρεση υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή έξω από τον Κυπαρασσιακό προχωράει και προκαλεί ανησυχία στις οικολογικές οργανώσεις, αφού η περιοχή είναι σεισμογενής και ένα ατύχημα θα κατέστρεφε τη γύρω προστατευόμενη περιοχή.
«Είναι οξύμωρο να υπάρχει μία προστατευόμενη περιοχή και λίγα μίλια μακριά να υπάρχει εξόρυξη υδρογονανθράκων», θεωρεί ο Κουτσούμπας. «Εκτός αυτού, υπάρχουν πολλοί ακόμα θαλάσσιοι οργανισμοί στην περιοχή που είναι υπό εξαφάνιση, όπως οι φώκες monachus-monachus ή οι ιππόκαμποι και οι πίννες και κάποια λιγότερα γνωστά μαλάκια».
Εναντίον της εξόρυξης υδρογονανθράκων έχουν ταχθεί ο «Αρχέλων», μαζί με άλλες 10 περιβαλλοντικές οργανώσεις: την «ΑΝΙΜΑ», τη «Μεσόγειος ΣΟΣ», την «Ελληνική Εταιρία Προστασίας της Φύσης», την «Ορνιθολογική», την «Εταιρία Προστασίας Πρεσπών», την «Καλλιστώ», την «Οικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης», τη «MEDASSET» και τη «Greenpeace».
«Υπάρχει ένα κοινό μέτωπο εναντίον των εξορύξεων», εξηγεί ο Χαλκιάς. «Στον Κυπαρρισιακό αντιστοιχεί το οικόπεδο 10, όπου αυτή τη στιγμή γίνεται η μελέτη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των ερευνών. Οι ίδιες οι έρευνες για υδρογονάνθρακες προκαλούν επιπτώσεις επειδή χρησιμοποιούν υπερήχους, οι οποίοι ήδη γνωρίζουμε ότι ευθύνονται για το θάνατο κητωδών (φάλαινες, δελφίνια) και εικάζουμε ότι το ίδιο προκαλεί και στις χελώνες».
Ο Χαλκιάς εξηγεί πως σε περίπτωση ατυχήματος οι χελώνες καλύπτονται από το μαζούτ, δηλητηριάζονται από αυτό όταν το καταπίνουν ή όταν τρώνε κάτι που έχει καλυφθεί από μαζούτ, ενώ έχουν και πρόβλημα στο δέρμα και τα μάτια τους. «Όταν μολύνονται και οι παραλίες ωοτοκίας, τα χελωνάκια είναι καταδικασμένα», λέει ο Χαλκιάς. «Όταν έγινε το ατύχημα στον Κόλπο του Μεξικού, είχαν αναγκαστεί να μεταφέρουν τα χελωνάκια από την παραλία σε άλλη περιοχή».
Το 2018 περισσότεροι από 500 εθελοντές συμμετείχαν στη δράση του «Αρχέλων», με μόλις το 14% από αυτούς να είναι Έλληνες. Το ένα τέταρτο των εθελοντών είναι Βρετανοί, ακολουθούν οι Γάλλοι και οι Γερμανοί, ενώ υπήρχαν και άτομα που ήρθαν από την Αυστραλία, την Κορέα, και τη Βραζιλία.
Αυτόν τον καιρό υπάρχουν 30 εθελοντές στον Κυπαρισσιακό, οι οποίοι καλύπτουν 17 χιλιόμετρα και έχουν εντοπίσει και καταγράψει 2000 φωλιές.
H Sicily Fiennes, απόφοιτη βιοποικιλότητας από το Πανεπιστημιακό Κολλέγιο του Λονδίνου (UCL) είναι από τις παλιές εθελόντριες. «Ήρθα για πρώτη φορά όταν μου σύστησε ο καθηγητής βιολογίας μου στο λύκειο τον “Αρχέλων”», εξηγεί η Sicily που τώρα είναι επικεφαλής των εθελοντών. «Ήταν και ο ίδιος εθελοντής εδώ το ’90».
«Το πιο δύσκολο είναι η σωματική κούραση που έχει καθημερινά», εξηγεί η Sicily. «Αλλά δεν ξεχνάς ποτέ την πρώτη χελώνα που είδες να γεννά. Για μένα ήταν στην Ζάκυνθο, όταν μία χελώνα που της έλειπε το ένα πτερύγιο βγήκε στην παραλία δίπλα σε ένα ξενοδοχείο να γεννήσει. Από το ξενοδοχείο έπαιζε δυνατά ένα τραγούδι της Beyonce. Παρά τη δυσκολία της να κολυμπήσει και να σκάψει εκείνη την ώρα σκέφτηκα κοίτα πόσο ανθεκτικό είναι αυτό το είδος. Παρά όσα τους κάνουμε, επιβιώνουν».
Σε περίπτωση τραυματισμένης ή νεκρής χελώνας τηλεφώνησε στο τοπικό λιμενικό σταθμό ή στο Δίκτυο Διάσωσης του ΑΡΧΕΛΩΝ. 210 8944 444 και 6941 511 511.
Εάν βρεθείς σε παραλία ωοτοκίας
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!
Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.
