Δραπετσώνα: Επιστροφή στη δυσοσμία (και την περιβαλλοντική υποβάθμιση)

Η πειραιώτικη θάλασσα, παλιά ρεμπέτικα τραγούδια, βιομηχανικές καμινάδες και ερείπια εργοστασίων, σκληρές απεργίες, χαμόσπιτα και παράγκες ή ακόμα και εκείνο το πασίγνωστο «Στη Δραπετσώνα δεν έχουμε ζωή», συνθέτουν τη ξεχωριστή πολιτισμική ταυτότητα μιας γειτονιάς κοντά στο λιμάνι, που έχει διαχρονικά ταυτιστεί με την προσφυγιά και τη φτώχεια. «Μ’ αίμα χτισμένο, κάθε πέτρα και καημός / κάθε καρφί του πίκρα και λυγμός», έγραφε το 1960 στη Δραπετσώνα του, ο Λειβαδίτης.

Η σημερινή εικόνα της Δραπετσώνας συντίθεται από λιγότερο ποιητικά συστατικά. Δύο διαφορετικά χωροχρονικά συνεχή έχουν διασταυρωθεί και έχουν καταφέρει να συνυπάρξουν με φόντο τις ακτές του Πειραιά. Εκεί που ο χαρακτήρας της παλιάς Δραπετσώνας συναντιέται με το στοιχείο του νέου, τα αναπτυξιακά έργα, τις νέες πολυκατοικίες και επιχειρήσεις, εκεί βρίσκεται και η δυσοσμία.

Την Παρασκευή, 14 Φεβρουαρίου, κόσμος είχε μαζευτεί στο δικαστικό μέγαρο Πειραιά, με αφορμή την εκδίκαση της αγωγής της εταιρείας Oil One προς τον δήμαρχο Δραπετσώνας – Κερατσινίου, Χρήστο Βρεττάκο. Σύμφωνα με το πολυσέλιδο κείμενο της αγωγής, ο δήμαρχος φέρεται να κατηγορεί την εταιρεία σε σειρά δημόσιων δηλώσεων του, ως υπεύθυνη της δυσοσμίας από την οποία υποφέρουν οι κάτοικοι. Η εταιρεία, που αρνείται κατηγορηματικά οποιαδήποτε υπαιτιότητα, διεκδικεί από τον ίδιο προσωπικά μισό εκατομμύριο ευρώ για αποζημίωση και ένα χρόνο προσωποκράτησης για συκοφαντική δυσφήμηση.

«Είναι ένας συνήθης τρόπος, απ’ ό,τι φαίνεται, τα μεγάλα συμφέροντα να προσπαθούν να επιβάλλουν τη σιωπή. Δεν είναι κάτι καινούργιο», λέει στο Solomon MAG ο Βρεττάκος και προσθέτει: «Δεν είναι μια αγωγή που στρέφεται ενάντια σε ένα πρόσωπο, αλλά μια αγωγή που στρέφεται ενάντια σε μία πόλη, οπότε ανεξάρτητα από το δικαστικό αποτέλεσμα, οι πόλεις δεν φιμώνονται. Οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να αγωνίζονται για μια καλύτερη ζωή, έτσι κι αλλιώς».

Το δικαστήριο δεν εξέδωσε αμέσως απόφαση, έχοντας πρώτα να επεξεργαστεί τον τεράστιο όγκο εγγράφων που προσκόμισαν όλες οι πλευρές.

Καταγγελίες για την επιβάρυνση του περιβάλλοντος της περιοχής από τη βιομηχανική δραστηριότητα έχουν δει πολλές φορές το φως τη δημοσιότητας. Στο οδοιπορικό που πραγματοποίησε το Solomon MAG στην περιοχή, διαπιστώσαμε και οι ίδιοι την ανυπόφορη δυσοσμία, που ταλαιπωρεί ξανά, αλλά όχι για πρώτη φορά, την γειτονιά.

«Οι δικές μας οι γειτονιές αντιμετωπίστηκαν εδώ και δεκαετίες με έναν συγκεκριμένο ταξικό τρόπο. Οτιδήποτε περίσσευε σε ρυπογόνα δραστηριότητα στο Λεκανοπέδιο Αττικής ερχόταν στις φιλόξενες γειτονιές μας», θα μας πει ο Βρεττάκος, που έχει πρωταγωνιστήσει στους αγώνες για την ανάπλαση της περιοχής.

Η υπόθεση της δυσοσμίας έφτασε πρόσφατα στην Ευρωβουλή, κατόπιν ερώτησης του ευρωβουλευτή του Κομμουνιστικού Κόμματος Κώστα Παπαδάκη προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην οποία υπέδειξε την εταιρεία Oil One ως υπεύθυνη: «Συνεχίζεται η αφόρητη δυσοσμία στις περιοχές Κερατσινίου, Δραπετσώνας και του ευρύτερου Πειραιά λόγω της εγκατάστασης των καζανιών της Oil One και της ευρύτερης βιομηχανικής δραστηριότητας. Ενδεικτικό της ανυπόφορης κατάστασης που επικρατεί ιδίως τις περιόδους με υψηλή θερμοκρασία είναι ότι το 2018 σημειώθηκαν ακόμη και λιποθυμικά επεισόδια μαθητών», ανέφερε η ερώτηση, μεταξύ άλλων.

Το φάντασμα της βιομηχανικής ιστορίας

Σήμα κατατεθέν της Δραπετσώνας ήταν ανέκαθεν η πλούσια βιομηχανική δραστηριότητα στο παράκτιο μέτωπο, όπως αυτή που αναπτύχθηκε στην περιοχή των «Λιπασμάτων», που κέρδισε το όνομά της χάρη στη λειτουργία ενός εργοστασίου λιπασμάτων της εταιρείας «Ανώνυμη Ελληνική Εταιρεία Χημικών Προϊόντων και Λιπασμάτων» (Α.Ε.Ε.Χ.Π.Λ.), ιδρυθείσα το 1909 από τον μεγαλοεπιχειρηματία Νικόλαο Κανελλόπουλο.

Η ίδρυση μιας τέτοιας βιομηχανικής μονάδας (η μεγαλύτερη σε Αθήνα-Πειραιά) σε μια σχεδόν έρημη περιοχή, δε θα μπορούσε παρά να επηρεάσει και να διαμορφώσει σε μεγάλο βαθμό το χαρακτήρα και την ταυτότητα της ευρύτερης περιοχής, για τουλάχιστον 90 χρόνια, μέχρι και την οριστική παύση της λειτουργίας της το 1999 -οπότε, λόγω χρεών, περνάει στην ιδιοκτησία της Εθνικής Τράπεζας.

Οι εγκαταστάσεις απλώνονταν σε 245 στρέμματα στην παραθαλάσσια περιοχή, ανάμεσα στο λιμενοβραχίονα Κράκαρη και τον όρμο Σφαγείων, με τις βασικές μονάδες να παράγουν οξέα, χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Κάποια χρόνια αργότερα προστέθηκαν στις εγκαταστάσεις και υαλουργικές μονάδες.

Μπορεί η μονάδα των λιπασμάτων να ήταν η μεγαλύτερη, δεν ήταν όμως και η μόνη που λειτουργούσε στην παράκτια περιοχή Δραπετσώνας – Κερατσινίου. Το παζλ της πλούσιας βιομηχανικής δραστηριότητας συμπλήρωναν οι εγκαταστάσεις της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ με την μεγαλύτερη παραγωγή τσιμέντου στη χώρα για πολλά χρόνια. Καταλαμβάνοντας έκταση 110 στρεμμάτων, ιδιοκτησίας οικογένειας Χατζηκυριάκου (μετέπειτα περνάνε με σειρά διαδοχής στην Εθνική Τράπεζα και τη Lafarge του Ομίλου Blue Circle), υπήρξαν κι αυτές, για δεκαετίες ολόκληρες, κομμάτι της ζωής και της ταυτότητας της Δραπετσώνας, μαζί με το εργοστάσιο της ΔΕΗ, τις δεξαμενές της Shell (και μετέπειτα BP), της Mobil, καθώς και τις διάσημες βιοτεχνίες βυρσοδεψίας, γνωστές και ως ταμπάκικα.

Ακολουθώντας την παραλιακή λεωφόρο που ενώνει το λιμάνι του Πειραιά (Ακτή Ιετωνία ) με τη Δραπετσώνα, φτάνουμε στη στροφή που κατευθύνει σε μία από τις εισόδους του δημοτικού πλέον- πολυχώρου των Λιπασμάτων, επί της Γρηγορίου Λαμπράκη.

Οι περισσότερες βιομηχανικές εγκαταστάσεις έχουν σταματήσει να λειτουργούν: για την ακρίβεια είναι γκρεμισμένες από το 2003 σχεδόν όλες, εκτός ελαχίστων, όπως το υαλουργείο με την χαρακτηριστική καμινάδα του. Ήδη από την είσοδο γίνεται αντιληπτή η επαφή με το βιομηχανικό παρελθόν. Δεξιά μια αρκετά ψηλή τσιμεντένια δεξαμενή και αριστερά το Ινστιτούτο Χημείας και Γεωργίας, ένα από τα κτίσματα που έχει γλιτώσει την κατεδάφιση και είναι πλέον κομμάτι του στοιχειωμένου ντεκόρ των Λιπασμάτων.

Στο τέρμα της Γρηγορίου Λαμπράκη, επί της Κοντοπούλου, βρίσκονται οι μεγάλες εγκαταστάσεις της ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ. Παρότι το εργοστάσιο δεν βρίσκεται σε λειτουργία από τη δεκαετία του 1980, με την παραγωγή να έχει μεταφερθεί στο Βόλο, οι εγκαταστάσεις χρησιμοποιούνται ως διαμετακομιστικό κέντρο, ένα από τα έξι που διαθέτει συνολικά ο όμιλος στη χώρα. Τα περισσότερες από τα κτίρια είναι εγκαταλελειμμένα στη φυσική φθορά του χρόνου. Σκουριασμένες σιδερένιες κατασκευές, σπασμένα παράθυρα, μια φαραωνική βιομηχανική υποδομή-φάντασμα. Εν τούτοις, η πύλη είναι ανοικτή, υπάρχουν φύλακες και μπαινοβγαίνουν φορτηγά που μαρτυρούν τη μεταφόρτωση του τσιμέντου που παράγεται αλλού.

Το παλιό εργοστάσιο της ΔΕΗ βρίσκεται σε καθεστώς εφεδρικής λειτουργίας, ενώ οι παλιές εγκαταστάσεις και δεξαμενές της BP που για χρόνια ήταν ανενεργές, βρίσκονται σήμερα σε λειτουργία όντας, από τα τέλη του 2012 και μετά, υπό το ιδιοκτησιακό καθεστώς της εταιρείας Oil One S.A, του Ομίλου Aegean και συμφερόντων Δημήτρη Μελισσανίδη.

Κι αυτό ενώ, υποθετικά, η βιομηχανία θα έπρεπε να έχει παύσει οριστικά, καθώς η ζώνη που αυτή εκτεινόταν έχει χαρακτηριστεί ως χώρος «ανάπλασης» και αποχαρακτηριστεί ως χώρος βιομηχανικής δραστηριότητας από τον Οργανισμό Ρυθμιστικού Σχεδίου Αθήνας ήδη από το 1997.

Η επίμαχη δραστηριότητα της εταιρείας πετρελαίου

Η λειτουργία των δεξαμενών της εταιρίας Oil One σε μια θεωρητικά αποβιομηχανοποιημένη περιοχή αποτελεί θέμα δημόσιας συζήτησης, καθώς οι διαδοχικές ρυθμίσεις και τροπολογίες που την επέτρεψαν, θα μπορούσαν ενδεχομένως να χαρακτηριστούν από κάποιους έως και φωτογραφικές.

Η πιο αποφασιστική και αναμφισβήτητα πιο ευνοϊκή απόφαση υπέρ της Oil One θα είναι αυτή του Υπουργού Περιβάλλοντος Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, Γιάννη Μανιάτη, στις 15/04/2014, με την οποία θα εγκριθεί τροποποίηση του Γενικού Πολεοδομικού Σχεδίου της Δημοτικής Ενότητας Κερατσινίου του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας. Βάση αυτής της τροποποίησης προβλέπεται καθορισμός περιοχής Μητροπολιτικής Παρέμβασης, όπου επιτρέπονται χρήσεις δευτερογενούς τομέα μη οχλούσας βιομηχανίας – βιοτεχνίας, τριτογενούς τομέα, κατοικίας, καθώς και χώροι κοινοχρήστου πρασίνου και αναψυχής. Με αυτήν την τροποποίηση ουσιαστικά επιτρέπεται η βιομηχανική δραστηριότητα στην περιοχή και ακυρώνεται η προηγούμενη τροποποίηση του 2012, η οποία προέβλεπε ανάκληση της λειτουργίας των δεξαμενών «όταν δροµολογηθούν οι διαδικασίες ανάπλασης και ανάπτυξης της περιοχής».

Το 2014 η Oil One σε κοινοπραξία με την HEC.ΑΕ (επίσης του Ομίλου AEGEAN) θα κερδίσει, όντας η μοναδική που έχει υποβάλει προσφορά, στον ανοιχτό διαγωνισμό που προκηρύχθηκε από τον ΟΛΠ για σύµβαση παραχώρησης παροχής υπηρεσιών ευκολιών παραλαβής και διαχείρισης υγρών αποβλήτων πλοίων που καταπλέουν στη Λιµενική Ζώνη του ΟΛΠ και θα προχωρήσει στην υπογραφή της σύμβασης (αριθ: 99/2014), με τελική αξία 16.527.328 ευρώ, για 35 χρόνια.

Σε ανακοίνωση της τον Απρίλιο του 2015, η εταιρεία προκειμένου να απαντήσει στις ανακριβείς, όπως τις χαρακτηρίζει, διαδόσεις εις βάρος της, αναφέρει πως «η λειτουργία της υποδομής της Oil One αποσκοπεί στην υποδοχή και τον διαχωρισμό των μιγμάτων υπολείμματος πετρελαίου και νερού που προκύπτουν από την λειτουργία των πλοίων που προσεγγίζουν το λιμάνι του Πειραιά». Αυτή η απλή και λιτή αναφορά σε απλά μίγματα πετρελαίου και νερού παραλείπει τις αναφορές που γίνονται στην ίδια τη σύμβαση, η οποία προβλέπει εργασίες παραλαβής και διάθεσης, μεταξύ άλλων, ακάθαρτου θαλασσέρματος, βαρέων καταλοίπων καυσίμων πετρελαιοειδών μιγμάτων, επιβλαβών υγρών χημικών ουσιών χύμα, επικίνδυνων υγρών καταλοίπων, και λυμάτων, αποβλήτων λιπαντικών ελαίων και βοθρολυμάτων.

«Εκτέλεση κατ΄ αποκλειστικότητα, των εργασιών παραλαβής και διάθεσης των: (α) πετρελαιοειδών καταλοίπων, (β) ακάθαρτου θαλασσέρματος, (γ) εκπλυμάτων δεξαμενών φορτίου πετρελαιοφόρων (Slops), (δ) περιεχομένων υδροσυλλεκτών μηχανοστασίου πλοίων (Bilge waters), (ε) βαρέων καταλοίπων καυσίμων πετρελαιοειδών μιγμάτων (Sludges), (στ) επιβλαβών υγρών χημικών ουσιών χύμα και λυμάτων, (η) επικίνδυνων υγρών καταλοίπων, (θ) αποβλήτων λιπαντικών ελαίων και (ι) βοθρολυμάτων (Αnnex IV της Σύμβασης Μarpol 73/78) των πλοίων που θα προσεγγίζουν τη Λιμενική Ζώνη του ΟΛΠ και στη συνέχεια η μεταφορά και η τελική διάθεσή τους με αποκλειστική ευθύνη, μέριμνα και δαπάνες του Αναδόχου, σύμφωνα με τη διεθνή σύμβαση Marpol 73/78, το Ν. 1269/1982 που κύρωσε την προαναφερόμενη διεθνή σύμβαση, το Ν. 743/1977 και το Ν. 1147/1981».

Βλ. και εδώ.

Εύλογα, λοιπόν, προκύπτει το ερώτημα πόσο κοντά σε κατοικημένες περιοχές μπορούν να δραστηριοποιούνται εγκαταστάσεις στις οποίες αποθηκεύονται, έστω και προσωρινά, τέτοια, όχι και τόσο αθώα, υγρά απόβλητα.

Τον Απρίλιο του 2015, ο Υπουργός ΠΑΠΕΝ, Παναγιώτης Λαφαζάνης, και ο αναπληρωτής Υπουργός Περιβάλλοντος, Γιάννης Τσιρώνης, σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής και τον αντιπεριφερειάρχη Γιώργο Γαβρίλη, αλλά και την καθοριστική συμβολή του Δήμου Κερατσινίου-Δραπετσώνας, θα επεξεργαστούν τροπολογία για την ανάπλαση της περιοχής της Λιμενοβιομηχανικής Ζώνης Δραπετσώνας-Κερατσινίου (πρώην Λιπάσματα) ακυρώνοντας «τη δυνατότητα να εγκατασταθούν, όπως προέβλεπε ο ν. 4277/14, στην εν λόγω περιοχή «βιομηχανικές, μεταποιητικές και άλλες χρήσεις που αλλοιώνουν και επιβαρύνουν το φυσικό περιβάλλον και το ιδιαίτερο κάλλος της παραθαλάσσιας ζώνης».

Στην είσοδο του Πολυχώρου Λιπασμάτων σήμερα, από την πλευρά της Γρηγορίου Λαμπράκη, βρίσκονται δύο πινακίδες που ενημερώνουν τους επισκέπτες ότι το πάρκο διαθέτει parking, συναυλιακό χώρο, γήπεδα ποδοσφαίρου, μπάσκετ και τένις, θέατρο και αναψυκτήρια. Ωστόσο, οι δεξαμενές της Oil One λειτουργούν ακόμα, προκαλώντας αντιδράσεις στην τοπική κοινωνία οι οποίες είναι εμφανείς από τα πρώτα μέτρα της εισόδου, με συνθήματα ενάντια «στα καζάνια» να είναι αναρτημένα σε πανό στον μαντρότοιχο της εισόδου.

Σε ότι αφορά τη συνέχιση της λειτουργίας των δεξαμενών της Oil One, πρόκειται για ακόμα ένα σίριαλ με πολλά επεισόδια. Η λειτουργία τους μετά τη ψήφιση της τροπολογίας του 2015 ήταν εφικτή χάρη στον ν. 3325/2005, σύμφωνα με τον οποίο σε περίπτωση αλλαγής χρήσης γης οι βιομηχανικές δραστηριότητες μπορούν να συνεχίσουν να λειτουργούν για επιπλέον 12 χρόνια και να υποχρεωθούν μετά σε απομάκρυνση τους.

Το 2018 όμως, και αφού είχε προηγηθεί μετά από σφοδρές αντιδράσεις των κατοίκων, η ανάκληση της Άδειας Εμπορίας πετρελαιοειδών προϊόντων κατηγορίας Α της εταιρείας Oil One, θα ψηφιστεί ο νόμος 4549/2018, στο πλαίσιο κλεισίματος της τέταρτης αξιολόγησης, με το άρθρο 70 του οποίου να προβλέπει ότι η βιομηχανική δραστηριότητα μπορεί να παραταθεί για επιπλέον 20 χρόνια μετά και την αλλαγή χρήσης γης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι οι δεξαμενές μπορούν βάση νόμου να παραμείνουν στην περιοχή συνεχίζοντας τη λειτουργία τους ακόμα κι αν βρίσκονται σε αποχαρακτηρισμένη βιομηχανική ζώνη.

«Ενώ περιμέναμε από την προηγούμενη κυβέρνηση να αντιμετωπίσει τα πράγματα σε μια άλλη κατεύθυνση, ήρθε το άρθρο 70 που έκανε ακόμα μεγαλύτερο το πρόβλημα», λέει ο δήμαρχος Δραπετσώνας – Κερατσινίου. «Είναι οι αντιφάσεις πολιτικών που δεν έχουν αποφασίσει καθαρά ποιον θα αφήσουν και με ποιον θα πάνε», θα σχολιάσει, σε μια απόπειρα ερμηνείας γιατί η ίδια κυβέρνηση που έδωσε την άδεια για την ανάπλαση ψήφισε και το συγκεκριμένο άρθρο.

Η δυσοσμία

Αν επίμαχο ζήτημα είναι η λειτουργία της εταιρείας και της συνέχισης της βιομηχανικής δραστηριότητας στην περιοχή, εξίσου επίμαχη είναι και η προέλευση της δυσοσμίας που την κατακλύζει.

Εισχωρεί βίαια στα ρουθούνια και θυμίζει κάτι ανάμεσα σε πετρέλαιο, βοθρολύματα και λάδια μηχανής. Κατά τη διάρκειά της επίσκεψής μας, ο δυνατός βοριάς έκανε τα πράγματα ακόμα πιο δύσκολα, εντείνοντας το αίσθημα δυσφορίας, ενώ ένας εκκωφαντικός βόμβος, σαν το θόρυβο ελικοπτέρου σε πτήση, σπάει την ησυχία του τοπίου. Ελικόπτερο ωστόσο δεν υπάρχει ούτε για δείγμα στον ορίζοντα.

Παρά τα απαγορευτικά σήματα σε κάποιες από τις μονάδες του χώρου των Λιπασμάτων, κόσμος μπαινοβγαίνει, παρέες νεαρών αγοριών και κοριτσιών, επαγγελματικά συνεργεία φωτογράφων, ένας ηλικιωμένος εργάτης που ξεναγεί ένα γνωστό του στον επί 25 χρόνια, όπως λέει, παλιό χώρο εργασίας του, το υαλουργείο.

Συνεχίζοντας τη διαδρομή δίπλα στη θάλασσα και πιο μέσα στο χώρο των Λιπασμάτων, η δυσοσμία γίνεται ολοένα και πιο έντονη. Οι επισκέπτες δείχνουν ωστόσο να την έχουν συνηθίσει. Παρέες και ζευγάρια περπατούν απολαμβάνοντας το τοπίο. Δυο κυρίες έχουν μαζί τους ένα χαριτωμένο σκυλάκι. «Ο κόσμος το είχε πολύ ανάγκη», μας λέει η πιο ηλικιωμένη από τις δύο, αναφερόμενη στα έργα ανάπλασης. «Εγώ είμαι εδώ χρόνια, πρώτη φορά είναι που ο κόσμος μπορεί να έρχεται και να κάνει βόλτες. Δεν πάταγες εδώ πριν, ήταν ένα χάλι, τώρα έχει γίνει κάτι ωραίο, τις Κυριακές γεμίζει κόσμο έρχονται και από άλλες περιοχές. Κυριακή πρέπει να έρθεις να δεις τι γίνεται», λέει.

Τη ρωτάμε για τη δυσοσμία, κάθε πότε είναι πιο έντονη και αν έχει σχέση με τις εκφορτώσεις αποβλήτων πλοίων στις δεξαμενές, για ν’ απαντήσει ότι είναι πιο έντονη τις μέρες που φυσάει Βοριάς, όπως την ημέρα της περιήγησής μας, ανεξάρτητα από το αν ξεφορτώνουν πλοία ή όχι.

Το ίδιο θα μας πει και η Ηρώ, εργαζόμενη στο δημοτικό αναψυκτήριο πλησίον του χώρου στάθμευσης του πολυχώρου, μόνο που έχει πιο συγκεκριμένη άποψη σχετικά με την προέλευσή της. «Ρωτήστε τον κύριο Μελισσανίδη τι φταίει», λέει χαρακτηριστικά.

Από τα λεγόμενά της πολύς κόσμος στην περιοχή φαίνεται να θεωρεί εξίσου πιθανό να φταίνε οι δεξαμενές για τη δυσοσμία. Ωστόσο, την υπομένουν πολλές φορές για χάρη μιας κυριακάτικης βόλτας στη θάλασσα. «Σε μια καλή μέρα μπορούν να περάσουν και πάνω από δύο χιλιάδες άτομα», θα επισημάνει η κυρία Ηρώ λίγο πριν την αφήσουμε.

Αρκετά πιο πέρα συναντάει κανείς τα θεατράκια, στα οποία γίνονται εκδηλώσεις και φεστιβάλ, ειδικά την καλοκαιρινή περίοδο. Μετά το πρώτο, με τα μπλε καθίσματα, βρίσκεται το δεύτερο αναψυκτήριο του χώρου. Η δυσοσμία σε αυτό το σημείο είναι σχεδόν ανυπόφορη. Ο πατέρας Τιμόθεος, ιερωμένος και προϊστάμενος της Παναγίας των Βλαχερνών στην Αμφιάλη, θα δώσει τη δική του μαρτυρία στο Solomon: «Έχει τύχει να παραβρεθώ σε κάποια από τα καλοκαιρινά φεστιβάλ στο χώρο και εξαιτίας και του άσθματος από το οποίο υποφέρω δεν μπορούσα ούτε να σταθώ από τη δυσοσμία».

Στις 15 Δεκεμβρίου 2019 το Εθνικό Κέντρο Έρευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος» θα δώσει στη δημοσιότητα τα αποτελέσματα των πρώτων κύκλων ερευνών σχετικά με την προέλευση της δυσοσμίας σε Δραπετσώνα-Κερατσίνι και Ελευσίνα. Από τα πέντε σημεία στα οποία τοποθετήθηκαν μετρητές ένα είναι ακριβώς δίπλα στις δεξαμενές της Oil One, στον Οικίσκο των Λιπασμάτων.

Σε αυτό ακριβώς το σημείο εμφανίζονται αυξημένες συγκεντρώσεις πτητικών οργανώσεων (αρωµατικές και θειούχες), οι οποίες, όπως αναφέρει στην έκθεση, αποτελούν και τους σηµαντικότερους παράγοντες εµφάνισης των οσµών. Αυτές διακρίνονται σε τρεις κατηγορίες αρωµατικές, μερκαπτάνες και θειοφαίνεια, με τις δύο τελευταίες να περιγράφονται ως οικογένειες ουσιών που υπάρχουν στο αργό πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και σε προϊόντα βενζίνης.

Η κυρία Γλύπτη, εκπαιδευτικός στο 1ο Ενιαίο Λύκειο Κερατσινίου, που ήταν ένα από τα πέντε σημεία που τοποθέτησε μετρητές για την έρευνα του ο Δημόκριτος κι όπου εμφανίστηκαν μάλιστα μεγάλα ποσοστά ατμοσφαιρικών ρύπων τις οσμηρές μέρες, θα δώσει μια ζωντανή μαρτυρία στο Solomon MAG: «Έχουμε σταματήσει μαθήματα επειδή η ατμόσφαιρα ήταν τόσο επιβαρυμένη […] Πολλές φορές έχουμε αναγκαστεί να βγάλουμε τα παιδιά από την τάξη, να χάσουμε για ώρες μαθήματα, επειδή είναι ανυπόφορη η κατάσταση».

Την περιγραφή θα επιβεβαιώσει και ο διευθυντής του σχολείου, Γιώργος Μαυρίδης, λέγοντας πως οι οσμές είναι έντονες και προκαλούν αναπνευστικά προβλήματα και δυσφορία. Θα αναφέρουν επίσης πως το σχολείο αντιμετωπίζει συχνά πρόβλημα και με το νερό, καθώς μερικές μέρες, ειδικά τις Δευτέρες, δεν είναι καθόλου πόσιμο, ωστόσο δεν υπάρχουν σχετικές μετρήσεις ώστε να γνωρίζουν τι ακριβώς συμβαίνει.

Μετά το δεύτερο αναψυκτήριο η ακτή τελειώνει. Στο βάθος, στην απέναντι ακτή, φαίνονται οι παλιές εγκαταστάσεις της ΑΓΕΤ Ηρακλής. Πρόκειται για το τέλος του χώρου των Λιπασμάτων. Στην γωνία της ακτής υπάρχει μια αποβάθρα και είναι προσδεμένο ένα δεξαμενόπλοιο. Κατά μήκος της μακρόστενης αποβάθρας υπάρχουν σωλήνες εκφόρτωσης καυσίμων. Ακούγεται ένας βόμβος από το πλοίο, ο ίδιος εκκωφαντικός θόρυβος που έμοιαζε με ελικόπτερο. Μάλλον είναι η στιγμή κάποιας εκφόρτωσης. Η δυσοσμία εδώ είναι πιο έντονη από οπουδήποτε.

Ακόμα και δύο μέρες μετά την πρώτη μας επίσκεψη, με απανεμιά και την περιοχή να μη μυρίζει καθόλου, το συγκεκριμένο σημείο έζεχνε από αυτή τη χαρακτηριστική μπόχα, ενώ ο βόμβος των μηχανών του πλοίου, που κατά τη διάρκεια της ημέρας δεν ακούγοταν μέσα στο κατάμεστο από επισκέπτες πάρκο, ήταν το μόνο που ακουγόταν από τη στιγμή που απλώθηκε η νύχτα και έσπασε ο κόσμος.

Ο Γιώργος Μπιλικάς, συνταξιούχος και γέννημα θρέμμα, όπως δηλώνει, της Δραπετσώνας, έχει ζήσει στην περιοχή για 70 χρόνια. Μέχρι και τρία χρόνια πίσω, λέει, δεν υπήρχε αυτή η μυρωδιά. Το γεγονός αυτό θα τονίσει και ο πρώην Αντιπεριφερειάρχης Πειραιά Γιώργος Γαβρίλης στη μαρτυρική του κατάθεση, ως μάρτυρας υπεράσπισης του δημάρχου κατά την εκδίκαση της αγωγής της Oil Οne, τονίζοντας ότι το πρόβλημα της δυσοσμίας με αυτά τα χαρακτηριστικά συμπίπτει, όλως τυχαίως, με την έναρξη της λειτουργίας των εγκαταστάσεων της εταιρείας το 2015, δήλωση που θα συνοδευτεί από τα χειροκροτήματα του ακροατηρίου.

Στιγμιότυπα από τη δίκη

Στην κατάμεστη από κόσμο που είχε έρθει να συμπαρασταθεί στον δήμαρχο, δικαστική αίθουσα, υπήρχε πλήθος όλων των ηλικιών, όλοι και όλες κάτοικοι Δραπετσώνας – Κερατσινίου. Μαθητές από σχολεία της περιοχής μαζί με τους καθηγητές τους, κάτοικοι, επαγγελματίες, συνταξιούχοι, τοπικοί σύλλογοι και πρωτοβουλίες, αριστερές συλλογικότητες και φυσικά ο ίδιος ο δήμαρχος Χρήστος Βρεττάκος. Προηγουμένως είχε πραγματοποιηθεί συγκέντρωση επί της οδού Σκουζέ, ακριβώς μπροστά από το δικαστικό μέγαρο με το δρόμο να έχει κλείσει, ενώ οι συγκεντρωμένοι είχαν πανό διαμαρτυρίας και διένειμαν κείμενα.

Ο διευθυντής του 1ου Ενιαίου Λυκείου Κερατσινίου, Γιώργος Μαυρίδης, θα δώσει στο Solomon MAG τη δική του ερμηνεία σχετικά με τη στήριξη του κόσμου: «Οποιοσδήποτε δήμαρχος και να ήταν, (θα τον στηρίζαμε) από τη στιγμή που εκφράζει τα δικαιώματα μας, το δικαίωμα σε ένα περιβάλλον και μια ποιότητα ζωής την οποία πρέπει να διεκδικούμε, γιατί δεν αφορά μόνο εμάς αλλά και τα παιδιά μας. Σε αυτή τη φάση, τη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι που είναι ήδη υποβαθμισμένες περιοχές δε μπορούμε να τις επιβαρύνουμε ακόμα περισσότερο με τέτοιου είδους εγκαταστάσεις».

Η πλευρά της εταιρείας αρνείται τις εναντίον της κατηγορίες. Τόσο στην ανακοίνωση της το 2015, όσο και στο κείμενο της αγωγής αλλά και διαμέσου της νομικής εκπροσώπου της στο δικαστήριο Πειραιά στις 14/2, υποστηρίζει ότι οι εγκαταστάσεις της είναι πρότυπο οικολογικής μονάδας, ότι δε διαθέτει διυλιστήρια και καμινάδες, και ότι οι δεξαμενές της δε διαθέτουν εξόδους από ότι τις οποίες θα μπορούσε να υφίσταται εκπομπή ρύπων.

Βασικό επιχείρημα της εταιρείας, το οποίο υποστήριξε και στη δίκη διευθυντικό στέλεχος της HEC.ΑΕ που από κοινού με την Oil One έχει υπογράψει τη σχετική σύμβαση με τον ΟΛΠ, είναι η επίκληση στο πλαίσιο νομοθεσίας, που ορίζει ως απαραίτητη την ύπαρξη εγκατάστασης παραλαβής αποβλήτων πλοίων σε περιοχή εγγύτητας της λιμενικής ζώνης, και ότι αν οι εγκαταστάσεις της έκλειναν δε θα μπορούσε να λειτουργήσει το λιμάνι του Πειραιά, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.

Η πλευρά της εταιρείας, τέλος, ξεκαθαρίζει πως δεν ευθύνεται για την όποια δυσοσμία παρατηρείται στην ήδη επιβαρυμένη ευρύτερη περιοχή Πειραιά- Ελευσίνας, και ότι ισχυρισμοί περί του αντιθέτου συνιστούν συκοφαντία, εξού και η αγωγή που κατέθεσε εναντίον του Δημάρχου. Το στέλεχος της HEC. AE θα υποδείξει μάλιστα κατά την κατάθεσή του την ημέρα του δικαστηρίου, ως πιθανότερη πηγή προέλευσης της δυσοσμίας, τις εγκαταστάσεις βιολογικού καθαρισμού στην Ψυττάλεια (επιχείρημα που προβάλλει εδώ και χρόνια η Oil One), για να εισπράξει τις αποδοκιμασίες του ακροατηρίου με τον Πρόεδρο να απειλεί πως θα διακόψει την συνεδρίαση αν επαναληφθούν παρόμοιες αντιδράσεις.

Η ΕΥΔΑΠ, με ανακοίνωση της στις αρχές Μάη του 2018, όταν το πρόβλημα της δυσοσμίας κατέστη τόσο έντονο που δώδεκα σχολεία στην περιοχή αναγκάστηκαν να μείνουν κλειστά για 48 ώρες (3/5 και 4/5), αναφέρει πως έχουν πραγματοποιηθεί έλεγχοι και στις δικές της εγκαταστάσεις της χωρίς να προκύψει οτιδήποτε που να επιβεβαιώνει ότι η δυσοσμία προέρχεται από εκεί.

«Εγω θα περίμενα από την ΕΥΔΑΠ να κάνει αγωγή στην Oil One. Εγώ λέω ότι ένας από τους λόγους που δημιουργείται το πρόβλημα στην περιοχή είναι η Oil One και δέχομαι αγωγή από την εταιρεία. Η ΕΥΔΑΠ γιατί δεν κάνει αγωγή στην Oil One;», θα αναρωτηθεί ο Χρήστος Βρεττάκος.

Το πόρισμα των επιθεωρητών με τις διάχυτες οσμές χωρίς προέλευση, καθώς και άλλα πορίσματα από ελέγχους της Περιφέρειας που δεν εντόπισαν συγκεκριμένη πηγή δυσοσμίας, επικαλέστηκαν προς υπεράσπιση της εταιρείας στην εκδίκαση της αγωγής, τόσο η νομική της εκπρόσωπος όσο και το στέλεχος της HEC.AE. Ο τελευταίος θα επικαλεστεί και αυτός το συγκεκριμένο συμβάν του 2018, λέγοντας ότι μια μέρα που η δυσοσμία έφτανε από την Ελευσίνα στην Γλυφάδα, ήρθαν επιθεωρητές στο χώρο και δεν διαπίστωσαν τη μυρωδιά, ενώ η νομική εκπρόσωπος θα δηλώσει πως η εταιρεία είχε λάβει και συγχαρητήρια για από τους επιθεωρητές για τις υποδειγματικές της υποδομές.

Θα λάβει όμως απάντηση από την νομική υπεράσπιση του δημάρχου αλλά και από τον πρώην αντιπεριφερειάρχη Πειραιά, ότι αφενός η δυσοσμία σαν φαινόμενο παρουσιάζει άτακτη περιοδικότητα και αφετέρου ότι η Περιφέρεια δε διέθετε τα κατάλληλα μέσα και όργανα μέτρησης ώστε να εξακριβώσει την ακριβή πηγή προέλευσης της και ότι για αυτό εξάλλου ανατέθηκε η έρευνα στο Δημόκριτο. Η νομική υπεράσπιση του Δημάρχου μάλιστα αναρωτήθηκε πώς γίνεται να υπάρχει δυσοσμία στο μισό παράκτιο Λεκανοπέδιο και οι επιθεωρητές να μην την αντιλαμβάνονται στο συγκεκριμένο σημείο που βρίσκονται οι δεξαμενές και ζήτησε και τα επίσημα έγγραφα που να τεκμηριώνουν τα εύσημα, τα οποία ωστόσο δεν προσκομίστηκαν.

Στη δίκη παρουσιάστηκαν και από τις δύο πλευρές όλα τα επιχειρήματα που ακούγονται όλα αυτά τα χρόνια. Σχετικά με ότι ο νόμος ορίζει κάθε λιμάνι να έχει παρόμοια εγκατάσταση εντός εγγύτητας λιμενικής ζώνης ειπώθηκε από τον πρώην αντιπεριφερειάρχη ότι η Oil One ανήκει στις εταιρείες των οποίων οι εγκαταστάσεις υπάγονται λόγω επικινδυνότητας στην κατηγορία Sevezo και θα έπρεπε να έχουν τουλάχιστον απόσταση ενός χιλιομέτρου από κατοικίες και όχι στα 100 μέτρα όπως συμβαίνει τώρα. Ακούστηκαν επίσης υπαινιγμοί και από τις δύο πλευρές. Από τη μία για μεροληπτική ευαισθησία και επιλεκτική στοχοποίηση της Oil One που μπορεί να υποκρύπτει ύποπτες δοσοληψίες με ανταγωνιστικά συμφέροντα που επιθυμούν να πάρουν τη συμφωνία με τον ΟΛΠ μέσα από τα χέρια της εταιρείας. Από την άλλη υπαινιγμοί ως προς την ταχύτητα με την οποία έγιναν οι αδειοδοτήσεις αλλά και τη χρονική συγκυρία, τέσσερις μόλις μέρες δηλαδή πριν τις τότε εθνικές εκλογές.

Μετά τη δυσοσμία, τι;

Οι κάτοικοι υποφέρουν από την τωρινή κατάσταση και τη δυσοσμία που καλύπτει τη Δραπετσώνα και το Κερατσίνι, ωστόσο την υπομένουν για χάρη της απόλαυσης που προσφέρει πια ο περίπατος στον χώρο των Λιπασμάτων.

Τόσο ο Δήμαρχος όσο και οι κάτοικοι και πολλοί κοινωνικοί φορείς ζητούν και αγωνίζονται για την απομάκρυνση όλων των βιομηχανικών εγκαταστάσεων από την περιοχή και την δημιουργία ενός μεγάλου πάρκου πρασίνου. «Αυτό που έχουμε ανάγκη είναι το πράσινο» θα καταλήξει ο κύριος Μαυρίδης.

Όλοι όσοι μας μίλησαν θεωρούν πολύ σημαντικό έργο την ανάπλαση που έγινε από το 2015 και τη δυνατότητα που δόθηκε στο ευρύ κοινό για πρόσβαση στη θάλασσα. Διεκδικούν όλος ο χώρος να γίνει χώρος πρασίνου και να ανοίξει για το κοινό, ωστόσο αισθάνονται ότι οι εταιρείες το σαμποτάρουν.

Τον Ιούλιο του 2019 ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης προανήγγειλε από το βήμα της Βουλής την κατασκευή ενός Διεθνούς Κέντρου Καινοτομίας στην περιοχή των παλαιών Λιπασμάτων. Στο πρώτο άκουσμα η ανακοίνωση έτυχε θετικής υποδοχής από την κοινότητα της περιοχής, αλλά ακόμα δεν υπάρχουν συγκεκριμένα σχέδια για το ποιες εταιρείες θα έρθουν, τι θα χτιστεί, τι θα γκρεμιστεί, ποιες βιομηχανίες θα μείνουν και ποιες θα φύγουν, πόσο πράσινο, εν τέλει, θα εμπεριέχει το νέο σχέδιο.

Το μόνο σίγουρο είναι ότι η υπόθεση «Δραπετσώνα» παραμένει ανοιχτή. Τουλάχιστον οι κάτοικοι έχουν να απολαμβάνουν προς το παρόν ένα υπέροχο ηλιοβασίλεμα στην παραλιακή των Λιπασμάτων και να αφήνουν για λίγο πίσω τους πολιτικά παρασκήνια, επιχειρηματικές ίντριγκες και ένα παρελθόν φορτωμένο με πέτρα και καημό.