Πώς να αναγνωρίσετε μία αγωγή SLAPP

Ο όρος SLAPPs (Στρατηγικές Αγωγές Κατά Της Συμμετοχής Του Κοινού) αναφέρεται στις καταχρηστικές αγωγές που κατατίθενται από κάποιο ισχυρό πρόσωπο, μεγάλη εταιρεία και άλλα κέντρα εξουσίας, με σκοπό τη φίμωση και τον εκφοβισμό όσων εκφράζουν κριτική σχετικά με ζητήματα δημοσίου ενδιαφέροντος.

Οι αγωγές SLAPP θέτουν στο στόχαστρο δημοσιογράφους, ακτιβιστές, ακαδημαϊκούς και οργανώσεις των πολιτών με στόχο τον έλεγχο της δραστηριότητάς τους, τη φίμωση μέσα από την ηθική και οικονομική τους εξουθένωση, και ― τελικά ― την υπονόμευση του δημοσίου συμφέροντος.

Πώς προσδιορίζεται όμως ο καταχρηστικός σκοπός μιας τέτοιας πρακτικής;

Οι ερωτήσεις που ακολουθούν έχουν στόχο να σας βοηθήσουν να κατανοήσετε τον ορισμό του SLAPP, καθώς και να αναγνωρίσετε αν η νομική απειλή που αντιμετωπίζετε μπορεί να χαρακτηριστεί ως SLAPP. Aν η απάντησή σας και στις τρεις ερωτήσεις που ακολουθούν είναι «ναι», πιθανότατα βρίσκεστε αντιμέτωποι με κάποια περίπτωση SLAPP. Ωστόσο, η αξιολόγηση αυτή προορίζεται μόνο ως βοηθητικό εργαλείο αναγνώρισης, και όχι ως νομική συμβουλή.

Κατατίθεται η αγωγή από κάποιον ιδιώτη ή εταιρεία (δηλαδή όχι από το κράτος);

Το βασικό χαρακτηριστικό που διακρίνει τα περιστατικά SLAPP (που άλλοτε αναφέρονται και ως «ιδιωτικοποιημένη λογοκρισία»), από τις παραδοσιακές μορφές λογοκρισίας, είναι ότι ασκούνται από ιδιώτες (για παράδειγμα μια επιχείρηση) και όχι από κρατικούς φορείς. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ωστόσο, ότι κυβερνητικά πρόσωπα μπορούν να ενεργούν υπό την ιδιότητα ιδιώτη όταν υποβάλλουν αγωγές.

Επιπλέον, το δίκαιο ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών παρέχει τη δυνατότητα σε ιδιώτες να ασκήσουν ποινικές διώξεις κατά των επικριτών τους: οι αγωγές για συκοφαντική δυσφήμιση, ιδιαίτερα, έχουν αποδειχθεί ισχυρό όπλο κατά δημοσιογράφων και ακτιβιστών.

Στοχεύει η αγωγή σε ενέργειες που αφορούν τη συμμετοχή του κοινού;

Η «συμμετοχή του κοινού» είναι ένας ευρύς όρος που μπορεί να περιλαμβάνει κάθε προσπάθεια εμπλοκής σε ένα ζήτημα δημοσίου ενδιαφέροντος με κοινωνική ή πολιτική σημασία: δημοσιογραφική έρευνα και ρεπορτάζ, συνηγορία, whistleblowing, ειρηνικές διαμαρτυρίες ή μποϊκοτάζ, ακτιβισμό ή απλώς τη δημόσια καταγγελία κατάχρησης εξουσίας.

Αν η απάντηση και στα δύο παραπάνω ερωτήματα είναι «ναι», προχωρήστε στην τρίτη ερώτηση.

Έχει ασκηθεί η αγωγή με σκοπό τη φίμωση, τον τερματισμό ή την αποθάρρυνση συμμετοχής του κοινού;

Τα παρακάτω μπορούν να αποτελέσουν ενδείξεις που θα σας βοηθήσουν να διακρίνεται τον πραγματικό σκοπό της αγωγής:

• Τα ένδικα μέσα είναι συνήθως επιθετικά ή δυσανάλογα.
• Ο ενάγων (δηλαδή αυτός που έχει καταθέσει την αγωγή εναντίον κάποιου) επιδίδεται σε διαδικαστικούς ελιγμούς, που αποσκοπούν στην αύξηση του κόστους για τον εναγόμενο (δηλαδή αυτόν που δέχεται την αγωγή).
• Ο ενάγων εκμεταλλεύεται την οικονομική του ισχύ για να ασκήσει πίεση στον/στους εναγόμενο/ους.
• Η αγωγή στοχεύει σε μεμονωμένα άτομα και όχι στον οργανισμό για τον οποίο αυτά εργάζονται.
• Τα επιχειρήματα που επικαλείται είναι νομικά, ή βάσει γεγονότων, ανεδαφικά.
• Ο ενάγων χρησιμοποιεί νομικές διαδικασίες για να εκφοβίσει και να παρενοχλήσει τρίτους επικριτές.
• Η αγωγή φαίνεται να αποτελεί μέρος μιας ευρύτερης στρατηγικής παρενόχλησης και εκφοβισμού του εναγομένου.
• Ο ενάγων έχει ιστορικό SLAPPs και/ή άλλου νομικού εκφοβισμού.

Κάποιες από τις παραπάνω στρατηγικές χρησιμοποιούνται για να ενισχύσουν τον εκφοβισμό και την παρενόχληση του στόχου. Για παράδειγμα, με την ατομική μήνυση εις βάρος ενός δημοσιογράφου, η οποία τον αποσυνδέει από τον δημοσιογραφικό οργανισμό για τον οποίο πιθανόν εργάζεται, ο ενάγων αφήνει τον εναγόμενο απομονωμένο και εκτεθειμένο — αυξάνοντας την πιθανότητα εκφοβισμού και, τελικά, της φίμωσής του. Για τον ίδιο λόγο, οι αγωγές SLAPP συχνά συνοδεύονται από απαιτήσεις για εξαιρετικά υψηλές αποζημιώσεις, οι οποίες έχουν υπολογιστεί εξίσου για να εκφοβίσουν τον εναγόμενο όσο και για να αποδοθεί το ύψος της υποτιθέμενης ζημιάς που έχει προκληθεί από τη δράση του.

Για ακόμα καλύτερη κατανόηση σχετικά με το αν μια αγωγή μπορεί να χαρακτηριστεί ως SLAPP, μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το διαδραστικό εργαλείο (προς το παρόν διαθέσιμο μόνο στα αγγλικά) του Index on Censorship, ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού που προωθεί και υπερασπίζεται την ελευθερία της έκφρασης παγκοσμίως, και συμμετέχει στο CASE. Αν και απευθύνεται κυρίως σε δημοσιογράφους και δημοσιογραφικούς οργανισμούς, το εργαλείο μπορεί να εφαρμοστεί σε όλα τα είδη SLAPPs.

*Το άρθρο δημοσιεύεται στα πλαίσια της συμμετοχής του Solomon στο CASE. To CASE αποτελεί μία πανευρωπαϊκή σύμπραξη δημοσιογραφικών οργανισμών, οργανώσεων προάσπισης της ελευθερίας του Τύπου και μη κυβερνητικών οργανώσεων, που συστάθηκε με σκοπό την αναγνώριση της απειλής που συνιστούν για δημοσιογράφους, ακτιβιστές, ακαδημαϊκούς, οργανώσεις των πολιτών και μάρτυρες δημοσίου συμφέροντος, οι στρατηγικές αγωγές κατά της δημόσιας συμμετοχής (SLAPPs).