Newsletter | Στήριξε το Solomon
Ενώ η κυβέρνηση φέρεται σαν το θέμα της διερεύνησης των επαναπροωθήσεων προσφύγων να έχει οριστικά τελειώσει, η ΕΑΔ εξετάζει εκατοντάδες περιστατικά επαναπροώθησης με θύματα έως και πάνω από 10.000 πρόσφυγες. Το ερώτημα που προκύπτει όμως είναι: είναι η ΕΑΔ πράγματι σε θέση να διερευνήσει αυτές τις παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων;
Το πρόσφατο πόρισμα της ΕΑΔ (Εθνικής Αρχής Διαφάνειας), σύμφωνα με την οποία δεν προέκυψαν στοιχεία ότι οι ελληνικές αρχές ασφαλείας προβαίνουν σε συστηματικές, παράνομες και βίαιες επαναπροωθήσεις προσφύγων που αιτούνται άσυλο, χαιρετίστηκε από τον αρμόδιο υπουργό Νότη Μηταράκη ως επιβεβαίωση των σχετικών κυβερνητικών διαψεύσεων.
Ωστόσο, παρά την εντύπωση που καλλιεργήθηκε ότι με το πόρισμα της ΕΑΔ το θέμα έληξε από την άποψη της επίσημης διερεύνησης, αυτό που δεν είναι γνωστό είναι πως αυτή τη στιγμή η ανεξάρτητη αρχή εξετάζει 200 επιπλέον υποθέσεις παράνομων επαναπροωθήσεων από την Ελληνική Αστυνομία και το Λιμενικό Σώμα, κατά τις οποίες ενδέχεται να απήχθησαν από ελληνικό έδαφος και να μεταφέρθηκαν με βίαιο τρόπο στην Τουρκία ή να εγκαταλήφθηκαν στη θάλασσα πάνω από 10.000 πρόσφυγες.
Οι 200 αυτές νέες υποθέσεις, μαζί με το υλικό τεκμηρίωσής τους που περιλαμβάνει δημοσιογραφικές έρευνες, καταγραφές από έγκυρες ΜΚΟ και συνεντεύξεις με τα ίδια τα θύματα, συγκεντρώθηκαν από το Ελληνικό Παρατηρητήριο των Συμφωνιών του Ελσίνκι και υποβλήθηκαν αρχικά σε δύο μηνυτήριες αναφορές προς τον εισαγγελέα του Αρείου Πάγου, Βασίλη Πλιώτα.
Η πρώτη, η οποία υποβλήθηκε στις 4 Μαΐου 2021, αφορά επαναπροωθήσεις που φέρονται να διαπράχθηκαν το διάστημα Μαρτίου-Δεκεμβρίου 2020. Η δεύτερη, η οποία υποβλήθηκε στις 20 Ιουλίου 2021, αφορά επαναπροωθήσεις που φέρονται να διαπράχθηκαν το διάστημα Ιανουαρίου-Μαΐου 2021.
Στη συνέχεια, οι υποθέσεις διαμοιράστηκαν από την εισαγγελία του Αρείου Πάγου σε 19 κατά τόπους εισαγγελίες, όπου κάποιες αρχειοθετήθηκαν, ενώ άλλες παραμένουν επί έναν χρόνο υπό διερεύνηση. Αφότου, όμως, τον Οκτώβριο του 2021, η ελληνική κυβέρνηση, υπό την πίεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να συστήσει ανεξάρτητο ερευνητικό μηχανισμό για το θέμα των επαναπροωθήσεων, έχρισε αρμόδιο όργανο την ΕΑΔ, το Παρατηρητήριο διαβίβασε τις αναφορές στην ανεξάρτητη αρχή.
Η ΕΑΔ με τη σειρά της ζήτησε επιπλέον στοιχεία και, σύμφωνα με πληροφορίες, έλαβε πρόσθετο υλικό τεκμηρίωσης, περιλαμβανομένων και επώνυμων μαρτυριών από θύματα που έχει καταγράψει η Ύπατη Αρμοστεία για τους Πρόσφυγες των Ηνωμένων Εθνών, καθώς και τις διαβεβαιώσεις του δικτύου Border Violence Monitoring Network (BVMN) και του Aegean Boat Report, που είναι οι βασικές πρωτογενείς πηγές πληροφόρησης για τις επαναπροωθήσεις, ότι θα θέσουν υπόψη της αρχής το υλικό τεκμηρίωσης που έχουν συγκεντρώσει (videos, μαρτυρίες κτλ).
Η ελληνική κυβέρνηση είχε δεχτεί πολύμηνες πιέσεις από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή προκειμένου να συστήσει έναν ανεξάρτητο μηχανισμό «για την παρακολούθηση της τήρησης των θεμελιωδών δικαιωμάτων», δηλαδή την διερεύνηση της πλειάδας καταγγελιών για παράνομες επαναπροωθήσεις. Τον Σεπτέμβριο του 2021, μάλιστα, η Επιτροπή έφτασε να θέσει ως προϋπόθεση τη σύσταση ενός τέτοιου μηχανισμού για την αποδέσμευση κονδυλίων ύψους 16 εκατομμυρίων ευρώ για τη χρηματοδότηση του Λιμενικού Σώματος.
Την διερεύνηση αυτή αυτή θα μπορούσε να αναλάβει ένας διεθνής οργανισμός, όπως η Ύπατη Αρμοστεία, που έως και τον περασμένο Φεβρουάριο είχε καταγράψει τουλάχιστον 540 περιστατικά. Την ίδια στιγμή, έρευνα του International Rescue Committee (IRC) διαπίστωσε πως ο Συνήγορος του Πολίτη θα ήταν η καταλληλότερη αρχή από την άποψη τόσο της ανεξαρτησίας όσο και της τεχνογνωσίας — αφού στο πρόσφατο παρελθόν έχει διερευνήσει καταγγελλόμενες επαναπροωθήσεις.
Η κυβέρνηση, ωστόσο, επέλεξε να αναθέσει τη σχετική αρμοδιότητα στην ΕΑΔ, η οποία έχει δεχτεί κριτική τόσο για την ανεξαρτησία της, καθότι ο επικεφαλής της, Άγγελος Μπίνης, εμφανίζεται να είναι στενός φίλος και κουμπάρος του πρωθυπουργού, όσο και για την τεχνογνωσία της, δεδομένου ότι δεν είχε μέχρι τότε καμία συναφή πείρα.
Και πράγματι, η πρώτη απόπειρα της ΕΑΔ να διερευνήσει περιστατικά επαναπροωθήσεων, η οποία πυροδότησε τη θριαμβολογία της κυβέρνησης, γέννησε ακόμη μεγαλύτερες αμφιβολίες για την καταλληλότητά της.
Η ΕΑΔ ξεκίνησε στις 15 Νοεμβρίου 2021 να διερευνά «τη διαχείριση των μεταναστευτικών ροών προς την ελληνική επικράτεια» και τις περιπτώσεις επαναπροωθήσεων που καταγράφονταν στην οκτάμηνη δημοσιογραφική έρευνα του Lighthouse Reports, του Der Spiegel, και άλλων ευρωπαϊκών ΜΜΕ. Στις 29 Μαρτίου 2022, η αρχή γνωστοποίησε με δελτίο Τύπου την ολοκλήρωση του συγκεκριμένου έργου.
Σύμφωνα με την ανακοίνωσή της, το κλιμάκιο της ΕΑΔ, που ταξίδεψε στα νησιά του Αιγαίου και στις περιοχές του Έβρου για την έρευνα, έκρινε ότι «δεν προέκυψαν στοιχεία τεκμηρίωσης» των περιστατικών που καταγγέλθηκαν και διαπίστωσε την εφαρμογή «μιας δομημένης ροής διαδικασίας ενταγμένης σε ένα αυστηρό πρωτόκολλο ενεργειών και συντονισμένων δράσεων, που αποτελούν το πλαίσιο δραστηριοποίησης των αρμόδιων αρχών».
Ταυτόχρονα, όμως, η διαφάνεια με την οποία δρα η Εθνική Αρχή Διαφάνειας τέθηκε υπό αμφισβήτηση, καθώς δεν γνωστοποίησε ούτε τη μεθοδολογία ούτε τα δεδομένα στα οποία βασίστηκε, ούτε βεβαίως και την ίδια την έρευνα, όπως θα επέβαλλε κάθε κανόνας καλών πρακτικών ενός ελεγκτικού μηχανισμού.
Ύστερα από εγχώριες και διεθνείς πιέσεις (για παράδειγμα, η κοινή δήλωση ανθρωπιστικών οργανώσεων ανάμεσα στις οποίες η Διεθνής Αμνηστία και η Ελληνική Ένωση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), αλλά και μετά την θεσμική πίεση που προέκυψε όταν δημοσιογράφος του Reporters United ζήτησε αντίγραφο της έκθεσης, υποβάλλοντας αίτημα κατάθεσης εγγράφων κατ’ εφαρμογή του δικαιώματος των πολιτών για πρόσβαση στη Δημόσια Πληροφορία, η ΕΑΔ ανήρτησε την έρευνα στην ιστοσελίδα της στις 10 Μαΐου 2022.
Τότε, όμως, προέκυψε μια σειρά από άλλα ζητήματα.
Παρότι, σύμφωνα με πληροφορίες, κατά τη διαδικασία της διερεύνησης τα στελέχη της ΕΑΔ είχαν ζητήσει την πλήρη εχεμύθεια των συνομιλητών τους, και παρότι στην πρώτη σελίδα της έρευνας που δημοσιεύθηκε δηλώνεται πως «η παρούσα έχει υποστεί επεξεργασία (απόκρυψη στοιχείων), δυνάμει της ισχύουσας νομοθεσίας περί προστασίας προσωπικών δεδομένων», γρήγορα διαπιστώθηκε πως η προστασία των στοιχείων όσων είχαν συμβάλει στην έρευνα ήταν διάτρητη, καθώς αρκούσε μια ελάχιστη επεξεργασία σε πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνας ή και απλώς να επιλέξει κανείς το κείμενο κάτω απ’ τα μαύρα πλαίσια ώστε να αποκαλυφθούν τα ονόματα και οι ιδιότητές τους.
Η κατακραυγή που προκάλεσε η αποτυχία προστασίας της ταυτότητας όσων εμπιστεύτηκαν την ΕΑΔ — κάτι που συνέβη τόσο στην ελληνική όσο και στην αγγλική εκδοχή — ανάγκασε την αρχή να την κατεβάσει και να την αναρτήσει εκ νέου, με τα ονόματα σβησμένα αυτή τη φορά.
Ωστόσο, στην αρχική εκδοχή το όνομα, το τηλέφωνο, το email και η εμπιστευτική αλληλογραφία της αρχής με τον Ολλανδό δημοσιογράφο του Lighthouse Reports που είχε συντονίσει τη δημοσιογραφική έρευνα, ήταν απολύτως εμφανή, δίχως καν να έχει γίνει η αδέξια προσπάθεια να σβηστούν, όπως με τα στοιχεία των άλλων συνομιλητών. Όταν η ΕΑΔ ανέβασε τη νέα εκδοχή, τα στοιχεία του δημοσιογράφου παρέμειναν εμφανή — κάτι που γεννά το ερώτημα πώς ένα τέτοιο ανεπίτρεπτο λάθος μπορεί να γίνεται δύο φορές.
Παράλληλα, από την ανάλυση του δείγματος των συνεντευξιασθέντων που έκανε η δημοσιογραφική ομάδα omniaTV, προκύπτουν σοβαρές αμφιβολίες για την αξιοπιστία της έρευνας. Και αυτό γιατί από τα 65 άτομα που ρωτήθηκαν:
Η παρουσία μόλις 4 μεταναστών (6,15% του δείγματος) στην τρίμηνη έρευνα της ΕΑΔ, σε αντιδιαστολή με τους 26 ένστολους, προκαλεί απορία αν μη τι άλλο σε σχέση με την ισορροπία ανάμεσα στην οπτική των φερομένων ως θυμάτων και σε αυτή των φερομένων ως θυτών. Εντύπωση προκαλεί, επιπροσθέτως, το γεγονός ότι η αρχή δεν φαίνεται να προέβη σε καμία ενεργητική προσπάθεια αναζήτησης κάποιων, έστω, από τα θύματα, ώστε να συλλέξει πρωτογενώς μαρτυρίες και καταγγελίες.
Επίσης, όπως προκύπτει από τη δημοσιευμένη εκδοχή της, τμήματα της έρευνας πραγματοποιήθηκαν με την υποστήριξη της ΔΕΕ (Διεύθυνσης Εγκληματολογικών Ερευνών) της Ελληνικής Αστυνομίας, γεγονός που εγείρει ζήτημα ανεξαρτησίας των ερευνώντων.
Και τα δύο αυτά ζητήματα, δηλαδή η μεροληψία υπέρ των υπό διερεύνηση αστυνομικών και η ανάθεση της έρευνας στην ίδια αρχή που υποτίθεται πως ερευνάται, έχουν αποτελέσει σημεία οξείας κριτικής διεθνών οργανισμών, όπως η Επιτροπή κατά των Βασανιστηρίων του ΟΗΕ και το ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου), προς όλες τις ελληνικές κυβερνήσεις εδώ και δεκαετίες.
Όσο η ΕΑΔ ερευνά τις 200 νέες υποθέσεις επαναπροωθήσεων, γεγονός που ίσως αποτελεί ευκαιρία να διορθώσει τη μεθοδολογία της και να εξιλεωθεί για τα λάθη και τις παραλείψεις της προηγούμενης έρευνάς της, το Ελληνικό Παρατηρητήριο Συμφωνιών του Ελσίνκι με αναφορά του στον Συνήγορο του Πολίτη, επισημαίνει ακόμη μία, ξεχωριστή ομάδα υποθέσεων για τις οποίες υπάρχουν ενδείξεις παράνομων επαναπροωθήσεων και συγκεκριμένα ότι από τα 121 άτομα που έφτασαν σε πέντε ομάδες στη Σάμο το διάστημα 12-14 Νοεμβρίου 2021, καταγράφηκαν μόλις εννέα. Σε μία μάλιστα περίπτωση, το θύμα που βρίσκεται επί του παρόντος στην Τουρκία καταγγέλει ότι δύο Έλληνες αστυνομικοί την έδεσαν με χειροπέδες και την βίασαν πριν την επαναπροώθησή της.
Ο Συνήγορος έχει αρμοδιότητα να επιληφθεί των υποθέσεων στο πλαίσιο της λειτουργίας του ως Εθνικού Μηχανισμού Διερεύνησης Περιστατικών Αυθαιρεσίας, ο οποίος δημιουργήθηκε το 2016. Ο μηχανισμός αυτός, που τελεί υπό την άμεση εποπτεία του επικεφαλής της αρχής Ανδρέα Ποττάκη, έχει την αποστολή να ελέγχει τις πειθαρχικές έρευνες που διεξάγουν η Ελληνική Αστυνομία, το Λιμενικό Σώμα και οι σωφρονιστικοί υπάλληλοι σχετικά με καταγγελίες εναντίον του προσωπικού τους για βία και κακομεταχείριση.
(Περισσότερα για τη λειτουργία του μηχανισμού μπορείτε να διαβάσετε στο αναλυτικό ρεπορτάζ του Manifold, Η διακριτική εξουσία των ΕΔΕ.)
Ασκώντας αυτή του την αρμοδιότητα, ο Συνήγορος κοινοποίησε τις νέες αυτές υποθέσεις επαναπροωθήσεων στην ΕΛ.ΑΣ. και στο Λιμενικό, ζητώντας τους να διεξαγάγουν πειθαρχικές έρευνες, καθώς και στην Εισαγγελία Πρωτοδικών Σάμου για να κρίνει αν πρέπει να ασκηθεί ποινική δίωξη.
Οι νέες υποθέσεις που κατατέθηκαν στην ΕΑΔ και στον Συνήγορο του Πολίτη δεν είναι οι μόνες που δείχνουν ότι το ζήτημα των παράνομων επαναπροωθήσεων παραμένει ανοιχτό και απαιτεί διαλεύκανση, σε πείσμα των ισχυρισμών του υπουργείου Μεταναστευτικής Πολιτικής και της κυβέρνησης.
Το ΕΔΔΑ (Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου) έχει λάβει 32 προσφυγές κατά της Ελλάδας από θύματα παράνομων επαναπροωθήσεων. Οι προσφυγές έχουν γίνει καταρχήν δεκτές, έχουν κοινοποιηθεί στην Ελλάδα στις 2 Δεκεμβρίου του 2021 και εκδικάζονται. Η χώρα έχει κληθεί να παράσχει τη δική της εκδοχή των γεγονότων στο δικαστήριο, κάτι για το οποίο ζήτησε παράταση ως το τέλος Ιουλίου 2022.
Γνωρίζουμε ότι στο ΕΔΔΑ έχει κατατεθεί και τουλάχιστον μία επιπλέον προσφυγή, η οποία δεν έχει κοινοποιηθεί ακόμη στην Ελλάδα.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!
Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.
