Γίγαντες στα Άγραφα: ένα αιολικό πάρκο στην καρδιά μιας προστατευόμενης περιοχής

Στην καρδιά της νότιας απόληξης της οροσειράς της Πίνδου βρίσκονται τα Άγραφα. Μία περιοχή με επτά από τις 42 κορυφές της Ελλάδας με υψόμετρο άνω των 2000 μέτρων, με σχεδόν μηδενική ανθρώπινη διείσδυση, πλούσια χλωρίδα και πανίδα και σημαντικό αριθμό απειλούμενων ειδών. Αυτός είναι και ο βασικός λόγος που βρίσκεται στη λίστα των προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000.

Με πρόσφατη απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας όμως, που απέρριψε την προσφυγή φορέων και κατοίκων οι οποίοι είχαν στραφεί κατά της άδειας εγκατάστασης αιολικού πάρκου, τα Άγραφα θα μετατραπούν σε εργοτάξιο δύο εταιρειών που πρόκειται να εγκαταστήσουν 40 ανεμογεννήτριες ύψους 120 μέτρων, στις απάτητες κορυφές τους.

Την ίδια στιγμή, μια ομάδα ανθρώπων από όλη την Ελλάδα διαμένει στο οροπέδιο Καραμανώλη των Αγράφων, σε αυτοσχέδια κατασκήνωση ευαισθητοποίησης, περιμένοντας το απευκταίο για αυτούς σενάριο, την έναρξη του έργου. «Θέλουμε να έρθει ο κόσμος εδώ ώστε να γνωρίσει το βουνό και τα είδη που απειλούνται», λέει από κάποια κορυφή των Αγράφων στο Solomon, ο Παναγιώτης Γιαννόπουλος, ψυχίατρος και μέλος της πρωτοβουλίας #save_agrafa.

Επαπειλούμενη βιοποικιλότητα και η έφοδος στις Natura

Λίγες ημέρες πριν τη δημοσίευση του παρόντος, στις 25 Ιουλίου, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρέπεμψε την Ελλάδα στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο επειδή, όπως αναφέρει η σχετική απόφαση, δεν προστατεύει επαρκώς τη βιοποικιλότητά της. «Αν και η Ελλάδα έχει ορίσει ειδικές ζώνες διατήρησης για την προστασία των φυσικών οικοτόπων και των ειδών που περιλαμβάνονται στο δίκτυο Natura 2000, δεν έχει καθορίσει τους αναγκαίους στόχους διατήρησης και τα μέτρα που να ανταποκρίνονται στις οικολογικές απαιτήσεις των τύπων των φυσικών οικοτόπων και των ειδών που ζουν σε όλους αυτούς τους τόπους», αναφέρει η απόφαση της Επιτροπής.

Για να φτάσει μια εταιρεία να πάρει την άδεια εγκατάστασης ανεμογεννητριών σε μία περιοχή πρέπει να ακολουθήσει μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία για περιοχές του δικτύου Natura 2000 είναι πιο αυστηρή, «αλλά όχι όσο αυστηρή θα έπρεπε», υποστηρίζει ο Πάνος Φωκάς, δικηγόρος και μέλος της πρωτοβουλίας #save_agrafa.

Όλα ξεκινούν το 2008 όταν και εκδίδεται η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) με τίτλο «Έγκριση ειδικού πλαισίου χωροταξικού σχεδιασμού και αειφόρου ανάπτυξης για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και της στρατηγικής μελέτης περιβαλλοντικών επιπτώσεων αυτού», επί υπουργίας Γιώργου Σουφλιά. Μέσα σε αυτή την ΚΥΑ έχουν καταγραφεί περιοχές αιολικής προτεραιότητας οι οποίες προκρίνονται για την ανάπτυξη Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ), πολλές από τις οποίες βρίσκονται μέσα στο δίκτυο Natura 2000.

Μία είναι και τα Άγραφα του νομού Ευρυτανίας. Το πρώτο βήμα για την εγκατάσταση ανεμογεννητριών είναι η εταιρεία που ενδιαφέρεται να υποβάλει αίτηση άδειας παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας (ΡΑΕ). Τον Οκτώβριο του 2010, η ΡΑΕ εκδίδει με διαφορά τριών ημερών (4 και 7 Οκτωβρίου 2010, αντίστοιχα), δύο άδειες στις εταιρείες, ΑΝΕΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ ΑΕΕ και ΠΟΥΝΕΝΤΗΣ ΑΕΕ. Όπως αναγράφεται στις αποφάσεις, η μετοχική σύνθεση της ΑΝΕΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ είναι κατά 50% η ΕΛ.ΤΕΧ. ΑΝΕΜΟΣ και κατά 50% ο Αθανάσιος Κατσέλης, ενώ η ΠΟΥΝΕΝΤΗΣ έχει 100% μέτοχο την ΕΛ.ΤΕΧ. ΑΝΕΜΟΣ, η οποία είναι εταιρεία του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ.

Η κατ’ επείγουσα έγκριση της Μελέτης Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων

Μετά την άδεια, οι εταιρείες αυτές υποχρεούνταν να συντάξουν Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΜΠΕ) την οποία έχει στην κατοχή του το Solomon και η οποία προβλέπει αν υπάρχουν μη αναστρέψιμες επιπτώσεις, αναφέρει τα συνοδά έργα της εγκατάστασης (στην προκειμένη περίπτωση διάνοιξη δρόμων), αλλά και την επίπτωση στην ορνιθοπανίδα με ειδική ορνιθολογική μελέτη.

Οι εταιρείες κατέθεσαν τη ΜΠΕ στο Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής, τον Μάρτιο του 2011 και στις 4 Μαΐου του 2012, επί υπουργίας Γιώργου Παπακωνσταντίνου, μόλις δύο ημέρες πριν από τις εθνικές εκλογές, ο όμιλος ΕΛΛΑΚΤΩΡ παίρνει την έγκριση που άνοιξε το δρόμο για την άδεια εγκατάστασης.

«Εδώ, έγινε το πρώτο λάθος (από τη μεριά) των πολιτών, οι οποίοι έπρεπε να είχαν προσφύγει και κατά της απόφασης έγκρισης της ΜΠΕ, αλλά το κατάλαβαν αργότερα και πλέον μπορούσαμε να προσφύγουμε μόνο κατά της άδειας εγκατάστασης. Βέβαια δεν ήταν ακριβώς δικό τους λάθος», λέει ο δικηγόρος που εκπροσώπησε τους προσφεύγοντες στο ΣτΕ, Τρύφωνας Κόλλιας.

Όπως εξηγεί ο κ. Κόλλιας, το 2014 ψηφίστηκε νόμος ο οποίος όριζε την υποχρεωτική διενέργεια δημόσιας διαβούλευσης για τις Μελέτες Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων, ωστόσο, το 2011, οπότε κατατέθηκε η επίμαχη ΜΠΕ, αρκούσε μία δημοσίευση σε τοπική εφημερίδα ότι αυτή έχει κατατεθεί και εάν κανείς το παρατηρούσε, είχε το δικαίωμα να ζητήσει να δει τη Μελέτη και να εκφράσει τυχόν ενστάσεις. «Έτσι κατά κάποιον τρόπο την πέρασαν κάτω από το τραπέζι», καταλήγει ο δικηγόρος.

Μία ανορθόδοξη διαδικασία

Ο Πάνος Φωκάς είναι κι αυτός δικηγόρος, που γνώρισε τα Άγραφα μέσω του αγαπημένου του χόμπι, της ορειβασίας. Σύμφωνα με τον κ. Φωκά πολλά προβλήματα εμφανίζονται στις ειδικές ορνιθολογικές μελέτες, οι οποίες κατατέθηκαν εσπευσμένα μαζί με τη ΜΠΕ τον Μάρτιο του 2011, χωρίς επιτόπια παρατήρηση 12 μηνών που θα ήταν αναγκαία ώστε να εξαχθούν ασφαλή συμπεράσματα για την πιθανή εξαφάνιση ειδών από το μεγάλης κλίμακας έργο. «Στη συνέχεια όταν προφανώς πληροφορήθηκαν ότι επίκειται η κατάθεση του νομοσχεδίου (τέλη Ιουλίου του 2011), έσπευσαν στις 21 Ιουνίου να υποβάλουν τις τελικές ειδικές ορνιθολογικές μελέτες, που πάλι όμως δεν κάλυπταν περίοδο ενός έτους».

Το Solomon ΜΑG επικοινώνησε με την διευθύντρια εταιρικής επικοινωνίας του ομίλου ΕΛΛΑΚΤΩΡ, Μαίρη Ανδρεάδη, η οποία παραδέχεται το γεγονός ότι η επιτόπια παρατήρηση δεν κάλυψε το διάστημα των 12 μηνών, ωστόσο όπως αναφέρει, αυτό δεν ήταν αναγκαίο καθώς «το χρονικό διάστημα των σχετικών εργασιών πεδίου εξαρτάται από την εποχιακή παρουσία των ειδών και είναι δυνατό να περιοριστεί σε λιγότερο από 12 μήνες, εάν τεκμηριωθεί από τον μελετητή πως καλύπτει την εκτίμηση της συμπεριφοράς της ορνιθοπανίδας για ένα έτος». Βέβαια, οι ίδιοι οι μελετητές που συνέταξαν την προκαταρκτική ορνιθολογική μελέτη, αναφέρουν σε αυτήν πως για την εξαγωγή συμπερασμάτων, απαιτούνται 12 μήνες.

Το νομοσχέδιο στο οποίο αναφέρεται ο κ. Φωκάς ως λόγο επίσπευσης από την πλευρά της εταιρείας, είναι ο ν. 4014/2011, ο οποίος για πρώτη φορά προέβλεπε την ανάγκη ειδικής οικολογικής αξιολόγησης για έργα σε περιοχές Natura. Μάλιστα, η έγκριση της ΜΠΕ από το Υπουργείο, επειδή ήρθε μετά την ψήφιση του νόμου, σε αντίθεση με την κατάθεση του φακέλου που έγινε λίγο πριν, ζητούσε ως όρο από την εταιρεία σε διάστημα 6 μηνών να καταθέσει και ειδική οικολογική αξιολόγηση, κάτι που δεν συνέβη εντός του οριζόμενου χρονοδιαγράμματος.

Όπως δήλωσε η εταιρεία ΕΛΛΑΚΤΩΡ στο Solomon, έχουν πλέον καταθέσει τις απαιτούμενες αξιολογήσεις στην αρμόδια υπηρεσία του Υπουργείου και αναμένουν την έγκρισή τους. «Η μη τήρηση των οριζόμενων προθεσμιών δεν επηρεάζει τη νομιμότητα της διαδικασίας, εφόσον η ΕΟΑ υποβληθεί πριν από την εγκατάσταση της εταιρείας προς επιχείρηση υλικών έργων», δηλώνει η εταιρεία, κάτι στο οποίο συμφώνησε και το ΣτΕ με την απόφασή του στις 5 Ιουνίου 2019.

Ένα σημείο που γεννά αρκετά ερωτηματικά όμως, είναι οι γνωμοδοτήσεις του δασαρχείου Καρπενησίου αλλά και της υψηλότερης ιεραρχικά αρχής, αυτής της διεύθυνσης δασών Ευρυτανίας. Τον Απρίλιο του 2011 και έναν μόλις μήνα πριν την δημοσίευση κατάθεσης της ΜΠΕ, το δασαρχείο Καρπενησίου γνωμοδοτεί αρνητικά, με μια γνωμοδότηση κόλαφο κατά του έργου.

Η γνωμοδότηση, αφού απαριθμεί αναλυτικά τις μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στο παρθένο περιβάλλον των Αγράφων, καταλήγει λέγοντας ότι «δεν υπάρχει καμία δικαιολογία για επέμβαση τέτοιου μεγέθους».

Λίγες ημέρες αργότερα η υπερκείμενη υπηρεσία, η διεύθυνση δασών Ευρυτανίας συμφωνεί απόλυτα με την γνωμοδότηση του δασαρχείου και με τη σειρά της αναφέρει ότι «γνωμοδοτούμε αρνητικά για το έργο η κατασκευή του οποίου θα υποβαθμίσει περιβαλλοντικά και μη αναστρέψιμα όλη την περιοχή του δήμου Αγράφων».

Τον Φεβρουάριο του 2012 όμως, λίγο καιρό πριν την έγκριση από το Υπουργείο, το δασαρχείο Καρπενησίου εκδίδει μία θετική γνωμοδότηση με τίτλο «Επανεξέταση γνωμοδότησης επί των δύο ΜΠΕ», αλλά αντί να την καταθέσει στην υπερκείμενη διεύθυνση δασών Ευρυτανίας, ο δασάρχης Ιωάννης Φάκας την κατέθεσε απευθείας στην αδειοδοτούσα αρχή (ΕΥΠΕ του ΥΠΕΚΑ), παρακάμπτοντας την ιεραρχία. Οπότε, όπως υποστηρίζει και η προσφυγή κατά της άδειας εγκατάστασης στο ΣτΕ, προκύπτει ότι η υψηλότερη στην ιεραρχία διεύθυνση δασών ουδέποτε έχει γνωμοδοτήσει θετικά επί του έργου, αλλά αντιθέτως το έχει απορρίψει με σφοδρότητα.

Μοχλοί πίεσης στην τοπική κοινωνία

Ο γιατρός Παναγιώτης Γιαννόπουλος επισκέπτεται τακτικά για ενημέρωση τα χωριά που θα επηρεαστούν από το έργο, κατά τη γνώμη του αρνητικά και έχει ξεχωρίσει τρεις κατηγορίες απόψεων των πολιτών σε σχέση με την επικείμενη τοποθέτηση ανεμογεννητριών.

Σύμφωνα με τον κ. Γιαννόπουλο, την πρώτη κατηγορία αποτελούν οι πολίτες που αντιτίθενται απόλυτα στο έργο και προκρίνουν βιώσιμους τρόπους ανάπτυξης της περιοχής, μέσω ήπιων δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τη φύση και την διατήρησή της, όπως είναι η ορειβασία. Αυτή η κατηγορία κατοίκων αποτελεί και την πλειοψηφία, κάτι που αποδεικνύεται από το γεγονός ότι και οι πέντε νεοεκλεγέντες δήμαρχοι των γύρω περιοχών ήταν και είναι ανοιχτά κατά του έργου. Μάλιστα, μετά την εκλογή τους εξέδωσαν και κοινή ανακοίνωση ζητώντας την ακύρωση όλων των αποφάσεων για περιβαλλοντικούς λόγους, καθώς και την πλήρη εξαίρεση της περιοχής από τις περιοχές αιολικής προτεραιότητας.

Το Solomon επικοινώνησε με τον δήμαρχο λίμνης Πλαστήρα, Παναγιώτη Νάνο, ο οποίος υποστήριξε ότι είναι απαράδεκτο να μιλάνε για ένα έργο που θα χρειαστεί τόσο μεγάλες υποδομές και χωματουργικές εργασίες για διάνοιξη δρόμων τη στιγμή που ακόμα και χωρίς καμία παρέμβαση υπάρχουν έντονα κατολισθητικά φαινόμενα στην περιοχή. «Δύο από τα χωριά μας, το Λαμπερό και η Κερασιά, βρίσκονται σε διαδικασία μετεγκατάστασης λόγω κατολισθήσεων», λέει ο κ. Νάνος.

Η δεύτερη κατηγορία πολιτών, κατά τον κ. Γιαννόπουλο, είναι αυτοί που ήταν κατά του έργου, αλλά μετά την απόφαση του ΣτΕ νιώθουν ότι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα. Η τρίτη κατηγορία είναι οι θετικά προσκείμενοι, αφού πιστεύουν ότι θα έχουν κάποιο συμφέρον από το έργο. «Έχουν πλησιάσει οικοπεδούχους στην περιοχή, που τους έχουν τάξει ότι θα νοικιάσουν τα οικόπεδα τους ώστε να εγκαταστήσουν κολώνες υψηλής τάσης αλλά και βοσκούς που τους έχουν τάξει ζωοτροφές και θέσεις εργασίας», αποκαλύπτει ο κ. Γιαννόπουλος επικαλούμενος μαρτυρίες των ίδιων των κατοίκων. Η εταιρεία ΕΛΛΑΚΤΩΡ από την πλευρά της δηλώνει ότι η επένδυση θα φτάσει το ύψος των 100 εκατομμυρίων ευρώ και τα οφέλη για την τοπική κοινωνία θα είναι πολλαπλά. «Αναμένεται να συνεισφέρει πολλαπλώς στην τοπική κοινωνία, ενισχύοντας την απασχόληση αλλά και συνεισφέροντας σημαντικά στην τοπική οικονομία», λέει η κ. Ανδρεάδη.

Στο Solomon μίλησε και ο γενικός διευθυντής της Ελληνικής Εταιρείας Αιολικής Ενέργειας (ΕΛΕΤΑΕΝ), Παναγιώτης Παπασταματίου, ο οποίος λόγω της θέσης του δεν μπορεί να τοποθετηθεί για συγκεκριμένα έργα. «Η προσέγγιση μας είναι ότι ένα τέτοιο έργο είναι καταρχήν φιλοπεριβαλλοντικό αφού συμβάλει στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Αν έχει αρνητικές ή μη αναστρέψιμες επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα μιας περιοχής τότε η θέση μας είναι να μη γίνει. Αλλά το βάρος της απόδειξης πρέπει να είναι σε αυτούς που αντιδρούν», εξηγεί ο κ. Παπασταματίου.

Αν και η παραγωγή ενέργειας μέσω ανανεώσιμων πηγών, όπως είναι η αιολική, συμβάλει αδιαμφισβήτητα στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής σε μια προσπάθεια απολιγνιτοποίησης, όπως είπε και ο κ. Παπασταματίου, πρέπει να γίνεται στάθμιση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και να υπάρξει μια σοβαρή εθνική στρατηγική. Με αυτό τον τρόπο η Ελλάδα θα μπορέσει να παράγει «καθαρότερη» ενέργεια και συγχρόνως θα είναι αυτή που θα μεριμνά για τη διατήρηση του φυσικού περιβάλλοντός της, αντί της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που αυτή τη στιγμή δείχνει να ενδιαφέρεται περισσότερο για αυτό, σε σχέση με τις εγχώριες εταιρείες και τις εκάστοτε πολιτικές ηγεσίες.