Στην Ιταλία, περιμένοντας τη μετεγκατάσταση

«Αυτό το μέρος είναι σαν φυλακή. Μια φυλακή όπου δεν υπάρχει τίποτα να κάνει κανείς». Ένας νέος άντρας από την Ερυθραία κοιτάζει προς τη θάλασσα. Περπατάει στην παραλία με τρεις συμπατριώτες του και συζητάει για το hotspot στο Pozzallo, μια παράκτια πόλη στα νότια της Σικελίας. Εκεί ζουν περισσότεροι από 300 μετανάστες που διασώθηκαν στη Μεσόγειο Θάλασσα το περασμένο καλοκαίρι. Θα πρέπει να μετεγκατασταθούν σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, αλλά αυτή η διαδικασία φαίνεται πως διαρκεί πάρα πολύ.

Πώς λειτουργεί το σύστημα μετεγκατάστασης

Ο Matteo Villa, ερευνητής της Ispi (Ιταλικό Ινστιτούτο Διεθνών Πολιτικών Σπουδών) ανέφερε 26 «περιστατικά κρίσεων» μόνο στην Ιταλία. Ένα «περιστατικό κρίσης» συμβαίνει όταν ένα σκάφος που ανήκει σε ΜΚΟ θέλει να μεταφέρει τους διασωθέντες στην επικράτεια μιας χώρας η οποία δεν συναινεί. Ορισμένα από αυτά τα περιστατικά προκάλεσαν μεγάλη συζήτηση στην ιταλική κοινωνία, όπως συνέβη στα τέλη του περασμένου Ιούνη με το σκάφος Sea-Watch 3 και την καπετάνισσα Κάρολα Ρακέτε.

Σε κάθε περίπτωση κρίσης, η ιταλική κυβέρνηση ανακοίνωνε ότι είχε καταλήξει σε διακανονισμό με άλλες χώρες της ΕΕ για την μεταφορά των διασωθέντων. Ο συμβιβασμός, προκειμένου να επιτραπεί η αγκυροβολία του πλοίου γινόταν με την προϋπόθεση ότι η Ιταλία δεν θα αναλάμβανε την φροντίδα όλων των επιβατών και τη διεκπεραίωση των αιτημάτων τους για άσυλο.

Σύμφωνα με την ανάλυση του Villa, από τον Ιούνιο του 2018 έως τον Αύγουστο του 2019, 1346 άνθρωποι αποβιβάστηκαν στην Ιταλία μετά από μια τέτοια κρίση και διαπραγματεύτηκαν. Για 593 από αυτούς, η ιταλική κυβέρνηση έλαβε υπόσχεση για τη μετεγκατάστασή τους. Αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι άνθρωποι έχουν ήδη μεταβεί αλλού: πολλοί από αυτούς βρίσκονται ακόμα στα hotspots, περιμένοντας τη μοίρα τους.

Τον Ιούνιο του 2019, το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης δημοσίευσε τις κατευθυντήριες γραμμές του σχετικά με τις «προσωρινές ρυθμίσεις αποβίβασης». Το σχέδιο αυτό δεν μετατράπηκε ποτέ σε επίσημο έγγραφο, δεδομένου ότι τα κράτη-μέλη της ΕΕ δεν έχουν υπογράψει επίσημη συμφωνία. Οι μετεγκαταστάσεις μεταναστών και προσφύγων μετά από ένα «περιστατικό κρίσης» μέχρι στιγμής βασίζονται σε εθελοντικές συνεισφορές των χωρών και μπορούν να ενεργοποιηθούν μόνο σε περιπτώσεις επιχειρήσεων έρευνας και διάσωσης ή μετά από θαλάσσια άφιξη με ανθρωπιστικό διακύβευμα. Εάν, δηλαδή, μια ομάδα μεταναστών καταφέρει να φτάσει μόνη της στις ιταλικές ακτές, μπορεί να αιτηθεί για άσυλο μόνο στην Ιταλία, σύμφωνα με τον Κανονισμό του Δουβλίνου. Αλλά αν οι ίδιοι μετανάστες διασωθούν από ένα σκάφος, η ομάδα θα χωριστεί και τα άτομα μπορεί να καταλήξουν σε διαφορετικές χώρες. Λίγο πριν ή αμέσως μετά την άφιξη των μεταναστών, τα κράτη-μέλη που εθελοντικά αναλαμβάνουν την μετεγκατάσταση, επικοινωνούν σχετικά με τον αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να δεχτούν (συνήθως η ομάδα αυτή των κρατών αποτελείται από 5 ή 6 χώρες, μεταξύ των οποίων η Γερμανία, η Γαλλία και το Λουξεμβούργο). Μετά την αρχική ταυτοποίηση, καταχώριση των στοιχείων και λήψη δακτυλικών αποτυπωμάτων, η EASO (Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο) δίνει μια λίστα αντιστοίχισης των ανθρώπων με τις χώρες, ακολουθώντας κριτήρια όπως οι οικογενειακοί δεσμοί, οι γλωσσικές δεξιότητες, η κοινωνική ή πολιτιστική σύνδεση. Για κάθε μετανάστη, η μετεγκατάσταση δεν σημαίνει αυτόματα ότι το αίτημα ασύλου του έχει γίνει δεκτό, αλλά απλώς ότι υπεύθυνη για αυτό είναι μια νέα χώρα.

Απόρριψη

Φυσικά, τα πράγματα δεν εξελίσσονται πάντα ομαλά. Όπως εξηγούν πηγές της ASGI, μιας ιταλικής ένωσης νομικών μελετών για τη μετανάστευση, οι χώρες δεν είναι πάντα πρόθυμες να αποδεχθούν τους αιτούντες άσυλο άνευ όρων. «Η συμπεριφορά των κρατών-μελών είναι πολύ διαφορετική. Η Φινλανδία αποδέχεται τη λίστα της EASO και επιτρέπει στον οργανισμό να οργανώσει τη μεταφορά. Το Λουξεμβούργο και η Πορτογαλία κάνουν συχνά μια συνέντευξη μέσω Skype, ενώ η Γαλλία και η Γερμανία στέλνουν τις αντιπροσωπείες τους για να συναντήσουν τους μετανάστες».

Μερικές φορές οι εκπρόσωποι μπορούν να αρνηθούν τα άτομα που αντιστοίχισε η EASO στη χώρα τους. «Τον Μάιο, η Γερμανία δεν δέχτηκε να παραλάβει 7 άτομα. Σε αυτές τις περιπτώσεις, δεν υπάρχει καμία περαιτέρω ενημέρωση στους μετανάστες και δεν μπορούν να προσφύγουν με οποιονδήποτε τρόπο ή να μάθουν τους λόγους της απόρριψης. Είναι απλώς μια τελική απόφαση». Σύμφωνα με την ASGI, η γερμανική συνέντευξη είναι ένα είδος ελέγχου του προφίλ των μεταναστών, προκειμένου να εξακριβωθεί εάν η διαδικασία ένταξής τους μπορεί να είναι δύσκολη.

Ευαίσθητες ερωτήσεις

Μια ομάδα τεσσάρων ατόμων από την Ερυθραία στο hotspot του Pozzallo λέει ότι η γερμανική αντιπροσωπεία συνηθίζει να ρωτάει πολλές λεπτομέρειες σχετικά με τη θρησκεία και τη σεξουαλική προτίμηση. «Νομίζω ότι θέλουν να βεβαιωθούν ότι κάποιος δεν είναι τρομοκράτης».

Ένας επαγγελματίας διαμεσολαβητής που εργαζόταν στο Pozzallo επιβεβαιώνει αυτές τις πληροφορίες. «Οι ερωτηθέντες ήταν μουσουλμάνοι και οι ερωτήσεις ήταν πραγματικά προσωπικές, πολλές εστίαζαν στη θρησκεία τους». Ορισμένα από τα ερωτήματα φαίνεται να είναι προκλητικά, προκειμένου να διερευνηθούν τυχόν σημάδια ριζοσπαστικοποίησης. «Οι μετανάστες ρωτήθηκαν τι θα κάνουν αν κάποιος προσβάλει τον προφήτη Μωάμεθ ή αν ακούσουν στο τζαμί κάποιον που σχεδιάζει μια εκδίκηση εναντίον των “απίστων”». Κατά τη γνώμη του διαπολιτισμικού μεσολαβητή αυτού του είδους οι ερωτήσεις θα μπορούσαν να οδηγήσουν μερικούς ανθρώπους να απαντήσουν με λάθος τρόπο: «Αν είστε πολύ θρησκευόμενοι, πιθανώς οι απαντήσεις σας δεν θα είναι εντάξει για τους αντιπροσώπους».

Άλλες ερωτήσεις αφορούν συμπεριφορές που θα μπορούσαν να έρθουν σε σύγκρουση με το ευρωπαϊκό σύνολο αξιών: «Θα αφήνατε τον γιο σας να παντρευτεί με άτομο άλλης θρησκείας; Τι θα κάνετε αν είναι ομοφυλόφιλος;». Η ASGI ανέφερε επίσης ότι μερικοί μετανάστες ερωτώνται πόσες φορές την ημέρα προσεύχονται ή τι σκέφτονται για τους ακρωτηριασμούς των γυναικών που σχετίζονται με θρησκευτικούς κανόνες.

Σύγχυση και αβεβαιότητα

«Πολλοί μετανάστες φοβούνται τις συνεντεύξεις, βλέπω τον φόβο πριν απαντήσουν σε ερωτήσεις», λέει ο διαμεσολαβητής. «Οι αντιπροσωπίες συχνά ζητούν τα κινητά τους τηλέφωνα και ελέγχουν τους λογαριασμούς τους στα κοινωνικά δίκτυα. Μερικοί άνθρωποι δεν θέλουν να αποκαλύψουν τα πάντα, αλλά πέφτουν σε αντιφάσεις ή ψεύδονται».

Έξω από το hotspot του Pozzallo, πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν να αναμένουν ότι το όνομά τους θα συμπεριληφθεί στον κατάλογο ενός κράτους-μέλους. «Δεν ξέρω τίποτα για το μέλλον μου. Βλέπω άλλους ανθρώπους που έχουν συνεντεύξεις και ελπίζω ότι σύντομα θα έρθει και η δική μου σειρά», λέει ένας νεαρός από το Σουδάν. «Θα ήθελα να πάω στο Ηνωμένο Βασίλειο, αλλά είναι αδύνατο. Οι φίλοι μου και εγώ αισθανόμαστε ότι απορριφθήκαμε από την Ιταλία».

Για πολλούς μετανάστες που στεγάζονται σε αυτό το κέντρο δεν είναι σαφές πού θα πάνε ή πότε θα ληφθεί απόφαση. Το αποτέλεσμα αυτής της διαδικασίας είναι ότι δεκάδες άνθρωποι ξοδεύουν χρόνο σε ένα είδος φούσκας, χωρίς καμία πιθανότητα ένταξης. Δεν μπορούν να δουλέψουν στο μεσοδιάστημα και το χαρτζιλίκι τους (2,5 ευρώ την ημέρα) δεν επαρκεί για να τους πάει οπουδήποτε. Οι μετανάστες παραλείπουν τα μαθήματα ιταλικών, επειδή πιστεύουν ότι δεν θα παραμείνουν στη χώρα. Αλλά ορισμένοι από αυτούς θα πρέπει, τελικά, να συμπληρώσουν και να παρουσιάσουν εκεί την αίτησή τους για άσυλο.

Επιπλέον, η δομή του hotspot δεν είναι το καλύτερο μέρος για την υποδοχή των μεταναστών. Οι περισσότεροι ένοικοί του δεν έχουν καν δωμάτιο: κοιμούνται στην κεντρική αίθουσα, όπου έχουν τοποθετηθεί περισσότερα από 60 κρεβάτια. Μια έκθεση της ένωσης Borderline Sicily υπογραμμίζει ότι οι εγκαταστάσεις δεν επαρκούν και οι συνθήκες υγιεινής είναι άθλιες. «Τα Hotspots έχουν σχεδιαστεί για να φιλοξενούν τους μετανάστες μέχρι την αναγνώρισή τους, μια διαδικασία που δεν θα έπρεπε να διαρκεί περισσότερο από 48-72 ώρες. Εάν οι αρχές αποφασίζουν να κρατήσουν τους ανθρώπους εκεί για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, θα πρέπει να παρέχουν περισσότερες ιατρικές υπηρεσίες και ψυχολογική στήριξη», λέει η Silvia Di Meo της Borderline Sicily.

Εξορισμένοι στο χρόνο, οι άνθρωποι δεν μπορούν να κάνουν τίποτα παρά να περπατήσουν εκεί γύρω, να τρέξουν στην ακτή ή να κάνουν γυμναστική. Πολλοί φαίνονται λυπημένοι, αλλά κρατούν ένα χαμόγελο όταν κάποιος τους μιλάει.

Ένας νεαρός άνδρας από τη Γκάμπια θυμάται τη μητέρα του και τον αδελφό του, που ζουν στη Γουινέα-Μπισσάου και είναι πολύ χαρούμενοι που γνωρίζουν ότι έχει φτάσει στην Ευρώπη. «Έζησα για λίγο στη Λιβύη: εργαζόμουν χωρίς να πληρώνομαι και μερικές φορές οι ντόπιοι με χτυπούσαν χωρίς λόγο». Όπως και το μεγαλύτερο μέρος των ανθρώπων που προέρχονται από την Αφρική, πιστεύει ότι Ευρώπη σημαίνει ελευθερία, ακόμη και αν αυτή τη στιγμή οι προσδοκίες του δεν επιβεβαιώνονται. «Προς το παρόν, το όνομά μου δεν εμφανίζεται σε λίστες. Ελπίζω ότι κάποια χώρα θα με πάρει. Οπουδήποτε κι αν πάω, θα είναι ωραία».