Πόσο κοστίζει να βρεις δουλειά;

Η Λορέτα Μακόλεϊ ήρθε στην Ελλάδα από τη Σιέρα Λεόνε πριν από περίπου 40 χρόνια, στις αρχές της δεκαετίας του ‘80. Χωρίς να ξέρει τη γλώσσα και τα κατατόπια στην Αθήνα, έψαξε για δουλειά μέσα από ένα γραφείο ευρέσεως εργασίας. Βρέθηκε ως οικιακή βοηθός σε ένα σπίτι, τη «μόνη δουλειά που μπορούσε να κάνει μία γυναίκα μετανάστρια». Την έβαζαν, όπως λέει, να κοιμάται στο υπόγειο, όπου αποθήκευαν τα κρασιά και δεν μπορούσε να φάει αν πρώτα δεν είχαν τελειώσει το φαγητό τους οι εργοδότες της και αν δεν είχε πλύνει τα πιάτα και συγυρίσει.

Δεν άντεξε πάνω από ένα μήνα και έφυγε χωρίς να πάρει καθόλου χρήματα.

Σημαντική λεπτομέρεια: Η Λορέτα Μακόλεϊ είχε δώσει κάποια λεφτά ως προμήθεια στο γραφείο ευρέσεως εργασίας, πριν καν βρει αυτή τη δουλειά, λεφτά τα οποία δεν πήρε ποτέ πίσω. Σήμερα, πολλά χρόνια μετά, ως πρόεδρος της Οργάνωσης Ενωμένων Γυναικών Αφρικής, προσπαθεί να αποτρέψει γυναίκες από το να πέσουν θύματα παρόμοιας μεταχείρισης από τα γραφεία ευρέσεως εργασίας που απευθύνονται κυρίως σε μετανάστριες.

Πώς δουλεύει το σύστημα της προσφοράς εργασίας

«Μέσα στην απελπισία τους να βρουν δουλειά, οι γυναίκες συνεχίζουν να δίνουν χρήματα στα γραφεία αυτά -συνήθως 200 ευρώ», λέει η Μακόλεϊ στο Solomon MAG. Είναι αναγκασμένες να δουλεύουν χωρίς ασφάλιση. «Ξέχνα το ΙΚΑ», ήταν η φράση που άκουγε πιο συχνά από τότε που πρωτοπάτησε το πόδι της στην Αθήνα, με 3-4 ώρες ρεπό την εβδομάδα. Συχνά από τον μισθό τους εξαρτάται η επιβίωση μίας ολόκληρης οικογένειας πίσω στην πατρίδα τους.

Η παράνομη, εκ του νόμου, «προμήθεια, δεν είναι το μόνο στάδιο της εκμετάλλευσης. Πολλές μετανάστριες πέφτουν θύματα μίας δεύτερης απάτης, μετά την καταβολή των χρημάτων: Τα σπίτια στα οποία στέλνονται από τα γραφεία, κρύβουν περιπτώσεις άλλες από αυτές που τους περιγράφησαν και που οι εργαζόμενες είναι αδύνατον να αντέξουν, με αποτέλεσμα να παραιτούνται γρήγορα. Σε κάθε περίπτωση όμως, χάνουν τα λεφτά που έδωσαν «μπροστά»».

Τέτοια ήταν η περίπτωση της Έστα, στενής φίλης της Μακόλεϊ, η οποία είχε συμφωνήσει να δώσει τον μισό από τον πρώτο μισθό της σε ένα τέτοιο γραφείο αλλά τελικά αναγκάστηκε να φύγει από τη δουλειά στο τέλος του πρώτου μήνα. Έκτοτε, αποφάσισε να μην απευθυνθεί ποτέ ξανά εκεί.

Μοιάζει με «φάμπρικα» που αποδίδει χιλιάδες ευρώ κάθε εβδομάδα, με θύματα γυναίκες που αναζητούν εναγωνίως κάποια δουλειά. Εάν απορρίψουν πάνω από 1-2 δουλειές το γραφείο τους διαμηνύει πως δεν μπορούν να συνεχίσουν τη συνεργασία και τους ζητάνε να φύγουν. Εάν διεκδικήσουν τα χρήματα που έδωσαν προκαταβολικά για τη δουλειά που τελικά δεν βρήκαν, απειλούνται -ιδιαίτερα αυτές που δεν έχουν άδεια παραμονής- ότι θα κληθεί η αστυνομία.

Το φαινόμενο αυτό επιβεβαιώνει στο Solomon MAG και η Βάνια Νεντέλτσεβα, υπεύθυνη της δομής υποστήριξης προσφύγων και μεταναστών στο Εργατικό Κέντρο Αθήνας (ΕΚΑ), η οποία επί χρόνια ακούει παρόμοιες ιστορίες γυναικών.

«Κάποιες έχουν λιποθυμήσει από την ταραχή τους περιγράφοντας όσα έζησαν σε σπίτια υποψήφιων, υποτίθεται, εργοδοτών. Στέλνονται σε συγκεκριμένες οικογένειες, με πολύ βαριά περιστατικά, ώστε να μην αντέχουν. Έχω ακούσει για περίπτωση στην οποία πρέπει να βάλεις το χέρι σου σε ανοιχτή πληγή για να καθαρίσεις το στομάχι του ασθενούς. Άλλη περίπτωση όπου η ηλικιωμένη έχει χτυπήσει την εργαζόμενη, πολλά άτομα με άνοια που γίνονται επικίνδυνα και πάει λέγοντας», περιγράφει η Νεντέλτσεβα.

Η Βάνια Νεντέλτσεβα δίνει το προφίλ όσων πέφτουν θύματα: «Γυναίκες μόνες, που δεν μιλούν ελληνικά, νεοεισερχόμενες στην Ελλάδα, αλλά και ορισμένες που δούλευαν επί πολλά χρόνια σε σπίτια και έμειναν ξαφνικά μέσα στην κρίση εκτός σταθερής δουλειάς».

Καμιά τους δεν γνωρίζει ότι είναι παράνομο να τους παρακρατούν χρήματα αλλά και καμία δεν μπορεί, ακόμα και αν εκ των υστέρων το θελήσει, να αποδείξει την παρανομία αφού όλα αυτά είναι «μαύρα».

Το Εργατικό Κέντρο Αθήνας έχει παρέμβει στο παρελθόν καλώντας την αστυνομία ώστε μετανάστριες να πάρουν τα νομιμοποιητικά έγγραφά τους, τα οποία τους είχαν, φυσικά παρανόμως κρατήσει τα γραφεία, μέχρι να πάρουν το μερίδιο από τον πρώτο μισθό της εργαζόμενης, o οποίος για μία «εσωτερική» οικιακή βοηθό κυμαίνεται από τα 450 έως τα 650 ευρώ το μήνα, πολύ συχνά χωρίς καν ρεπό, ή 6-7 ευρώ την ώρα για τις «εξωτερικές», που καθημερινά οργώνουν κυριολεκτικά την Αθήνα καθαρίζοντας σπίτια.

«Μέχρι, ας πούμε, το 2004 που υπήρχαν δουλειές για τις μετανάστριες, πράγματι τους έβρισκαν σπίτια για οικιακή εργασία. Όμως, μέσα στην κρίση, όταν και οι Ελληνίδες στράφηκαν στον κλάδο αυτό, μειώθηκε η προσφορά εργασίας για τις μετανάστριες και τα ίδια τα γραφεία προτιμούν να παίρνουν τα λεφτά πάντα στην αρχή, χωρίς πλέον να μπορούν να εγγυηθούν δουλειά», επισημαίνει η υπεύθυνη του ΕΚΑ.

Σήμερα, η μεγάλη προσφορά εργατικού δυναμικού, το οποίο δεν έχει άλλον τρόπο εισόδου στην αγορά εργασίας, έχει οδηγήσει στον πολλαπλασιασμό των γραφείων αυτών. Εκμεταλλεύονται το αρρύθμιστο εργασιακό πλαίσιο που αναγκαστικά σπρώχνει τις χιλιάδες γυναίκες, οικιακές βοηθούς και εργαζόμενες σαν προσωπικό Φροντίδας, στη μαύρη τρύπα της παραοικονομίας.

Πολλές γυναίκες αναγκάζονται να δανειστούν από φίλους και συγγενείς για να δώσουν αυτά τα χρήματα και μετά βρίσκονται σε χειρότερη κατάσταση και χωρίς πλέον ελπίδα ότι θα βρουν δουλειά.

«Αρκετές πάνε και σε δεύτερο γραφείο, χάνουν 2 και 3 φορές τα λεφτά αυτά. Σκεφτείτε, με 10 – 20 γυναίκες την εβδομάδα που ανακυκλώνονται, πόσο είναι το καθαρό κέρδος για τον “ιδιοκτήτη” του γραφείου αυτού», σημειώνει η Β. Νεμπέλτσεβα.

Παράνομα γραφεία που τα ξέρουν όλοι και κανείς

Πολλά από τα γραφεία ευρέσεως εργασίας εδρεύουν πέριξ της πλατείας Ομονοίας αλλά και κοντά στη Βικτώρια, είναι δηλαδή εύκολα προσβάσιμα στις μετανάστριες που κατά κύριο λόγο μένουν στην ευρύτερη περιοχή του κέντρου. Μία αναζήτηση στο Google αποκαλύπτει δεκάδες τέτοιες επιχειρήσεις.

Ωστόσο δεν είναι όλες νόμιμες.

Αρκεί μία επίσκεψη στη σελίδα του υπουργείου Εργασίας για να διαπιστώσει κανείς ότι μόλις 81 είναι σήμερα τα γραφεία που λειτουργούν νόμιμα σε όλη τη χώρα και έχουν αδειοδοτηθεί από το ελληνικό κράτος.

Παράλληλα στη σελίδα του «Χρυσού Οδηγού» στο διαδίκτυο διαπιστώνουμε ότι υπόσχονται δουλειά εκατοντάδες γραφεία, που δεν βρίσκονται στη λίστα των αδειοδοτημένων. Με λίγα λόγια, ούτε το ένα στα δέκα γραφεία δεν λειτουργεί νόμιμα.

Τα ερωτήματα που προκύπτουν είναι γιατί δεν μπορούν να τα εντοπίσουν οι αρχές (εφόσον αρκεί μία πρόχειρη αναζήτηση στο διαδίκτυο), αλλά και γιατί μία πρακτική, γνωστή σε κάθε μετανάστρια τα τελευταία 40 χρόνια, συνεχίζεται ανεμπόδιστα.

«Σε όλη τη χώρα έχουμε καταγράψει πάνω από 1.000 τέτοια γραφεία. Τα περισσότερα βρίσκονται σε σπίτια και δεν μπορείς να επέμβεις χωρίς εισαγγελική εντολή», απαντάει στο Solomon ΜAG, πηγή από το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας (ΣΕΠΕ), με μεγάλη εμπειρία στο ζήτημα.

Νόμιμες είναι οι επιχειρήσεις που πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος 4052 του 2012 για τα Ιδιωτικά Γραφεία Ευρέσεως Εργασίας (Ι.Γ.Ε.Ε.), ο οποίος προβλέπει ξεκάθαρα ότι «η μεσολάβηση για την εξεύρεση θέσης εργασίας γίνεται χωρίς καμία οικονομική επιβάρυνση για τον εργαζόμενο. Αυτή βαρύνει τον εργοδότη για λογαριασμό του οποίου μεσολαβεί το Ι.Γ.Ε.Ε.».

Βέβαια, σύμφωνα με όλους όσοι μίλησαν για το θέμα στο Solomon MAG, η «ταρίφα» των 200 ευρώ (το λιγότερο) είναι καθεστώς τόσο στα άτυπα (παράνομα), όσο και στα νόμιμα γραφεία.

Παίρνουν τα μέτρα τους

Πηγή από το ΣΕΠΕ ανακάλυψε πρόσφατα ένα από αυτά τα γραφεία σε διαμέρισμα και επιχείρησε να μπει παριστάνοντας τον πελάτη. Ο ιδιοκτήτης, κάνοντας χρήση των καμερών που είχε εγκαταστήσει, αντιλήφθηκε την παγίδα και δεν άνοιξε ποτέ.

«Αν δεν βρεθεί κάποιος μεσάζοντας με προσημειωμένα τα χρήματα που έλαβε από εργαζόμενο/η, είναι δύσκολο να συλληφθεί ο μεσάζοντας και να κλείσει το παράνομο γραφείο ευρέσεως εργασίας» εξηγεί.

Αυτό έχει γίνει σε ορισμένες περιπτώσεις, όπως για παράδειγμα στα Χανιά, το 2014, όταν αστυνομικός προσποιούμενος ότι ενδιαφέρεται για εργασία, οδήγησε στη σύλληψη δύο ατόμων που διατηρούσαν παράνομο γραφείο εύρεσης εργασίας.

Ο ενδιαφερόμενος (πελάτης – εργαζόμενος) ήταν υποχρεωμένος να καταβάλει το 50% του μισθού που θα λάμβανε κατά το πρώτο δίμηνο και μέχρι τότε δεν μπορούσε να πάρει πίσω την αστυνομική του ταυτότητα.

Βέβαια, τα γραφεία σπάνια ανοίγουν την πόρτα τους (ή απαντούν στο τηλέφωνο) σε κάποιον/α που μιλάει άπταιστα ελληνικά, δεδομένου ότι απευθύνονται σχεδόν αποκλειστικά σε μετανάστες/τριες. Έτσι, αποφεύγουν και τις πιθανές κακοτοπιές (Αστυνομία, ΣΕΠΕ).

Το ίδιο συνέβη και κατά την προσπάθεια του Solomon MAG να μπει σε ορισμένα από τα (μη αδειοδοτημένα) γραφεία που βρίσκονται στην οδό Αγίου Κωνσταντίνου: διακριτική πινακίδα γραμμένη στα βουλγάρικα ή στα ρώσικα (ή καθόλου πινακίδα), κάμερες και κλειστές πόρτες.

Σε αρκετές περιπτώσεις, φαίνεται πως είναι οι ίδιοι οι μετανάστες που κάνουν με το αζημίωτο τους μεσάζοντες, αξιοποιώντας διαπροσωπικές επαφές, αλλά και αγγελίες για να προσελκύσουν ανθρώπους που ψάχνουν για δουλειά. Η Ταμάρα Κ. από τη Γεωργία (τα στοιχεία της είναι στη διάθεση του Solomon MAG) έδωσε πρόσφατα την πρώτη δόση από τα 250 ευρώ σε μία ομοεθνή της για να της βρει δουλειά. Την έστειλε σε ένα σπίτι στον Πειραιά για να φροντίζει μία ηλικιωμένη γυναίκα. «Συνεργάτης» στο άτυπο γραφείο ευρέσεως εργασίας, ένας Έλληνας που πίεζε αφόρητα την Ταμάρα για να πάρει το υπόλοιπο ποσό σε δύο δόσεις, πριν να καταβληθεί έστω ο πρώτος μισθός από την οικογένεια/εργοδότη.

Όταν μετά από 15 ημέρες η ηλικιωμένη γυναίκα νοσηλεύτηκε και η Ταμάρα έμεινε ξανά χωρίς δουλειά, οι δύο μεσάζοντες την απέφευγαν στο τηλέφωνο. «Είμαι 15 χρόνια στην Ελλάδα, πάντα έδινα χρήματα, συνήθως 200 ευρώ στα γραφεία αλλά τουλάχιστον έβρισκα δουλειά. Αυτή η απάτη δεν έχει ξαναγίνει», λέει χαρακτηριστικά, επιβεβαιώνοντας το μοτίβο που προαναφέρθηκε. Της είπαν ότι έχουν γραφείο στην πλατεία της Γλυφάδας αλλά «δεν υπάρχει τίποτα εκεί». Σκέφτεται να πάει στην αστυνομία, αλλά η άδεια παραμονής της έχει λήξει.

«Σεμινάρια και συμβουλές» επί χρήμασι

Στον προθάλαμο ενός αδειοδοτημένου γραφείου ευρέσεως εργασίας κοντά στην πλατεία Κάνιγγος περιμένουν 3-4 γυναίκες μέσης ηλικίας. Στον τοίχο πίσω από τον Κωνσταντίνο Σμυρνή, τον ιδιοκτήτη του γραφείου, ξεχωρίζει φωτογραφικό ενθύμιο της Ελληνικής Χωροφυλακής καθώς και μία φωτογραφία με τη χειραψία του ιδίου (με την ιδιότητα του συνδικαλιστή αστυνομικού) με τον τότε Πρόεδρο της Δημοκρατίας, Κωστή Στεφανόπουλο.

Ο Κωνσταντίνος Σμυρνής, απόστρατος αξιωματικός της αστυνομίας και πρόεδρος του Πανελλήνιου Συλλόγου Ιδιωτικών Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας, αρνείται κατηγορηματικά ότι τα νόμιμα γραφεία παίρνουν προμήθεια από τις εργαζόμενες.

«Η μοναδική περίπτωση στην οποία εργαζόμενοι δίνουν χρήματα σε γραφεία είναι τα σεμινάρια με συμβουλές για την εργασία τους για τη διοργάνωση των οποίων απαιτείται ξεχωριστή άδεια», αναφέρει στο Solomon Mag και προσθέτει ότι στο δικό του γραφείο, το οποίο λειτουργεί από το 2002, παρέχεται τέτοιου είδους εκπαίδευση, με τη συμμετοχή και ειδικών (π.χ. νοσοκόμων και γιατρών) «εντελώς δωρεάν» και σε «τακτά χρονικά διαστήματα». Στην ιστοσελίδα του γραφείου -ονομάστηκε «Άβιος» για να βρίσκεται στις πρώτες θέσεις των αγγελιών την εποχή που δεν ήταν κυρίαρχο το διαδίκτυο- είναι αναρτημένο ένα σχετικό βίντεο με σεμινάριο για την άνοια.

Την πρακτική των σεμιναρίων επιβεβαίωσε και ο αντιπρόεδρος του Συλλόγου, Ευάγγελος Ζήκας, που διατηρεί το δικό του γραφείο ευρέσεως εργασίας επί της 3ης Σεπτεμβρίου.

Ωστόσο, τέτοια σεμινάρια παραπέμπουν περισσότερο σε ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης και είναι εκτός του αντικειμένου των Ιδιωτικών Γραφείων Ευρέσεως Εργασίας, τα οποία δεν επιτρέπεται να λάβουν λεφτά καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδικασίας μεσολάβησης (στην οποία συμπεριλαμβάνεται και η παροχή συμβουλών και πληροφοριών για το αντικείμενο και τις συνθήκες εργασίας). Η σχετική νομοθεσία και πηγές του ΣΕΠΕ υπογραμμίζουν πως σε όλη τη διαδικασία που έχει ως αρμοδιότητα να εκτελέσει το γραφείο ευρέσεως εργασίας (στην οποία συμπεριλαμβάνεται η συμβουλευτική) δεν μπορεί να επιβαρύνεται οικονομικά ο εργαζόμενος.

Ως εκ τούτου, όσα γραφεία παίρνουν χρήματα από ανθρώπους που αναζητούν δουλειά -όπως οι ίδιοι οι θεσμικοί τους εκπρόσωποι ισχυρίστηκαν- παρανομούν. Πιο απλά, τα σεμινάρια πιθανότατα αποτελούν το πρόσχημα για την παράνομη παρακράτηση χρημάτων των (υποψήφιων) εργαζόμενων.

Ο κ. Σμυρνής τονίζει ότι σε αντίθεση με τα παράνομα, τα νόμιμα γραφεία παίρνουν την προβλεπόμενη αμοιβή τους μόνο από τους εργοδότες, αμοιβή η οποία μπορεί να ξεκινάει από τα 200 ευρώ και ποικίλει ανάλογα με το είδος της δουλειάς.

«Προσφέρουμε και 6 μήνες εγγύησης, εντός των οποίων είμαστε υποχρεωμένοι να βρούμε αντικαταστάτρια αν η εργαζόμενη που στείλαμε σε κάποιον δεν ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις ή για κάποιο λόγο φύγει», σημειώνει επίσης ο Κ. Σμυρνής.

Στην ερώτησή μας εάν τα γραφεία γνωρίζουν ότι πολλές φορές δεν τηρείται η εργατική νομοθεσία και δεν καταβάλλεται από τους εργοδότες το εργόσημο, ο Κωνσταντίνος Σμυρνής πέταξε το μπαλάκι στους εργοδότες, καθώς η δική του δουλειά «είναι απλά να κάνει τη διαμεσολάβηση». Αλλά και στην ερώτησή μας για τις ενέργειες που έχει κάνει ο Σύλλογος για τον περιορισμό των παράνομων γραφείων τα οποία, όπως υπογραμμίζει ο ίδιος ο πρόεδρός του, καταστρέφουν τα νόμιμα, απαντάει ότι κατά καιρούς έχει προβεί σε καταγγελίες αλλά «μάλλον δεν θέλουν (σ.σ.: η Πολιτεία) να τους κλείσουν».

Είναι, προσθέτει, δύσκολο να επέμβουν οι αρχές καθώς χρειάζεται εισαγγελική εντολή και οι παράνομοι «κρύβονται». Διαπιστώνει ως αρνητική τη νομοθετική αλλαγή του 2012, μετά την οποία απαλείφθηκε ως προϋπόθεση το ελάχιστο εμβαδόν για να ανοίξεις ένα τέτοιο γραφείο, με αποτέλεσμα να «εμφανίζονται τέτοια παράνομα γραφεία σε “τρύπες”, χωρίς προδιαγραφές, σε όλη την Αθήνα». Ξέρει, μάλιστα, και περιπτώσεις γραφείων που «κοιμίζουν» τις εργαζόμενες σε δωμάτια, προσφέρουν δηλαδή, προφανώς κατόπιν αμοιβής, προσωρινή στέγαση, αλλά δεν επιθυμεί να αναφέρει συγκεκριμένα παραδείγματα.

Νόμιμοι ή παράνομοι, οι άτυποι αυτοί «ΟΑΕΔ» της χώρας υποδέχονται κάθε μέρα δεκάδες γυναίκες που ψάχνουν για δουλειά. Ένα διαρκές αλισβερίσι, υπό ένα γκρίζο καθεστώς, σχεδόν αόρατο για τους ελεγκτικούς μηχανισμούς.

Αφορά όμως χιλιάδες εργαζόμενες που θα περάσουν στη συνέχεια μία δεύτερη πόρτα, ενός σπιτιού, όπου θα γίνουν και αυτές αόρατες, ως γηροκόμοι, οικιακές βοηθοί ή νταντάδες, στο ίδιο γκρίζο καθεστώς, προσδοκώντας τουλάχιστον ανθρώπινη αντιμετώπιση από τους εργοδότες τους.