Οι προστάτιδες των παιδιών προσφύγων

Αισθάνονται σαν γιατροί σε ανθρωπιστική αποστολή. Οι ασθενείς τους είναι κατά κύριο λόγο παιδιά προσφυγικών οικογενειών, που ζουν σε διαμερίσματα, δομές φιλοξενίας ή σε συνθήκες αστεγίας στην Αττική. Εξετάζουν κάθε περιστατικό με τη βοήθεια διερμηνέα, που τους παρέχει το νοσοκομείο. Στο «σκονάκι» τους, στις λευκές σελίδες ενός ημερολογίου γραφείου, έχουν σημειώσει μεταφράσεις λέξεων, που χρησιμοποιούν στα αραβικά και τα φαρσί.

Τα τελευταία χρόνια, η Σταυρούλα Δικαλιώτη και η Σμαράγδα Παπαχρηστίδου, οι δύο παιδίατροι του νοσοκομείου «Παναγιώτη και Αγλαΐας Κυριακού» στο Γουδί, ενός από τα μεγαλύτερα παιδιατρικά νοσοκομεία στην Ελλάδα, εργάζονται αθόρυβα και με συστηματικότητα ως ομάδα για να παράσχουν όσο το δυνατόν πληρέστερη και προσιτή περίθαλψη σε παιδιά και οικογένειες. Εξετάζουν 10 με 15 περιστατικά καθημερινά. Τουλάχιστον δύο από αυτά είναι «εμβόλιμα», πέραν του ωραρίου τους. Συχνά, πρόκειται για ασυνόδευτα παιδιά, χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα ή αριθμό κοινωνικής ασφάλισης.

«Όταν διαπιστώνεις πως με μια παρέμβασή σου ένα παιδί, που κοιμάται στα παγκάκια, θα μπορέσει να τοποθετηθεί σε έναν ξενώνα, προφανώς είναι προτεραιότητά μας», λέει η κα Δικαλιώτη, παιδίατρος και ακαδημαϊκή υπότροφος στην παιδιατρική κλινική του Τμήματος Νοσηλευτικής του Πανεπιστημίου Αθηνών. «Δεν θα κοιτάξουμε αν έχουν κλείσει όλα μας τα ραντεβού για την ημέρα. Θα κινηθούμε άμεσα».

Για τη Σταυρούλα Δικαλιώτη, η φροντίδα του προσφυγικού παιδικού πληθυσμού ήταν ένα απραγματοποίητο παιδικό όνειρο. Μέχρι το 2013, όταν ξεκίνησε να βλέπει επί τω πλείστων παιδιά – πρόσφυγες στο Αγλαΐα Κυριακού. «Επειδή λόγω οικογένειας δεν μπορούσα να πάω σε κάποια αποστολή, ήρθαν τα παιδάκια σε μένα», λέει χαμογελώντας. «Αυτά είναι ο λόγος που συνεχίζω να είμαι εδώ. Είναι κάτι που με γεμίζει».

Στην αρχή το ιατρείο εξυπηρετούσε οικογένειες, που δεν είχαν τη δυνατότητα να αγοράσουν τα εμβόλια για τον προγραμματισμένο εμβολιασμό των παιδιών τους. Γρήγορα, όμως, οι γιατροί συνειδητοποίησαν πως τα παιδιά έχρηζαν γενικότερης ιατρικής παρακολούθησης. Δεν είχαν οδηγίες σωστής διατροφής ή έφταναν στο ιατρείο εξαντλημένα από το ταξίδι και τις κακές συνθήκες διαβίωσης.

Παρότι τα περισσότερα ραντεβού τους θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν ως επισκέψεις ρουτίνας, όπως ο παιδικός εμβολιασμός, στα 20 με 30 λεπτά, που διαρκεί μια επίσκεψη, οι δύο παιδίατροι έχουν μάθει να κοιτούν σαν «ντετέκτιβ», πίσω από τις σύντομες και διστακτικές απαντήσεις των ασθενών τους. Αναζητούν βαθύτερα και χρόνια προβλήματα, που συχνά δεν είναι σε θέση να τους επικοινωνήσουν.

«Είμαστε ίσως οι μόνοι γιατροί που θα δουν στην Ελλάδα. Οπότε, όταν συνειδητοποιείς ότι είσαι όχι ο πρώτος, αλλά ο μόνος που θα ασχοληθεί, νιώθεις πολύ μεγαλύτερη ανάγκη να το κάνεις σωστά», αναφέρει η κα Παπαχρηστίδου, επικουρική παιδίατρος στο νοσοκομείο.

Οι παρεμβάσεις τους δεν περιορίζονται στη διάγνωση. Στο ιατρείο τους συλλέγουν δωρεές σε παιδικά ρούχα και παπούτσια. Οι συνάδελφοί τους, γιατροί και νοσηλευτές, το γνωρίζουν και συνδράμουν στην προσπάθειά τους. Παράλληλα, συνεργάζονται με το Πανεπιστήμιο Αθηνών, φαρμακευτικές εταιρείες και το φαρμακείο του νοσοκομείου, για να εξασφαλίσουν ένα απόθεμα σε δωρεάν ειδικά γάλατα και εμβόλια.

Το πρόβλημα της πρόσβασης στη δημόσια υγεία

Υπολογίζεται πως ένας στους τρεις αιτούντες άσυλο που έφτασαν στην Ελλάδα το 2021, ήταν παιδί. Η δωρεάν υγειονομική περίθαλψη είναι νόμιμο δικαίωμα κάθε παιδιού με ή χωρίς ταξιδιωτικά έγγραφα στις 27 χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ωστόσο, τα περισσότερα παιδιά – πρόσφυγες δεν έχουν πρόσβαση σε αυτήν, λόγω των συνθηκών που ζουν αλλά και του στρες της μετανάστευσης. Η Ελλάδα δεν αποτελεί εξαίρεση.

«Ένας ασυνόδευτος ανήλικος δεν γνωρίζει το σύστημα υγείας. Δεν έχει κάποιον ενήλικα να τον καθοδηγήσει. Δεν ξέρει τη γλώσσα. Δεν γνωρίζει πώς να έρθει στο νοσοκομείο, που να απευθυνθεί. Έχουμε ένα συγκεκριμένο σύστημα υγείας στη χώρα μας, που είναι σχετικά περίπλοκο ακόμα και για τους Έλληνες», λέει η Σταυρούλα Δικαλιώτη.

Στην προσπάθειά τους να παρακάμψουν αυτά τα εμπόδια, οι παιδίατροι βρίσκονται σε άμεση επικοινωνία με κοινωνικούς λειτουργούς σε δομές φιλοξενίας ανηλίκων στην Αθήνα. Οι περισσότερες εξετάσεις και οι εμβολιασμοί που πραγματοποιούν είναι δωρεάν. Είναι όμως αρκετές οι φορές που για τις απαραίτητες επιπλέον εξετάσεις σε παιδιά τα οποία πρόκειται να φιλοξενηθούν σε ξενώνα, αλλά δεν έχουν ακόμα ΑΜΚΑ ή ΠΑΥΠΑ, το κόστος καλύπτουν ιδιώτες, μη-κυβερνητικές οργανώσεις και συνοδοί.

Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα που εντοπίζουν είναι «η υπερχρήση των υπηρεσιών υγείας». Τα περισσότερα παιδιά – πρόσφυγες δεν έχουν βιβλιάριο υγείας. Οι εξετάσεις και οι διαγνώσεις, που έχουν πραγματοποιήσει συνάδελφοί τους, ειδικά σε ασυνόδευτα παιδιά στα νησιά, δεν καταγράφονται. Επομένως, είναι δεκάδες οι περιπτώσεις που συνοδοί και κοινωνικοί λειτουργοί συνοδεύουν παιδιά για έλεγχο, ο οποίος έχει ήδη πραγματοποιηθεί.

Επιπλέον, οι εξετάσεις στις οποίες υποβάλλονται παιδιά που δεν διαθέτουν ακόμα αριθμό κοινωνικής ασφάλισης, καταγράφονται υπό τον αριθμό εισαγγελικής εντολής. Καταχωρούνται χειρόγραφα και αρχειοθετούνται με αυτό τον αριθμό. Όταν εκδοθεί ο αριθμός ΑΜΚΑ τους – συνήθως τέσσερις με έξι μήνες αργότερα – οποιαδήποτε συνταγογράφηση και εξέταση καταχωρείται υπό τον νέο πλέον αριθμό. Επομένως, οποιοδήποτε καταγεγραμμένο ιστορικό είναι δύσκολο να εντοπιστεί, ακόμα και στο ίδιο νοσοκομείο. «Πολλές φορές συνειδητοποιούμε πως εξετάζουμε το ίδιο παιδί, μόνο επειδή θυμόμαστε το πρόσωπό του», λένε οι παιδίατροι.

Σε όλα αυτά προστίθενται η έλλειψη σαφών οδηγιών στον ασθενή, όσον αφορά την επίσκεψή του στον γιατρό και τα έγγραφα που πρέπει να έχει μαζί του. «Τόσο οι εργαζόμενοι στις δομές φιλοξενίας, όσο και οι γιατροί δεν έχουν καταστήσει σαφές στους πρόσφυγες ότι πρέπει να έχουν τα χαρτιά τους μαζί τους. Πολλά παιδιά που έχουμε δει, έχουν αλλάξει τέσσερα με πέντε λεωφορεία για να φτάσουν στο νοσοκομείο και έχουν αφήσει τα έγγραφά τους στο σπίτι», λέει η κα Δικαλιώτη. Για αυτό και οι δύο τους, στην προσπάθειά τους να βάλουν μια τάξη στο χάος, έχουν καταγράψει συγκεκριμένες οδηγίες για τους ασθενείς, αλλά και τους γονείς τους, τι οποίες διανέμουν μετά την εξέταση.

Τα σημάδια

Η ψώρα, οι μυκητιάσεις και η πολύ κακή στοματική υγιεινή είναι λίγα από τα επαναλαμβανόμενα νοσήματα, που καλούνται να θεραπεύσουν καθημερινά. Όλα αφήνουν εμφανή σημάδια στα σώματα των παιδιών. Κοινή πρακτική και των δύο γιατρών είναι να ελέγχουν επίσης για μεταδιδόμενα νοσήματα, ακόμα και αν δεν απαιτείται για την είσοδο ενός παιδιού σε κάποια δομή φιλοξενίας. Οδηγός για την απόφασή τους είναι συχνά τα τατουάζ.

«Κάνουν τατουάζ για να αναγνωριστεί το σώμα τους σε περίπτωση που πεθάνουν στη διαδρομή», αναφέρει η κα Δικαλιώτη. «Συχνά τα αυτοσχέδια τατουάζ γίνονται σε Κέντρα Υποδοχής με την ίδια βελόνα για εκατοντάδες άτομα».

Οι ουλές, οι αμυχές, οι χαρακιές και τα σημάδια από καυτά τσιγάρα λένε επίσης τις δικές τους ιστορίες. «Στους εφήβους, βλέπουμε πολλές περιπτώσεις αυτοτραυματισμού», λέει η ίδια. «Συνήθως, τα παιδιά προφασίζονται ότι τραυματίστηκαν σε καυγά, ατυχήματα ή σε διαφωνίες με τους γονείς τους. Έχουν όμως πολύ έντονο το συναίσθημα της ματαίωσης και αυτοτραυματίζονται. Για εμάς, αυτά τα σημάδια είναι ένδειξη πως χρήζουν βοήθειας από κάποιον επαγγελματία ψυχικής υγείας», συμπληρώνει.

Η φωτιά στον καταυλισμό της Μόριας τον Σεπτέμβριο του 2020 ακόμα στοιχειώνει πολλά παιδιά, αναφέρει η κα Παπαχρηστίδου. Ένα σημάδι είναι αρκετό για να αρχίσουν μια κουβέντα με ένα παιδί, που φαίνεται ταλαιπωρημένο. «Κοιμάσαι καλά; Πως νιώθεις;» Πολλά παραδέχονται πως έχουν ακόμα εφιάλτες και δυσκολεύονται να κοιμηθούν από τα τραυματικά γεγονότα εκείνης της πυρκαγιάς, λέει.

Χαμένοι στη μετάφραση

Ακόμα και αν η επικοινωνία βελτιώνεται μέσω των διερμηνέων, η κα Δικαλιώτη λέει πως καλούνται να αντιμετωπίσουν την έλλειψη «ιατρικής παιδείας». «Η εκτίμηση για το τι είναι φυσιολογικό και τι παθολογικό είναι διαφορετική για εκείνους και για εμάς», λέει. Τα εκ γενετής γονιδιακά νοσήματα, λόγω αιμομιξίας, είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα. «Το γεγονός ότι δεν έχουν επαρκή ιατρική φροντίδα στη χώρα τους εξηγεί πως πολλά πράγματα ξεφεύγουν της προσοχής των γιατρών», αναφέρει.

Υπάρχει και η διαφορετική αντίληψη της ασθένειας. «Είχαμε ένα παιδί που είχε διαγνωστεί με λανθάνουσα φυματίωση, η οποία θεραπεύεται στους παιδιατρικούς πληθυσμούς. Όταν το ενημερώσαμε πως έχει θετικές εξετάσεις, αντέδρασε πολύ άσχημα. Έφυγε από το ιατρείο έξαλλος. Η ασθένεια είχε σκοτώσει τρία άτομα στην οικογένειά του. Για εκείνον, ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη. Ήταν ένα μεγάλο στίγμα», αναφέρει η κα Παπαχρηστίδου.

Η πρόοδος και η θεραπεία των ασθενών τους είναι η ανταμοιβή τους. «Παρά το χάσμα της γλώσσας, είναι σε καλό δρόμο: ακολουθούν κανονικά τα εμβόλιά τους, έχουν τα ραντεβού τους. Κάνουν αυτά που πρέπει να κάνουν», λέει η ίδια, χαμογελώντας όταν αναφέρει πως μικρά παιδιά, που παρακολουθούν για μήνες, τους φέρνουν ζωγραφιές και τους τραγουδούν παιδικά τραγούδια στα ελληνικά.

Δεν είναι λίγες, ωστόσο, οι περιπτώσεις που την πρόοδο των ασθενών ανακόπτουν οι δυσμενείς συνθήκες διαβίωσής τους. «Σε μια ολόκληρη οικογένεια από το Αφγανιστάν, που είχε ψώρα, δώσαμε ειδικό σαμπουάν και τους ζητήσαμε να πλένουν τα ρούχα τους σε υψηλή θερμοκρασία. Το πρόβλημα όμως επέμενε για εβδομάδες», λέει η κα Δικαλιώτη. Η οικογένεια ήταν άστεγη και έμενε προσωρινά στα Προσφυγικά στην Αλεξάνδρας. «Έπλεναν τα ρούχα τους στο χέρι. Δεν είχαν δεύτερες κάλτσες και παπούτσια». Η λύση δόθηκε όταν με παρέμβασή τους φιλοξενήθηκαν σε ειδικό ξενοδοχείο, όπου τα κλινοσκεπάσματα απολυμαίνονταν καθημερινά και τα ρούχα πλένονταν σε πλυντήριο.

Προσφορά χωρίς σύνορα

Από το 2013, η σύνθεση του πληθυσμού που οι δύο γιατροί βλέπουν έχει αλλάξει. Οι περισσότεροι νέοι ασθενείς προέχονται πλέον από το Αφγανιστάν, τη Σομαλία και το Κονγκό και λιγότερο από τη Συρία, το Ιράν και το Ιράκ. Ωστόσο, η οργάνωση της περίθαλψης αυτού του ευαίσθητου πληθυσμού, τόσο σε ελληνικό όσο και ευρωπαϊκό επίπεδο, έχει βελτιωθεί μόνο ελάχιστα. Οι ιατρικές εξετάσεις ασθενών που μετεγκαθίστανται, για παράδειγμα, σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες σπάνια μεταφράζονται και μεταφέρονται.

Πρόσφατα, οι δύο γιατροί θεώρησαν δεδομένο να παραδώσουν όλες τις ιατρικές εξετάσεις ενός παιδιού με βαρηκοΐα αγωγιμότητας στους Γερμανούς συναδέλφους τους. Στην Ελλάδα, είχαν απευθυνθεί και κινητοποιήσει ήδη εξειδικευμένους γιατρούς. Είχαν οργανώσει έναν ιατρικό φάκελο και τους ενημέρωσαν αναλυτικά για το περιστατικό, εφόσον θα το αναλάμβαναν μετά την μετεγκατάσταση της οικογένειάς του στη Γερμανία. «Ήταν ένα παιδάκι 6 χρονών από το Αφγανιστάν που δεν άκουγε γιατί δεν είχε αυτιά. Άκουγε μόνο από το οστό του αυτιού του, καθώς δεν διέθετε ακουστικό πόρο. Είχε, παρόλα αυτά, τεράστια διάθεση επικοινωνίας και κατάφερνε με τη νοηματική γλώσσα και τις λίγες λέξεις που μπορούσε να πει να επικοινωνεί μαζί μας πολύ περισσότερο από την μητέρα του», λέει η κα Παπαχρηστίδου. Η κίνησή τους θα κέρδιζε στο παιδί πολύτιμο χρόνο, τόσο στη θεραπεία του, όσο και στην ένταξή του. «Είχαν ήδη χαθεί πολλά χρόνια κανονικότητας. Αν είχε γεννηθεί σε κάποια χώρα της Ευρώπης, μπορεί να μην είχαν αποκατασταθεί πλήρως οι βλάβες, αλλά σίγουρα θα είχε μπει κάποιο ακουστικό», συμπληρώνει.

Ένας ηλεκτρονικός φάκελος ασθενούς, όπως υπάρχει στο εξωτερικό, ίσως να αποτελούσε κάποια λύση, αναφέρουν οι δύο γιατροί.

Στο ερώτημα τι τις παρακινεί να επιμένουν στο έργο τους απαντούν αφοπλιστικά. «Καθημερινά συνειδητοποιείς ότι αυτοί οι άνθρωποι ζητούν τα αυτονόητα. Είναι δικαίωμα κάθε παιδιού να έχει πρόσβαση στην υγεία».