«Μετανάστες» οι πρόσφυγες της Μόριας;

Το πρωί της Κυριακής, 13 Σεπτεμβρίου, η Χαμάσα έκανε κάτι που υπό άλλες συνθήκες δεν θα έκανε ένα Κυριακάτικο πρωινό: βγήκε στο δρόμο για να διαδηλώσει.

Την προηγούμενη ημέρα, η ελληνική αστυνομία είχε σταματήσει με δακρυγόνα την ειρηνική διαμαρτυρία στον δρόμο μπροστά από το Καρά Τεπέ, στο νησί της Λέσβου, όπου τα θύματα της φωτιάς του προσφυγικού καταυλισμού της Μόριας κοιμούνταν για πέντε μέρες δίχως στέγη.

Οπότε, οι εκπρόσωποι των κοινοτήτων των αιτούντων άσυλο σκέφτηκαν πως είχε φτάσει η ώρα να αλλάξει η στάση τους: ίσως αυτή τη φορά θα ήταν καλύτερα, είπαν, να διαδηλώσουν οι γυναίκες και όχι οι άντρες. Ενάντια σε αυτές η αστυνομία ίσως να μην χρησιμοποιούσε δακρυγόνα.

Έτσι κι έγινε – εκείνη αλλά και την επόμενη μέρα επίσης. Αυτή τη φορά ο άνδρας της, ο Νεϊματολά, έκατσε στο πλάι, και παρακολουθούσε καθώς εκείνη και οι άλλες γυναίκες έκαναν πορεία φωνάζοντας αζάντι (ελευθερία), για εκείνες και τις οικογένειές τους.

Έχουν περάσει οχτώ μήνες από όταν το νεαρό ζευγάρι από το Αφγανιστάν έφτασε στη Λέσβο. Έως και σήμερα, λένε, κανείς τους δεν έχει περάσει ακόμη από τη συνέντευξή τους για το άσυλο, και φοβούνται πως η φωτιά που μετέτρεψε σε στάχτες το πιο γνωστό προσφυγικό καμπ της Ευρώπης θα επιβραδύνει ακόμη περισσότερο τη διαδικασία κατά την οποία θα κληθούν να διηγηθούν επίσημα την ιστορία τους.

Ο φάκελός τους είναι «δυνατός». Πίσω στο Αφγανιστάν, το ζευγάρι ζούσε στο Μπαγλάν, μια από τις 34 επαρχίες της χώρας, βόρεια της Καμπούλ. Πλέον οι Ταλιμπάν ελέγχουν το μεγαλύτερο μέρος της επαρχίας, και το ζευγάρι αποφάσισε να το σκάσει από τη χώρα ώστε να μην χρειάζεται πια να ζει υπό συνεχή φόβο και απειλή. Λένε πως ο Νεϊματολά δεχόταν πιέσεις για να ενταχθεί στις τάξεις τους.

Με βάση την υπόθεσή τους το πιο πιθανό είναι πως, όταν το αίτημά τους για χορήγηση διεθνούς προστασίας διεκπεραιωθεί, και οι δύο θα λάβουν άσυλο και θα μπορέσουν να παραμείνουν στην Ελλάδα.

Ωστόσο, στην οπτική και τον λόγο τόσο της ελληνικής κυβέρνησης, όσο και των μεγάλων εγχώριων τηλεοπτικών σταθμών, η Χαμάσα και ο Νεϊματολά δεν είναι πρόσφυγες: είναι «μετανάστες».

«Μετανάστες» ή «πρόσφυγες»;

Ύστερα από τον ερχομό της στην εξουσία τον Ιούλιο του 2019, η Νέα Δημοκρατία άλλαξε πλήρως τη γλώσσα που χρησιμοποιείται για να περιγραφεί η «προσφυγική κρίση» που βίωνε η Ελλάδα.

Η νέα κυβέρνηση επέλεξε να παρουσιάζει τους αιτούντες άσυλο που βρίσκονταν στη χώρα, ή εκείνους που έφταναν στα νησιά του Αιγαίου, αποκλειστικά ως «μετανάστες», αμφισβητώντας το προσφυγικό τους προφίλ, και ακολούθως τη δική της υποχρέωση να διατηρεί μια ανθρωπιστική στάση απέναντί τους.

Αλλά τον Νοέμβριο του 2019, μια ανάλυση του Solomon έδειξε πως αυτή η μεταστροφή στην ρητορική του κράτους δεν ήταν καθόλου σύμφωνη με τα πραγματικά δεδομένα εκείνης της εποχής. Κι έτσι έχουν συνεχίσει τα πράγματα έκτοτε.

Για παράδειγμα, όταν κάνει δημοσιεύσεις στο Twitter, ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης, χρησιμοποιεί το #μεταναστευτικό. Το ίδιο hashtag χρησιμοποιείται όχι μόνο στην προσωπική του ιστοσελίδα, αλλά και στους επίσημους λογαριασμούς του Υπουργείου στα κοινωνικά δίκτυα.

Και όταν ο υπουργός Προστασίας του Πολίτη, Μιχάλης Χρυσοχοΐδης, επισκέφθηκε τη Λέσβο, αναφερόμενος στα θύματα της φωτιάς στη Μόρια που παρέμεναν στο δρόμο καθώς η δημιουργία της νέας δομής προχωρούσε, είπε πως «όλοι οι μετανάστες θα επιστρέψουν στη νέα δομή».

Ήταν όμως πράγματι οι άνθρωποι στους οποίους ο υπουργός αναφερόταν «μετανάστες»;

Περισσότεροι από 2/3 έχουν προσφυγικό προφίλ

Κάναμε μια ανάλυση όλων των διαθέσιμων δεδομένων εστιάζοντας σε δύο κύρια στοιχεία: πρώτον, τις εθνικότητες που συνθέτουν τον πληθυσμό των περίπου 12.500 ανθρώπων της Μόριας και, δεύτερον, το ποσοστό αναγνώρισης διεθνούς προστασίας για αυτές τις εθνικότητες.

Ποιες είναι οι εθνικότητες που συγκροτούν τον πληθυσμό της Μόριας; Μιας και δεν διατίθενται επίσημα στοιχεία, και τα πρόσφατα δεδομένα της Ύπατης Αρμοστείας αφορούν συνολικά τα πέντε νησιά του Αιγαίου (Λέσβος, Λέρος, Κως, Σάμος, Χίος), έπρεπε να γίνουμε δημιουργικοί.

Χρησιμοποιήσαμε μια φωτογραφία που ανήρτησε στο προσωπικό του προφίλ στο Facebook στις 20 Αυγούστου ο υπουργός Μετανάστευσης και Ασύλου, Νότης Μηταράκης. Η φωτογραφία παρουσιάζει έναν πίνακα με στοιχεία σχετικά με τον πληθυσμό της Μόριας.

Μεταξύ του τότε πληθυσμού των 12.322 αιτούντων άσυλο, το Αφγανιστάν αντιπροσώπευε 77,2%, η Συρία 8,1%, η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό 6,6%, και η Σομαλία 1,5% του συνόλου. Σε αυτές τις τέσσερις κύριες εθνικότητες αντιστοιχεί συνολικά 93,4%, με το υπόλοιπο 6,6% να αφορά άλλες εθνικότητες.

Για την ανάλυσή μας, λάβαμε υπόψη το απόλυτο κατώτατο ποσοστό: αυτό σημαίνει πως πήραμε ως δεδομένο πως για το υπόλοιπο 6,6% του πληθυσμού, το ποσοστό αναγνώρισης θα ήταν μηδενικό (0%).

Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), το Αφγανιστάν έχει ποσοστό αναγνώρισης διεθνούς προστασίας της τάξης του 73%, η Συρία ποσοστό αναγνώρισης 96%, και η Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό και η Σομαλία 33% και 96%, αντίστοιχα.

Αυτό σημαίνει πως, ακόμη και αν δεν αποδιδόταν διεθνής προστασία σε κανέναν αιτούντα άσυλο που ανήκε σε άλλες εθνικότητες, το 67.75% του συνόλου και πάλι πιθανότατα θα αναγνωρίζονταν ως πρόσφυγες.

Πρόκειται για τα δύο τρίτα του πληθυσμού, δίχως να λαμβάνουμε υπόψιν ότι άλλες εθνικότητες που βρίσκονται στο καμπ είναι επίσης μεταξύ εκείνων στις οποίες συχνά αποδίδεται άσυλο (π.χ. Ιράκ, Ιράν, Κράτος της Παλαιστίνης).

Το ίδιο και στα νησιά του Αιγαίου

Κατά τους περασμένους μήνες, η ελληνική κυβέρνηση φέρεται να έχει πιέσει τις άλλες χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) ώστε να λάβουν αιτούντες άσυλο και πρόσφυγες από τα υπερκορεσμένα νησιά του ανατολικού Αιγαίου.

Αλλά ύστερα από τη φωτιά, κι ενώ κυβερνήσεις της ΕΕ εμφανίζονταν πλέον πρόθυμες να δεχθούν πρόσφυγες από τη Μόρια, γερμανικά Μέσα μετέδωσαν πως τώρα ήταν η ελληνική κυβέρνηση εκείνη που αντιστεκόταν στις προθέσεις τους.

Σύμφωνα με διαφορετικά δημοσιεύματα, η θέση αυτή υιοθετήθηκε, αφενός, ώστε να μην θεωρηθεί πως με τον τρόπο αυτό επιβραβεύεται η πράξη του εμπρησμού (τέσσερις νεαροί και δύο ανήλικοι Αφγανοί έχουν συλληφθεί για τη φωτιά), κι αφετέρου, λόγω του φόβου πως αντίστοιχα περιστατικά θα μπορούσαν να ακολουθήσουν και στα υπόλοιπα νησιά, στα οποία οι αιτούντες άσυλο διαβιούν σε εξίσου προβληματικές συνθήκες.

Η Γερμανία τελικά συμφώνησε να δεχτεί 408 οικογένειες, και συνολικά 1.552 ανθρώπους, και από τα πέντε νησιά. Στις 21 Σεπτεμβρίου 2020, στις δομές των πέντε νησιών του Αιγαίου ζούσαν 23.059 άνθρωποι σε χωρητικότητα για 6.095.

Είναι πιθανόν να αντιστοιχεί διεθνής προστασία και σε αυτόν τον πληθυσμό, σύμφωνα με τις εθνικότητές τους και τον βαθμό αναγνώρισης αυτών των εθνικοτήτων;

Οι αιτούντες άσυλο από το Αφγανιστάν αντιπροσωπεύουν 47% του συνόλου, οι Σύριοι 19%, οι πολίτες της Λαϊκής Δημοκρατίας του Κονγκό, οι Παλαιστίνιοι, και οι Σομαλοί από 6%. Αυτές οι πέντε κύριες εθνικότητες συγκροτούν το 84% του συνόλου.

Και πάλι, πραγματοποιήσαμε την ανάλυσή μας λαμβάνοντας ως δεδομένο πως κανείς από το υπόλοιπο 16% δεν θα δικαιούταν διεθνή προστασία, θέλοντας να εξάγουμε το απόλυτο κατώτατο αποτέλεσμα. Συμπεράναμε και πάλι, όμως, πως το 66,17% των αιτούντων άσυλο θα λάβει διεθνή προστασία.

Την ίδια στιγμή, τα διαθέσιμα δεδομένα της Ύπατης Αρμοστείας για τις θαλάσσιες αφίξεις που έχουν πραγματοποιηθεί εντός της χρονιάς, δείχνουν πως εθνικότητες που επίσης λαμβάνουν συχνά διεθνή προστασία (π..χ Ιράν, Ιράκ), βρίσκονται μεταξύ των εθνικότητων που εκπροσωπούνται στα νησιά του Αιγαίου.

Τα κυρίαρχα Μέσα υιοθετούν τη ρητορική της κυβέρνησης

Μετά τη φωτιά, τα μεγάλα τηλεοπτικά Μέσα της χώρας ακολούθησαν το παράδειγμα της κυβέρνησης και παρουσίασαν τίτλους στους οποίους τα θύματα της φωτιάς παρουσιάζονταν ως «μετανάστες».

«Λέσβος: Μετανάστες κοιμούνται και τρώνε μέσα σε εκκλησίες και νεκροταφεία», ήταν ο τίτλος του ρεπορτάζ του SKAI στις 11 Σεπτεμβρίου 2020, ενώ άλλο ρεπορτάζ του ίδιου Μέσου έκανε λόγο για «θλιβερές εικόνες με μετανάστες να κοιμούνται στο δρόμο».

Όταν ο ANT1 επισκέφθηκε τη Μόρια, ο τίτλος ήταν «Χιλιάδες μετανάστες ζουν στο δρόμο», και όταν δημιουργήθηκε η νέα δομή και οι πρώην πρώην διαμένοντες στη Μόρια δίσταζαν να μπουν σε αυτήν, το OPEN TV είδε Αφγανούς να «απειλούν τους μετανάστες για να μην μπουν στη δομή». Νωρίτερα είχε μεταδώσει είδηση για «εντάσεις ανάμεσα στους μετανάστες».

Το STAR μοιράστηκε «αποκλειστικά» την στιγμή κατά την οποία «μετανάστες έβαζαν φωτιά και έφευγαν» από το νέο καμπ.

Οι ζωές των αιτούντων άσυλο σε αναμονή

Έχει πλέον περάσει περισσότερο από μια βδομάδα, από όταν η Χαμάσα διαδήλωνε μπροστά από το δρόμο του Καρά Τεπέ, και το ζευγάρι έχει πλέον μπει στον νέο καταυλισμό, σε ένα τμήμα στο οποίο στεγάζονται πλάι σε άλλα ζευγάρια και οικογένειες.

Παρά τις υποσχέσεις της κυβέρνησης, η σκηνή που μοιράζονται με μια ακόμη αφγανική οικογένεια δεν έχει ακόμη ούτε ηλεκτρισμό, ούτε κρεβάτια. Οι συνθήκες υγιεινής έχουν ήδη αρχίσει να θυμίζουν τη Μόρια, λένε, καθώς δεν υπάρχει νερό για να λουστούν, και οι χημικές τουαλέτες δεν επαρκούν για τον πληθυσμό της δομής. Κοιμούνται πάνω σε παλέτες.

Παραμένοντας στον δρόμο για περισσότερο από μια βδομάδα εκείνοι, όπως και άλλοι, ήταν διστακτικοί ως προς το να μπουν στη νέα δομή. Πείστηκαν από τις διαβεβαιώσεις του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου, πως στις 21 Σεπτεμβρίου οι συνεντεύξεις μέσω Skype για τα αιτήματα ασύλου θα ξεκινούσαν και πάλι, λαμβάνοντας ενημέρωση πως ήταν υποχρεωτικό να έχει ήδη καταγραφεί στη νέα δομή κανείς για να μπορεί να συμμετάσχει.

Εκείνο το πρωί, όμως, τους είπαν πως λόγω τεχνικών δυσκολιών θα έπρεπε να περιμένουν ακόμη μια εβδομάδα. Η Χαμάσα και ο Νεϊματολά είναι αβέβαιοι ως προς το εάν θα βρίσκονται μεταξύ των τυχερών οικογενειών, που η Γερμανία αποφάσισε να δεχθεί, και δεν γνωρίζουν πότε θα μπορέσουν να φύγουν από τη Λέσβο.

Για την ώρα, όλα δείχνουν πως θα πρέπει να παραμείνουν στην αβεβαιότητα, υπομένοντας για έναν ακαθόριστο αριθμό μηνών την ίδια πραγματικότητα που υπέμεναν και πριν.