Κανείς παράδεισος για τους τρανς αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα

Είτε πρόκειται για τον τελικό τους προορισμό είτε όχι, συχνά οι αιτούντες άσυλο που φτάνουν στην Ελλάδα θεωρούν τη χώρα έναν ασφαλή τόπο, όπου μπορούν να αρχίσουν να χτίζουν εκ νέου μια καλύτερη ζωή.

Αλλά, αυτό δεν ισχύει απαραίτητα για τους ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντες άσυλο που αναζητούν καταφύγιο στη χώρα.

Σε πανευρωπαϊκή έρευνα (2019) του Οργανισμού Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (FRA) για την ισότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων σε 30 χώρες, η Ελλάδα βρέθηκε κάτω απ’ τον ευρωπαϊκό μέσο όρο στους περισσότερους δείκτες.

Μόλις 27% δήλωσε ότι είναι πολύ ανοιχτό σχετικά με την ταυτότητά του, σε σύγκριση με 47% για την ΕΕ, ενώ 74% (ουσιαστικά τρεις στους τέσσερις) δήλωσαν ότι αποφεύγουν να κρατούν συχνά ή πάντα το χέρι του ομόφυλου συντρόφου τους.

Σύμφωνα με την έρευνα, ένα στα πέντε τρανς και ίντερσεξ άτομα είχε την εμπειρία σωματικής ή σεξουαλικής επίθεσης εις βάρος του, ποσοστό διπλάσιο σε σύγκριση με άλλες κατηγορίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων.

Πώς μπορούν να περιηγηθούν, λοιπόν, οι τρανς αιτούντες άσυλο σε ένα τόσο εχθρικό πλαίσιο;

Ζώντας με τους νταήδες

Στα 25 της σήμερα, η Φλοριάν γεννήθηκε παιδί μιας μουσουλμανικής οικογένειας στο Σιλέτ του Μπαγκλαντές.

Σε νεαρή ηλικία συνειδητοποίησε ότι το φύλο που της είχε αποδοθεί κατά τη γέννησή της δεν ταυτιζόταν με το πως ένιωθε η ίδια στην πραγματικότητα.

Στο σπίτι έπεφτε συχνά θύμα ξυλοδαρμού και παρενόχλησης. Η παρόρμησή της να φοράει τα ρούχα της μητέρας και της αδελφής της, και η συμπεριφορά της που αναγνωριζόταν ως «θηλυπρεπής», είχαν ως αποτέλεσμα να πέσει θύμα βιασμού περισσότερες από μια φορές από τα θρησκευόμενα μέλη της οικογένειάς της.

Φοβούμενη περαιτέρω στοχοποίησή της, αποφάσισε να υπομένει τον πόνο της σιωπηλά και να μην μοιραστεί με άλλους όλα όσα υφίστατο.

Στο σχολείο, δεν κατάφερε να ενταχθεί παρά την προσπάθειά της να συμπεριφέρεται όπως τα άλλα αγόρια. Δεν γνώρισε φίλους αλλά τον εκφοβισμό από άλλους μαθητές. Και αντί η δασκάλα να βάλει τους νταήδες στη θέση τους, είπε η Φλοριάν στο Solomon, την κατηγορούσε επίσης για τη θηλυκότητά της και παραπονιόταν στη μητέρα της.

Σταδιακά τα περιστατικά κλιμακώθηκαν, και την οδήγησαν στο να αποπειραθεί να δώσει τέλος στη ζωή της. «Αλλά δεν ήμουν αρκετά τυχερή για να τα καταφέρω».

Σχέδιο διαφυγής

Ήταν 2017 όταν η Φλοριάν διάβασε σε ένα περιοδικό πως ο γάμος μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου ήταν νόμιμος στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, και ότι οι άνθρωποι εκεί μπορούν να είναι όποιοι οι ίδιοι επιθυμούν. Τότε ήταν που άρχισε να κυοφορεί την ιδέα να φύγει στο εξωτερικό.

Αρχικά έφτασε στο Λίβανο για να εργαστεί ως καθαρίστρια, μια δουλειά που τη βοήθησε να κερδίζει 350 δολάρια το μήνα εργαζόμενη καθημερινά επί 13 ώρες. Εκεί, έχοντας στοχοποιηθεί από συναδέλφους της, αποπειράθηκε και πάλι να αυτοκτονήσει.

«Για χάρη της μητέρας μου σταμάτησα τον εαυτό μου», είπε η Φλοριάν. Κόντρα στη στάση των άλλων, η μητέρα της δεν την εγκατέλειψε, όπως συμβαίνει συχνά σε πολλές οικογένειες με ΛΟΑΤΚΙ+ μέλη στο Μπαγκλαντές. «Κατάφερε να με σώσει τρεις φορές και με βοήθησε να ξεφύγω από τον θάνατο».

Στη συνέχεια, η Φλοριάν προσπάθησε να φτάσει στην Ευρώπη από την Τουρκία. Η μητέρα της την έφερε σε επαφή με έναν συγγενή που ζούσε στην Τουρκία και ασχολούνταν με τη διακίνηση ανθρώπων στην Ελλάδα.

«Όσο σκεφτόμουν τη φυγή μου, ήμουν ευτυχισμένη για πρώτη φορά στη ζωή μου», είπε στο Solomon. «Πίστευα ότι επιτέλους θα ήμουν ελεύθερη».

Ανασυνθέτοντας την πραγματικότητα

Όπως και η Φλοριάν, πολλά μέλη της κοινότητας των ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντων άσυλο φτάνουν στην Ελλάδα φέροντας τα τραύματα και ένα αίσθημα ντροπής, λόγω της βίας και των διακρίσεων που βίωσαν στη χώρα καταγωγής τους.

Μιλώντας στο Solomon, ο Νικόλαος Γκιωνάκης, ψυχολόγος και συνιδρυτής του Κέντρου Ημέρας Βαβέλ, που από το 2007 παρέχει υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε ανθρώπους σε κίνηση, τόνισε τη σημασία της υποστήριξής τους προκειμένου να μπορέσουν να ανασυνθέσουν την πολυπλοκότητα της πραγματικότητάς τους.

Στο Βαβέλ γίνεται προσπάθεια ώστε οι αιτούντες άσυλο να απομακρυνθούν από τη δημιουργία υπεραπλουστεύσεων, που θα μπορούσαν να θέσουν εμπόδια στην επίτευξη μιας πιο ολιστικής θεώρησης των αναγκών τους.

«Αν πάω στη Γερμανία, όλα θα είναι εντάξει· αν βρίσκομαι σε κάποιον καταυλισμό, όλα είναι άσχημα. Αυτός είναι ο λόγος για την αρνητική μου συνθήκη· εν τω μεταξύ, το άλλο είναι κάτι που θα με σώσει», εξήγησε ο Γκιωνάκης παρουσιάζοντας ένα σύνηθες μοτίβο πρόσληψης της πραγματικότητας.

«Αυτό που προσπαθούμε να δουλέψουμε μαζί τους είναι η εκ νέου κατασκευή αυτής της πολυπλοκότητας, να συνειδητοποιήσουν εξίσου τις αρνητικές αντιδράσεις και τις συνέπειες των εμπειριών που έχουν βιώσει. Ταυτόχρονα», πρόσθεσε, «θέλουμε να είναι σε θέση να αναγνωρίσουν τι έχει παραμείνει αμετάβλητο από ό,τι είχαν προηγουμένως, είτε αυτό είναι θετικό είτε αρνητικό».

Ο Γκιωνάκης είπε στο Solomon ότι, τις περισσότερες φορές, οι τρανς αιτούντες άσυλο φτάνουν στο Βαβέλ έχοντας ήδη υποστεί βία, είτε στις χώρες καταγωγής τους είτε στους προσφυγικούς καταυλισμούς στην Ελλάδα.

Ως εκ τούτου, στο κέντρο γίνεται προσπάθεια να αποκατασταθεί η αίσθηση του «σπιτικού».

«Όταν κάποιος έρχεται εδώ, φροντίζουμε να τον κάνουμε να αισθάνεται άνετα, αποδεκτός, ασφαλής και να νιώθει ότι τον ακούνε. Αυτό είναι διαφορετικό από το να προσφέρουμε μια στέγη», είπε.

Ένας αγώνας με το χρόνο

Αναζήτηση σκηνής. Αλλεπάλληλες ιατρικές εξετάσεις. Κι έπειτα, βουτιά σε μια σειρά από συνεντεύξεις ― αυτό επιφυλάσσουν στους αιτούντες άσυλο οι πρώτες μέρες στους καταυλισμούς των νησιών του Αιγαίου.

Αφού φτάσει κάποιος, ακολουθεί μια επισπευσμένη διαδικασία κατά τις ημέρες που προηγούνται της συνέντευξής του για άσυλο, σύμφωνα με την Άμπι Φιλντ, που εργάζεται ως σύμβουλος σε υποθέσεις σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου στην ΜΚΟ Fenix, που προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες νομικής υποστήριξης.

Μέσα σε μία εβδομάδα από την άφιξή τους στο νησί, οι τρανς αιτούντες άσυλο πρέπει να πείσουν έναν άγνωστο ότι διώκονται λόγω του σεξουαλικού τους προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου. Δεν υπάρχει χρόνος για να διερευνήσει κανείς, πόσο μάλλον για να συμφιλιωθεί, με όλη την εσωτερική ντροπή και τις ενοχές που πιθανόν να νιώθει.

Κατά καιρούς εξακολουθούν να βρίσκονται ενώπιον ακατάλληλων ερωτήσεων. Η Φιλντ είπε στο Solomon ότι ορισμένοι από τους ωφελούμενους της Fenix χαρακτήρισαν τις συνεντεύξεις τους «ανάκριση».

Εκτός αυτού, κατά τη διάρκεια της συνέντευξης είτε με την ελληνική Υπηρεσία Ασύλου είτε με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Υποστήριξης για το Άσυλο (EASO), είναι πιθανόν να υπάρχει η προσδοκία οι αιτούντες άσυλο να εντάσσονται εντός συγκεκριμένων ετικετών, τις οποίες η Φιλντ θεωρεί άκαμπτες και δυτικοκεντρικές.

«Τυχαίνει συχνά να μπορεί κάποιος να δηλώσει ξεκάθαρα την ταυτότητα φύλου του ή τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, κατά τη διάρκεια της συνέντευξής του. Για παράδειγμα, ας πούμε πως υπάρχει ένας άνδρας που έλκεται από τους άνδρες και ο χειριστής της υπόθεσης τον ρωτάει “είστε ΛΟΑΤKI+;”. Όπως είναι φυσικό, η απάντηση τις περισσότερες φορές είναι όχι, γιατί δεν έχουν ιδέα τι είναι οι ΛΟΑΤΚΙ+. Κι αυτή η απάντηση μπορεί να πάει ενάντια στην αξιοπιστία τους».

Το Σωματείο Υποστήριξης Διεμφυλικών (ΣΥΔ) εκτιμά ότι μέχρι το τέλος του 2019 είχε προσφέρει ψυχολογική και νομική υποστήριξη σε έως και 160 αιτούντες άσυλο ΛΟΑΤΚΙ+.

Σε έρευνα του ΣΥΔ, που δημοσιεύθηκε το 2021, μόλις πέντε από τους 17 ερωτηθέντες δήλωσαν ότι κατά τη διάρκεια της συνέντευξής τους για άσυλο ένιωσαν άνετα και ασφαλείς, και μόλις τρεις είπαν πως ένιωσαν αρκετά ασφαλείς ώστε να δηλώσουν την ταυτότητά τους τότε.

Το αποτέλεσμα του να χάνεται κανείς στη μετάφραση με αυτόν τον τρόπο και να μην μπορεί να εκφράσει σωστά την ταυτότητα φύλου του; Σύμφωνα με όλους τους ειδικούς με τους οποίους μιλήσαμε, συχνά καταλήγει να αντιμετωπίζεται με δυσπιστία.

Κανείς ασφαλής χώρος στον καταυλισμό

Οι τρανς αιτούντες άσυλο απέχουν πολύ από το να είναι ασφαλείς ακόμη και εντός των προσφυγικών καταυλισμών.

Η έλλειψη αναγνώρισης και προστασίας τους σε νομικό επίπεδο μπορεί να αποτελέσει σημαντικό πρόβλημα, καθώς στερούνται των παραπεμπτικών για να προχωρήσει ταχύτερα η διαδικασία τους για άσυλο ή για να φτάσουν στην Αθήνα για ασφαλέστερη στέγαση.

Στον καταυλισμό, πολλοί τρανς αιτούντες άσυλο χρειάζεται να βρίσκονται σε εγρήγορση όλο το 24ωρο για να αποφύγουν παρενοχλήσεις ή επιθέσεις, συχνά ακόμη και κατά την αναμονή στην ουρά του φαγητού.

«Οι άνθρωποι συχνά λένε “στη χώρα μου διωκόμουν μόνο από την κοινότητά μου. Τώρα που βρίσκομαι στον καταυλισμό, διώκομαι όχι μόνο από την κοινότητά μου, αλλά και από ανθρώπους άλλης καταγωγής”», είπε στο Solomon ο Νταν Τσάπμαν, από την ομάδα ΛΟΑΤΚΙ+ των Samos Volunteers.

Ο Τσάπμαν τόνισε τη σημασία της δημιουργίας ενός ασφαλούς χώρου για τους τρανς αιτούντες άσυλο στον καταυλισμό. Και, κατά τη συνέντευξή μας, θυμήθηκε την αποτυχημένη προσπάθειά να πειστεί η ελληνική κυβέρνηση για τη δημιουργία ασφαλών ζωνών για τις γυναίκες και την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα κατά τη δημιουργία του νέου καταυλισμού του νησιού: «Γιατί είναι μια ομάδα λευκών cis ανδρών υπεύθυνη για θέματα που δεν τους αφορούν και για τα οποία δεν έχουν καμία κατανόηση;».

Με δεδομένη την έλλειψη ασφαλών χώρων και τις άκρως περιοριστικές υπηρεσίες που προσφέρονται στον καταυλισμό, o Τσάπμαν εκτιμά ότι οι περισσότεροι τρανς χρειάζεται να κρύβουν την ταυτότητά τους. Αυτό σημαίνει πως, εάν κάποιος είναι βιολογικά άνδρας αλλά αυτοπροσδιορίζεται ως γυναίκα, είναι πιθανό να χρειαστεί να διαμείνει με άλλους μόνους άνδρες, με τους οποίους πιθανόν να μην αισθάνεται ασφαλής.

Ο μόνος τρόπος να είναι κανείς πραγματικά ασφαλής, πρόσθεσε ο Τσάπμαν, είναι να μη βρίσκεται στον καταυλισμό αλλά σε εναλλακτικό κατάλυμα με αποκλειστικά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα.

«Κι εάν αυτό δεν είναι εφικτό, ας τους επιτραπεί τουλάχιστον να μην περιορίζονται σε ένα κοντέινερ ή να έχουν την ιδιωτική τους ζωή, όπου μπορούν να ξεφύγουν. Αλλά αυτό ακόμα δεν συμβαίνει».

Σφυρηλατώντας ελπίδες στην Ελλάδα

Πώς θα μπορούσε, λοιπόν, η Ελλάδα να βοηθήσει αυτά τα εκτοπισμένα άτομα να ξεκινήσουν το νέο κεφάλαιο της ζωής τους;

Ο Τσάπμαν τόνισε τη σημασία της καταπολέμησης του στίγματος για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. «Αυτό είναι το σημαντικό για την κοινότητα. Θέλουμε να τους δώσουμε να καταλάβουν ότι το να είσαι queer είναι στην πραγματικότητα cool, το να είσαι ο εαυτός σου είναι το πώς πρέπει να είσαι, και ότι επίσης δεν είσαι μόνος».

Από πλευράς του, ο Γκιωνάκης στάθηκε στην κυβερνητική ευθύνη για σεβασμό των δικαιωμάτων τους. «Όχι θεωρητικά, αλλά πρακτικά, και να αποφύγει πολιτικές που αποκλείουν τους ανθρώπους από την άσκηση των δικαιωμάτων τους». Κάλεσε επίσης την κυβέρνηση να εφαρμόσει τις υποχρεώσεις που απορρέουν για την ίδια από την υπογραφή διεθνών συμβάσεων.

«Επειδή δεν σεβόμαστε τις ίδιες μας τις υπογραφές», είπε. «Από τη μία, λέμε ότι θα στηρίξουμε την ένταξη αυτών των ανθρώπων. Από την άλλη, αυτό που κάνουμε ως κοινωνία είναι να εφαρμόζουμε μια αποτρεπτική πολιτική για να τους διώχνουμε».

Ορισμένες φορές, οι τρανς αιτούντες άσυλο καλούνται να αντιμετωπίσουν την εχθρότητα ακόμη και των ανθρώπων που θεωρητικά προσφέρουν υπηρεσίες υποστήριξής τους, αφού, σύμφωνα με τον Γκιωνάκη, οι επαγγελματίες που έρχονται σε επαφή μαζί τους εξακολουθούν να φέρουν τις δικές τους προκαταλήψεις.

Ένα ταξίδι που δεν ολοκληρώθηκε

Οι ελπίδες της Φλοριάν για συνέχεια του ταξιδιού προς την Ευρώπη χάθηκαν, όταν ο διακινητής την εγκατάλειψε επειδή, η ίδια λέει, αρνήθηκε να περάσει μια νύχτα μαζί του.

Περπατώντας για μέρες σε ακραίες συνθήκες μαζί με μια ομάδα άλλων ατόμων σε κίνηση, κατάφερε τελικά να φτάσει στην Ελλάδα. Αργότερα, συνελήφθη στη Θεσσαλονίκη από την αστυνομία.

Την κράτησαν για 24 ώρες πριν της επιστρέψουν κάποια από τα χρήματά της, της δώσουν φαγητό κι ένα υπηρεσιακό σημείωμα που την καλούσε να εγκαταλείψει την Ελλάδα, και την αφήσουν ελεύθερη.

Η Φλοριάν αποφάσισε να ακολουθήσει άλλους συμπατριώτες της στη Μανωλάδα. Εκεί, ξεκίνησε να εργάζεται στις φράουλες ― η συντριπτική πλειονότητα των χιλιάδων μεταναστών εργατών γης στην ευρύτερη περιοχή της Μανωλάδας κατάγεται από το Μπαγκλαντές.

Μετά από τέσσερις μήνες εργασίας, κατά τους οποίους έλαβε λιγότερα χρήματα από όσα είχε συμφωνήσει, είπε στο Solomon, πως «επιτέλους είχα τα χρήματα για να αγοράσω ένα τηλέφωνο».

Ενώ εξακολουθεί να εργάζεται στα φραουλόχωραφα, ο πόνος που απορρέει από την ταυτότητα φύλου της συνεχίζει να την στοχειώνει. Στην παράγκα από καλάμι και πλαστικό νάιλον όπου ζει, δέχεται ακόμη παρενοχλήσεις από τους συγκατοίκους της.

«Σταμάτησα να τους μιλάω για το οτιδήποτε, γιατί ξέρω ότι εάν το κάνω θα με διώξουν», είπε στο Solomon. Είπε επίσης ότι σταμάτησε να ξυρίζει τα γένια της. Στην Ελλάδα δεν της έχει απομείνει πια καμία ελπίδα, πρόσθεσε, εκφράζοντας την πρόθεσή της να φύγει από τη χώρα.

«Η ψυχική μου υγεία χειροτερεύει. Και δεν μπορώ να συνεχίσω να ζω έτσι». Η μητέρα της τής μιλάει ακόμα. Τα αδέρφια της όχι.