27 / 04 / 2021

Η ζωγραφιά του ταξίδεψε στην Ευρώπη. Αλλά ο 12χρονος Τζαμάλ θέλει απλώς να φύγει «από τη φυλακή».

«Εγώ από εσάς δεν θέλω κάτι. Ούτε και είμαι χαρούμενος που έφτασε η ζωγραφιά μου κάπου», λέει ο μικρός Τζαμάλ μέσα από το κέντρο κράτησης της Κω.

Credits

Ρεπορτάζ:

Εικονογράφηση:

Tags:

Θα έπρεπε να είναι μια μέρα ξεχωριστή για τον Τζαμάλ. Ακολουθώντας την έκθεσή της στο Μουσείο Ευρωπαϊκών και Μεσογειακών Πολιτισμών της Μασσαλίας, η ζωγραφιά που είχε φτιάξει με τη βοήθεια του φίλου του, Άχμαντ, λίγο καιρό πριν, διακοσμούσε το πρωί εκείνο της 13ης Μαρτίου το πρωτοσέλιδο της ειδικής έκδοσης μιας από τις σημαντικότερες εφημερίδες στην Ευρώπη, της κυριακάτικης Le Monde.

Όμως η θλίψη και ο θυμός που ένιωθε καθώς αποτύπωνε στο χαρτί τη διαλυμένη από τον πόλεμο Συρία, όπως απάντησε το 12χρονο αγόρι όταν τον ρώτησαν σχετικά με τη ζωγραφιά του, ήταν συναισθήματα παρόντα και τη στιγμή που του ανακοίνωναν πόσο μακριά είχε καταφέρει να φτάσει.

«Φώναξαν τον Τζαμάλ και του είπαν τα νέα. Κι εκείνος απάντησε: εγώ απλώς ζωγραφίζω τις συνθήκες εδώ, και θα συνεχίσω να ζωγραφίζω ότι είμαι σε μια φυλακή», λέει στο Solomon η Χαμάμ Γουιντάντ, η μητέρα του αγοριού.

«Και τους είπε ακόμη ότι εγώ από εσάς δεν θέλω κάτι. Ούτε και είμαι χαρούμενος που έφτασε η ζωγραφιά μου κάπου, ενώ εγώ είμαι φυλακή».

Από την ανάκτηση της αυτοπεποίθησής του…

Ένα παιδί που έχει περάσει τα μισά ―από τα μόλις 12― χρόνια της ζωής του στο δρόμο: αυτός είναι ο Τζαμάλ. Ένα παιδί που χρειάστηκε να εγκαταλείψει τη γενέτειρά του, το Χαλέπι, τόσο μικρός που δεν θυμάται πότε αυτό συνέβη ― «αυτά τα ξέρει η μαμά μου».

Ο Τζαμάλ ήταν έξι χρονών όταν έφυγε από τη Συρία με τη μητέρα και τα δύο αδέρφια του, τη 14χρονη σήμερα Χάλα και τον 8χρονο Γιασίφ. Σύντομα θα συμπληρωθούν δύο χρόνια από όταν έφτασαν στην Κω με μια φουσκωτή βάρκα από την Τουρκία.

Αρχικά, έμειναν στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) του νησιού, που σήμερα έχει χωρητικότητα 816 ατόμων.

Εκεί, σύμφωνα με ανθρώπους που είχαν καθημερινή επαφή με την οικογένεια, ο Τζαμάλ άρχισε να βρίσκει τα πατήματά του: ξεκίνησε σχολείο στο Κέντρο Μη Τυπικής Εκπαίδευσης KEDU που λειτουργεί στο νησί η ΜΚΟ Άρσις, έκανε φιλίες, ανέκτησε την αυτοπεποίθησή του.

Εκείνο το διάστημα, με αφορμή την συμπλήρωση δέκα χρόνων από το ξεκίνημα του πολέμου στη Συρία, ζητήθηκε από τα παιδιά να ζωγραφίσουν σε ένα διαγωνισμό που διοργάνωσαν τα Ηνωμένα Έθνη και η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες.

«Την ημέρα που μας ζήτησαν να ζωγραφίσουμε για τον πόλεμο δεν αισθάνθηκα καλά», είπε αργότερα ο ίδιος. Ο συνομήλικος φίλος του Άχμαντ, που βρίσκεται στο νησί έχοντας εγκαταλείψει την Παλαιστίνη μαζί με τον αδερφό του, θέλησε να τον στηρίξει και του ζήτησε να ζωγραφισουν μαζί.

«Με τον τρόπο που πετούσαμε τα χρώματα στο χαρτί αισθάνθηκα πολύ καλύτερα. Η Συρία έχει καταστραφεί πια, τίποτα δεν είναι στη θέση του. Όπως ακριβώς και τα χρώματα σε αυτή τη ζωγραφιά».

…στην κράτηση

Η πορεία αποκατάστασης της εμπιστοσύνης του Τζαμάλ στο περιβάλλον του ανακόπηκε απότομα πριν από πέντε μήνες, όταν απορρίφθηκε η προσφυγή που είχε καταθέσει η μητέρα του για οικογενειακή επανένωση με τον πατέρα τους στη Γερμανία, και οι τέσσερίς τους μεταφέρθηκαν στο Προαναχωρησιακό Κέντρο Κράτησης (ΠΡΟΚΕΚΑ) του νησιού.

«Βρισκόμαστε σε έναν κλειστό χώρο που είναι σαν φυλακή», λέει η Γουιντάντ στο Solomon.

«Μένουμε σε ένα κοντέινερ μαζί με τα παιδιά μου και μια άλλη γυναίκα που είναι εδώ μόνη της. Δεν μας αφήνουν καθόλου να βγούμε έξω από το ΠΡΟΚΕΚΑ. Το φαγητό είναι πολύ κακό, αλλά δεν έχουμε χρήματα και αναγκαζόμαστε να τρώμε ό,τι μας φέρνουν, ακόμα και ληγμένο να είναι, και τα παιδιά μου έχουν πλέον ψυχολογικά προβλήματα από τις συνθήκες εδώ».

Σε αυτές τις συνθήκες, ο Τζαμάλ άρχισε σταδιακά να απομακρύνεται από το περιβάλλον που είχε δομήσει γύρω του.

Όταν πια σταμάτησε να παρακολουθεί και τα μαθήματα εξ αποστάσεως, που προσφέρει η Άρσις ούτως ώστε τα παιδιά που βρίσκονται σε συνθήκες κράτησης στο νησί να μην χάσουν τελείως την επαφή με το σχολείο και τον έξω κόσμο, η μητέρα του είπε στους εκπαιδευτικούς της οργάνωσης πως ο γιος της αρνείται να παρακολουθήσει «γιατί δεν βρίσκει πλέον κάποιο νόημα».

«Μαμά, θα μείνουμε εδώ για πάντα;»

«Είναι έγκλημα να κρατάς παιδιά εδώ μέσα», λέει η Γουιντάντ.

Τα παιδιά της περνούν σχεδόν όλη την ημέρα τους μέσα στο κοντέινερ. Ξυπνούν το πρωί, τρώνε το πρωινό τους, και βγαίνουν έξω να παίξουν αλλά δίχως να έχουν καμία ασχολία καταλήγουν να μαλώνουν μεταξύ τους.

Η Γουιντάντ λέει πως τα παιδιά της φοβούνται. Λίγες ημέρες πριν την τηλεφωνική επικοινωνία μας, στο ΠΡΟΚΕΚΑ είχε χάσει τη ζωή του ο Μάικ Ντιαμπατέ, ένας 44χρονος αιτούντας άσυλο από τη Γουινέα, που με βάση μαρτυρίες υπέφερε για μέρες από τον πόνο, πριν αποβιώσει από αποφρακτικό ειλεός.

«Όταν εκείνος ο άνδρας πέθανε με ρωτούσαν, μαμά, αν πεθάνεις εσύ, εμείς θα μείνουμε εδώ για πάντα;» Πλέον, όμως, φοβάται κι εκείνη για τα παιδιά της.

«Με ρωτάνε εκατομμύρια φορές εάν θα βγούμε από δω μέσα. Πολλές φορές μου λένε ότι καλύτερα να είχαν πεθάνει στη Συρία, παρά να περνάνε όλα αυτά τα βάσανα εδώ. Άλλες φορές μου λένε ότι εγώ φταίω, σαν μάνα τους, που τα έφερα σε αυτές τις συνθήκες», λέει.

Και συμπληρώνει: «Πολλές φορές πιάνω τον Τζαμάλ να θέλει να κάνει κακό στον εαυτό του για να ξεφύγει από εδώ μέσα. Φοβάμαι. Προσεύχομαι στο Θεό νας μας βοηθήσει γιατί κοιμόμαστε και ξυπνάμε με κατάθλιψη».

Η «γκρίζα» ζώνη των ΠΡΟΚΕΚΑ

Στην Ελλάδα λειτουργούν σήμερα τα εξής προαναχωρησιακά κέντρα: Πέτρου Ράλλη και Αμυγδαλέζα στην Αττική, Κορίνθου, Δράμας (Παρανέστι), Ξάνθης, Ορεστιάδας (Φυλάκιο), Σάμου και Κω.

Οι άνθρωποι που βρίσκονται από την εσωτερική πλευρά του συρματοπλέγματος σε αυτά τα κέντρα δεν αντιμετωπίζουν κατηγορίες για κάποιο ποινικό αδίκημα που διέπραξαν. Η λειτουργία των ΠΡΟΚΕΚΑ εξυπηρετεί σκοπούς που αφορούν τη διοικητική κράτηση ατόμων: στην ουσία, ανθρώπων στους οποίους δεν αναγνωρίζεται δικαίωμα παραμονής στη χώρα και κρατούνται εκεί έως ότου απελαθούν ή, στην πραγματικότητα, αφεθούν ελεύθεροι με ένα χαρτί που λέει πως θα πρέπει να εγκαταλείψουν τη χώρα.

Ωστόσο, σε αντίθεση ακόμα και με το τι ισχύει στο σωφρονιστικό σύστημα, η λειτουργία των ΠΡΟΚΕΚΑ βρίσκεται σε μια γκρίζα ζώνη.

«Εάν, για παράδειγμα, υπάρχει μια ποινική διαδικασία εις βάρος κάποιου ανθρώπου, κι εκείνος είναι κρατούμενος, τότε εκτίει την ποινή του κάτω από συγκεκριμένες προδιαγραφές, έχοντας συγκεκριμένα δικαιώματα, και γνωρίζοντας πόσο καιρό θα διαρκέσει αυτό», λέει στο Solomon ο Αχιλλέας Βασιλικόπουλος, συντονιστής Κέντρων Μη Τυπικής Εκπαίδευσης της Άρσις.

«Αλλά στη διοικητική κράτηση αυτές οι προϋποθέσεις δεν υπάρχουν».

Κανείς δεν γνωρίζει για πόσο

Όπως στην περίπτωση της Γουιντάντ και των τριών παιδιών της, κανένας άνθρωπος που βρίσκεται υπό διοικητική κράτηση δεν γνωρίζει για πόσο καιρό ακριβώς θα πρέπει να παραμείνει σε συνθήκες στέρησης της ελευθερίας του.

Άλλωστε, οι ίδιοι οι χρόνοι κατά τους οποίους αιτούντες άσυλο μεταφέρονται σε αυτά διαφέρουν. Αυτή τη στιγμή στα κέντρα των νησιών του Αιγαίου, για παράδειγμα, υπάρχουν τόσο αιτούντες άσυλο που μεταφέρθηκαν εκεί ύστερα από την απόρριψη του αιτήματός τους σε πρώτο βαθμό, όσο και άλλοι των οποίων έχει απορριφθεί και η προσφυγή, όπως η μητέρα του Τζαμάλ.

Αλλά στα ΠΡΟΚΕΚΑ βρίσκονται και άτομα που μεταφέρθηκαν εκεί αμέσως, μετά την καταγραφή τους, πριν καν δηλαδή εκδοθεί απάντηση στο αίτημά τους!

Η Ελλάδα έχει καταδικαστεί επανειλημμένα από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) για τις συνθήκες που επικρατούν στα ΠΡΟΚΕΚΑ της χώρας, τις οποίες έχει αναδείξει σε εκθέσεις της και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή για την Πρόληψη των Βασανιστηρίων και της Απάνθρωπης ή Ταπεινωτικής Μεταχείρισης (CPT), το ανεξάρτητο ευρωπαϊκό όργανο που επιθεωρεί χώρους κράτησης.

Στα τέλη Μαρτίου, την επομένη από το θάνατο του Ντιαμπατέ στο ΠΡΟΚΕΚΑ της Κω, στο ΠΡΟΚΕΚΑ Κορίνθου αυτοκτόνησε ένας 27χρονος Κούρδος αιτούντας άσυλο.

Είχε συμπληρώσει 18 μήνες κράτησης εκεί και, ενώ πίστευε πως θα αφηνόταν ελεύθερος, έλαβε την ενημέρωση πως η κράτησή του παρατάθηκε. Όπως είπαν τότε άνθρωποι που βρίσκονταν μαζί του υπό κράτηση, καθοριστικός παράγοντας ήταν η αβεβαιότητα καθώς «κανείς δεν σε πληροφορεί πότε θα φύγεις».

Η αποστέρηση της εκπαίδευσης των παιδιών

Η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού του 1989 αποτελεί το σημαντικότερο κείμενο για τα δικαιώματα των παιδιών, αλλά και νόμο του ελληνικού κράτους, εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια (Ν.2101/1992).

Η Σύμβαση αναγνωρίζει το δικαίωμα των παιδιών στην εκπαίδευση και θεσμοθετεί την απαγόρευση διακρίσεων εις βάρος τους. Ταυτόχρονα, ορίζει πως τα παιδιά πρόσφυγες θα πρέπει να απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα που έχουν και τα υπόλοιπα παιδιά.

Τα όσα προβλέπονται όμως απέχουν από την πραγματικότητα. Σύμφωνα με πρόσφατη ανακοίνωση της «Πρωτοβουλίας εκπαιδευτικών για το δικαίωμα των προσφύγων και μεταναστών στο σχολείο», τα περισσότερα παιδιά δεν έχουν πάει ούτε μια μέρα στο δημόσιο σχολείο από τη στιγμή που αυτά άνοιξαν επίσημα φέτος.

Στα νησιά του Αιγαίου που δέχονται προσφυγικούς πληθυσμούς, τα πράγματα είναι ακόμα χειρότερα.

Η πρόσβαση στη δημόσια εκπαίδευση είναι ουσιαστικά μηδενική, οι εγγραφές στις ΔΥΕΠ (Δομές Υποδοχής και Εκπαίδευσης Προσφύγων) για φέτος έγιναν μόλις πριν λίγο καιρό, κι έτσι οι μόνες διέξοδοι προσφέρονται μέσα από σχολεία μη τυπικής εκπαίδευσης, όπως τα LEDU και KEDU της Άρσις σε Λέρο και Κω, αντίστοιχα.

Πόσα παιδιά βρίσκονται σήμερα στο ΠΡΟΚΕΚΑ της Κω; Κανείς δεν φαίνεται να μπορεί να πει με σιγουριά.

Το Solomon απευθύνθηκε τόσο στο υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου όσο και στην Ελληνική Αστυνομία, ζητώντας να ενημερωθεί ως προς τον αριθμό τους και το μέσο χρόνο παραμονής τους σε συνθήκες κράτησης, αλλά δεν έλαβε απάντηση έως και τη δημοσίευση του ρεπορτάζ.

«Τουλάχιστον αφήστε μας να φύγουμε»

«Τα όνειρα που έχω για τα παιδιά μου είναι να μάθουν να πηγαίνουν σχολείο, να νιώθουν άνθρωποι και να είναι ασφαλή. Θέλω να καταλαβαίνουν τον άνθρωπο», λέει στο Solomon η Χαμάμ Γουιντάντ, μητέρα του 11χρονου Τζαμάλ.

Η ίδια είναι χαρούμενη που η ζωγραφιά του παιδιού της έφτασε πολύ μακρύτερα από εκεί όπου βρίσκονται οι ίδιοι. «Θα ήθελα όμως να αισθάνομαι αυτή τη χαρά και να βρίσκομαι κάπου αλλού, όχι εγκλωβισμένη εδώ», λέει.

Παραμένει άγνωστο το πότε η Γουιντάντ, ο Τζαμάλ, η Χάλα και ο Γιασίφ θα μπορέσουν να ζήσουν έξω από τα συρματοπλέγματα που τους τελευταίους πέντε μήνες τους κρατούν εγκλωβισμένους.

Η ίδια αβεβαιότητα χαρακτηρίζει το μέλλον ακόμα περισσότερων ανθρώπων που αναζητούν καταφύγιο στην Ευρώπη. Στο νέο κέντρο της Κω, που πιθανολογείται πως θα είναι κλειστό, οι εργασίες προχωρούν με ταχύτατους ρυθμούς, σε μια έκταση πολλαπλάσια σε σχέση με την υπάρχουσα δομή.

Καθώς προβλέπεται η κατασκευή χώρων όπως εστιατόριο και κέντρο εκπαίδευσης εντός του, εκτιμάται πως αυτό το κλειστό κέντρο θα είναι ο αποκλειστικός χώρος διαμονής των αιτούντων άσυλο στο νησί.

Έτσι, όλοι οι άνθρωποι που καταφθάνουν στην Κω με σκοπό να υποβάλλουν αίτημα για άσυλο, αναμένεται να διαμένουν στις συνθήκες κράτησης που η Γουιντάντ και τα παιδιά της βιώνουν σήμερα.

More to read

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!

Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.