Για τους ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντες άσυλο δεν υπάρχει διαφυγή από τη βία

Η Liliane έφτασε μόνη της στη Σάμο. Στον προσφυγικό καταυλισμό στο Βαθύ, συνάντησε μια γυναίκα από το Κονγκό που της πρόσφερε στέγη στη σκηνή της για 30 ευρώ το μήνα.

«Στην αρχή, όλα πήγαιναν καλά, μέχρι τη μέρα που με ρώτησε γιατί έφυγα από τη χώρα μου. Της είπα ότι είμαι ομοφυλόφιλη και ότι, αν έμενα στο Καμερούν, θα με σκότωναν. Θύμωσε πολύ και άρχισε να με προσβάλλει και με έδιωξε από τη σκηνή της. Με ταπείνωσε και, σα να μην έφτανε αυτό, είπε σχεδόν σε όλο τον καταυλισμό ότι είμαι λεσβία. Με έβριζαν παντού, δεν μπορούσα πια να βγω έξω, ούτε να πάω να πάρω φαγητό. Φοβόμουν τα βλέμματα όλων», είπε η προσφύγισσα από το Καμερούν στο Are You Syrious?.

Στο Βαθύ, των περίπου 820 ενοίκων, δεν υπάρχει ιδιωτικότητα. Είναι σχεδόν αδύνατο να καταφέρεις να κρατήσεις κρυφό τον σεξουαλικό σου προσανατολισμό.

«Άνθρωποι γίνονται αντιληπτοί, ενώ κρατάνε ο ένας το χέρι του άλλου μέσα στη σκηνή. Τηλέφωνα με προσωπικές φωτογραφίες κλέβονται. Τις περισσότερες φορές, οι ταυτότητες αυτών των ανθρώπων αποκαλύπτονται και οι ίδιοι παρενοχλούνται», λέει ο Dan Chapman, συντονιστής του ασφαλούς χώρου που λειτουργεί για την ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα στη Σάμο.

«Κάποιοι θα υποστούν διακρίσεις απλά γιατί φαίνονται queer. Ορισμένοι φτάνουν στα άκρα για να κρύψουν την ταυτότητά τους: υπάρχει κάποιος που δημοσιεύει φωτογραφίες με μια γυναίκα στο Instagram και στο Facebook. Για αντιπερισπασμό. Το κάνει κάθε μέρα».

Ασφαλής χώρος

Κάποια στιγμή, η Liliane μοιράστηκε την ιστορία της με τη γιατρό μιας οργάνωσης που παρέχει ιατρική φροντίδα στο νησί. Την εμπιστεύτηκε επειδή είχε δει φυλλάδια ΛΟΑΤΚΙ+ στον χώρο αναμονής. Η συνοδευτική αφίσα, σε διάφορες γλώσσες, και με το νησί της Σάμου στα χρώματα του ουράνιου τόξου, συναντάται στους χώρους αρκετών ΜΚΟ στη Σάμο.

Ο γιατρός παρέπεμψε τη Liliane σε δικηγόρο και τη συμβούλεψε να ενταχθεί στην ομάδα υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ+, η οποία ιδρύθηκε τον Σεπτέμβριο του 2019 από ορισμένους ΛΟΑΤΚΙ+ εθελοντές της Samos Volunteers. «Όταν ξεκινήσαμε το πρόγραμμα, περιμέναμε μια μικρή ομάδα 20 έως 30 ατόμων», λέει στο Solomon ο Chapman. «Αλλά μέσα σε αυτά τα δύο χρόνια, υποστηρίξαμε περισσότερα από 120 άτομα. Τώρα έχουμε 60 ενεργά μέλη, και συνεχώς προστίθενται νέα».

Η Liliane βρήκε ένα ασφαλές πλαίσιο, όπου μπορούσε να μιλήσει για τα πάντα χωρίς να φοβάται ότι θα στιγματιστεί ή θα βιώσει απόρριψη. Συμμετείχε σε εργαστήρια σχετικά με την υπερηφάνεια και τη φροντίδα της ψυχικής υγείας. Αυτό τη βοήθησε να ανακτήσει την αυτοπεποίθησή της και να συνειδητοποιήσει ότι δεν υπήρχε τίποτα κακό με την ίδια. Αλλά δεν άργησαν να καταρρεύσουν και πάλι τα πάντα γύρω της, όταν βιάστηκε από δύο άνδρες. «Βρισκόμουν σε κατάσταση κατάθλιψης. Κατανάλωσα αρκετό αλκοόλ για να διώξω τα συναισθήματα φόβου και ντροπής, επειδή για άλλη μια φορά είχα ταπεινωθεί. Δεν ήξερα πια τι να κάνω».

Η Liliane δεν είναι η μόνη επιζήσασα σεξουαλικής βίας κατά των λεσβιών στον καταυλισμό. Σύμφωνα με τον Chapman, ορισμένοι άνδρες θεωρούν ότι ο βιασμός είναι ένας τρόπος για να «θεραπεύσουν ένα άτομο από το να είναι λεσβία».

Σχεδόν κάθε ΛΟΑΤΚΙ+ αιτών άσυλο στη Σάμο παλεύει με θέματα ψυχικής υγείας, συμπληρώνει. «Έχουν κατάθλιψη, προβλήματα με τον ύπνο, εφιάλτες, αναδρομές και σκέψεις αυτοκτονίας. Αυτό οφείλεται κυρίως στην κατάσταση που επικρατεί εδώ. Πολλοί έχασαν την ελπίδα τους επειδή οι αιτήσεις τους για άσυλο απορρίφθηκαν. Φοβούνται ότι θα τους σκοτώσουν αν επιστρέψουν στις χώρες τους».

ΛΟΑΤΚΙ+ αφρικανικής καταγωγής σε κίνδυνο

Τα μέλη της ομάδας υποστήριξης ΛΟΑΤΚΙ+ στη Σάμο προέρχονται κυρίως από χώρες της Αφρικής, όπου τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ είναι περιορισμένα. Το να είσαι σε σχέση με άτομο του ίδιου φύλου είναι παράνομο σε 34 από τις 54 αφρικανικές χώρες.

Στη Σομαλία, το Νότιο Σουδάν, τη Μαυριτανία και τη Νιγηρία, τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα αντιμετωπίζουν τη θανατική ποινή για συνουσία μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου. Στην Ουγκάντα, την Τανζανία και τη Σιέρα Λεόνε ισόβια κάθειρξη. Στη Νιγηρία, απαγορεύεται ακόμη και η υποστήριξη ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων. Όποιος το κάνει, ή γίνεται μάρτυρας οποιασδήποτε μορφής «μη συμβατικής και ομοφυλοφιλικής δραστηριότητας», αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης έως και 10 ετών. Η αστυνομία ασκεί επίσης πρακτικές καταστολής κατά της κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+.

Τον Μάιο, στο Καμερούν, δύο τρανσέξουαλ γυναίκες καταδικάστηκαν σε πέντε χρόνια φυλάκιση για «απόπειρα ομοφυλοφιλικής πράξης» και «προσβολή της δημόσιας αιδούς». Πρόκειται για την YouTuber Shakiro, η οποία αναδεικνύει τα προβλήματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας της χώρας της, και τη σύντροφό της Patricia.

Από τον Φεβρουάριο του τρέχοντος έτους, οι δυνάμεις ασφαλείας του Καμερούν έχουν αυθαίρετα συλλάβει, ξυλοκοπήσει ή απειλήσει τουλάχιστον 24 άτομα για υποτιθέμενη συναινετική συμπεριφορά του ίδιου φύλου ή μη συμμόρφωση με το φύλο τους, ανέφερε το Παρατηρητήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων τον Απρίλιο. Σύμφωνα με την οργάνωση, «οι πρόσφατες αναφορές κακοποίησης που καταγράφονται εδώ φαίνεται να αποτελούν μέρος μιας συνολικής αύξησης της αστυνομικής δράσης κατά των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων στο Καμερούν».

Στη Γκάνα, τον Ιανουάριο άνοιξε το πρώτο κέντρο κοινότητας ΛΟΑΤΚΙ+ και ένας ασφαλής χώρος. Αλλά όχι για πολύ: αναγκάστηκαν να κλείσουν τις πόρτες τους μετά από ένα μήνα λόγω διαμαρτυριών. Σύμφωνα με τον Γκανέζο κοινωνιολόγο Anima Adjepong, η ομοφοβία στην Γκάνα τροφοδοτείται από μια εκστρατεία παραπληροφόρησης της κυβέρνησης, των θρησκευτικών ιδρυμάτων και των μέσων ενημέρωσης.

Η ομάδα υποστήριξης στη Σάμο χρειάζεται να συνεδριάζει μυστικά. «Ορισμένα άτομα παρεισέφρησαν σε μια παρόμοια ομάδα υποστήριξης στη Λέσβο. Αναγκάστηκαν να αναζητήσουν άλλη τοποθεσία», λέει ο Chapman. «Ήμασταν τυχεροί μέχρι στιγμής, αλλά παραμένουμε εξαιρετικά προσεκτικοί. Μπορείς να γίνεις μέλος μόνο μετά από παραπομπή από ΜΚΟ. Έτσι μπορούμε να εκτιμήσουμε αν το ενδιαφέρον κάποιου είναι αληθινό ή αν κάποιος θέλει απλώς να δημιουργήσει προβλήματα».

Κάθε μέλος υποχρεούται να ακολουθεί αυστηρούς κανόνες: δεν επιτρέπεται να μιλάει σε κανέναν εκτός της ομάδας για την ύπαρξή αυτής ή να αποκαλύπτει την ταυτότητα των μελών της. Όλη η επικοινωνία πραγματοποιείται μέσω του Signal, μιας ασφαλούς εφαρμογής ανταλλαγής μηνυμάτων.

«Είναι δύσκολο να φτιάξεις το παζλ»

Με το ξέσπασμα της πανδημίας, η Liliane δεν ήταν πλέον σε θέση να επισκέπτεται τον ψυχολόγο της. Και οι τηλεφωνικές συνεδρίες δεν ήταν αρκετές. Κάθε μέρα ήταν μια πρόκληση. Η ψυχιατρική παρέμβαση αποδείχθηκε απαραίτητη. Η Liliane πήρε αντικαταθλιπτικά για να ξεπεράσει αυτή τη δύσκολη περίοδο.

Μια πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από τους Samos Volunteers επιβεβαίωσε ότι τα λοκντάουν επιδείνωσαν περαιτέρω τα προβλήματα ψυχικής υγείας της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας στη Σάμο. Τα τρία τέταρτα των μελών ανέφεραν ότι η ψυχική τους ευεξία χειροτέρευσε. Σχεδόν το 70% βίωσε περισσότερες καθημερινές διακρίσεις. «Οι άνθρωποι αυτοί φοβούνται να μπουν στην ουρά για φαγητό. Τους πετάνε πέτρες και τους προσβάλλουν», λέει ο Chapman. «Ήλπιζαν να είναι ασφαλείς στην Ευρώπη, αλλά μόλις φτάνουν εξακολουθούν να ζουν σε συνεχή φόβο».

Αυτό, εξηγεί, έχει αρνητικό αντίκτυπο στη διαδικασία του αιτήματός τους για άσυλο. Οι τραυματισμένοι άνθρωποι δυσκολεύονται να παρουσιάσουν μια συνεκτική ιστορία. «Συγκρίνετε το με το να φτιάχνετε ένα παζλ. Αν αισθάνεστε καλά, μπορείτε να πείτε τι σας συνέβη, έχετε ήδη φτιάξει το παζλ σας. Αλλά αν είστε τραυματισμένος, τα κομμάτια απλά δεν μπαίνουν στη θέση τους. Μπορεί να αντιφάσκετε με τον εαυτό σας. Αυτό δίνει στις αρχές την εντύπωση ότι λέτε ψέματα».

Ο Chapman φοβάται ότι οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα θα αυξηθούν μετά τη μεταφορά τους στο νέο προσφυγικό καταυλισμό, που φαίνεται να κατασκευάζεται στη μέση του πουθενά. «Θα υπάρξουν περισσότερες διακρίσεις λόγω των πρόσθετων περιορισμών και της απομόνωσης. Πώς μπορείς να ξεφύγεις από τη βία, όταν είσαι περιορισμένος σε ένα κοντέινερ με έξι άτομα;», λέει.

«Το λέμε εδώ και χρόνια: οι καταυλισμοί δεν είναι ασφαλές μέρος για τους ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντες άσυλο».

Όχι αρκετά ευάλωτος για την Ευρώπη

Η ομοφυλοφιλική ταυτότητα και η διαταραχή μετατραυματικού στρες (PTSD) δεν θεωρούνται κριτήρια ευαλωτότητας κατά τη διαδικασία ασύλου. Μια οδηγία του 2013 συνοψίζει τις ευάλωτες ομάδες μεταξύ των αιτούντων άσυλο: «ανήλικοι, ασυνόδευτοι ανήλικοι, άτομα με αναπηρία, ηλικιωμένοι, έγκυες γυναίκες, μονογονεϊκές οικογένειες με ανήλικα παιδιά, θύματα εμπορίας ανθρώπων, άτομα με σοβαρές ασθένειες, άτομα με ψυχικές διαταραχές και άτομα που έχουν υποστεί βασανιστήρια, βιασμό ή άλλες σοβαρές μορφές ψυχολογικής, σωματικής ή σεξουαλικής βίας, όπως τα θύματα ακρωτηριασμού των γυναικείων γεννητικών οργάνων».

Ο κατάλογος των ασφαλών χωρών που χρησιμοποιείται στη διαδικασία χορήγησης ασύλου στην Ελλάδα περιλαμβάνει ορισμένες χώρες όπου τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα είναι ποινικοποιημένα, όπως η Γκάνα, η Σενεγάλη ή η Γκάμπια.

Η Ελλάδα εισήγαγε αλλαγές στον μεταναστευτικό νόμο το 2020, που περιορίζουν σημαντικά τα δικαιώματα των αιτούντων άσυλο ΛΟΑΤΚΙ+, σύμφωνα με την ετήσια έκθεση της διεθνούς οργάνωσης χειραφέτησης ILGA-Europe. «Οι χρόνοι για την εξέταση μιας αίτησης και οι διαδικασίες προσφυγής έχουν αμφότερες μειωθεί. Και τα δύο είναι ανησυχητικά, καθώς οι ΛΟΑΤΚΙ+ αιτούντες άσυλο χρειάζονται συχνά πρόσθετη προσοχή στη φάση της αίτησης», επισημαίνει η έκθεση.

*Αυτό το ρεπορτάζ πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του the Pascal Decroos / European Journalism Fund.