06 / 03 / 2023

Η φωτιά της Μόριας: Μια καταστροφή προδιαγεγραμμένη να συμβεί

Ανασύνθεση στοιχείων και αποκαλυπτικά δεδομένα θέτουν υπό αμφισβήτηση την αξιοπιστία των πειστηρίων που οδήγησαν στην καταδίκη έξι νεαρών αιτούντων άσυλο για τον εμπρησμό του πιο κακόφημου προσφυγικού καταυλισμού στην Ευρώπη.

Credits

Ρεπορτάζ:

Tags:

Ο Μουσταφά Χοσεϊνί δεν έπαψε στιγμή να πιστεύει στην αθωότητα του αδελφού του.

«Αναρωτιέμαι πώς το ελληνικό κράτος είναι πεπεισμένο ότι, πράγματι, έξι νεαρά αγόρια έκαψαν τον μεγαλύτερο προσφυγικό καταυλισμό στην Ευρώπη», λέει ο 24χρονος από το Αφγανιστάν.

Ο Μουσταφά έφτασε στη Λέσβο με τη γυναίκα και τον μικρότερο αδερφό του τον Ιανουάριο του 2020. Εκείνος και η σύζυγός του μεταφέρθηκαν αργότερα στην Αθήνα με καθεστώς  επικουρικής προστασίας. Ο μικρότερος αδερφός έμεινε πίσω στο νησί.

Στις 8 Σεπτεμβρίου 2020, ξεκίνησε η φωτιά που κατέστρεψε ολοσχερώς τη Μόρια. Λίγες ημέρες μετά, ο αδερφός του βρέθηκε κατηγορούμενος για τον εμπρησμό της δομής μαζί με πέντε ακόμη νεαρούς.

Ο Μουσταφά υποστηρίζει ότι ο αδερφός του δεν είχε κίνητρο να βάλει φωτιά στον καταυλισμό. Μόλις λίγες μέρες νωρίτερα είχε μάθει ότι πήρε άσυλο, γεγονός που σήμαινε άρση του γεωγραφικού του περιορισμού: θα μπορούσε επιτέλους να επανενωθεί με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειάς του στην Αθήνα.

Ο ίδιος είχε στείλει στον μικρότερο αδερφό του χρήματα μέσω Western Union, για να βγάλει εισιτήριο για το πλοίο. Το Solomon έχει στην κατοχή του απόδειξη της ηλεκτρονικής συναλλαγής με ημερομηνία 30 Σεπτεμβρίου 2020.

«Ετοιμαζόταν να έρθει [να μας βρει], ήταν ελεύθερος να φύγει από το νησί. Γιατί να κάψει τη Μόρια;».

Οι έξι της Μόριας

Έως τις 15 Σεπτεμβρίου 2020, μια εβδομάδα μετά τη φωτιά, η αστυνομία είχε συλλάβει έξι νεαρούς αιτούντες άσυλο — πέντε από τους οποίους δήλωναν ανήλικοι — αποδίδοντάς τους κατηγορίες για εμπρησμό σε βαθμό κακουργήματος καθώς και για συμμετοχή σε εγκληματική ομάδα (σε βαθμό πλημμελήματος).

Παρά τους ισχυρισμούς περί ανηλικότητας, μόνο δύο εξ αυτών ταυτοποιήθηκαν ως ανήλικοι. Οι δύο ανήλικοι καταδικάστηκαν σε ποινή φυλάκισης πέντε ετών και οδηγήθηκαν στις φυλακές Αυλώνα.

Οι τέσσερις κατηγορούμενοι, που αναγνωρίστηκαν ως ενήλικες, καταδικάστηκαν σε ποινή 10 ετών ο καθένας, με το δικαστήριο να μην κάνει δεκτό κανένα από τα ελαφρυντικά.

Την ημέρα της φωτιάς, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, στον καταυλισμό της Μόριας ήταν καταγεγραμμένοι συνολικά 12.767 αιτούντες άσυλο. Αλλά η δικογραφία, που βρίσκεται σε γνώση του Solomon, βασίζεται στην προανακριτική κατάθεση ενός μόνο μάρτυρα.

Οι έξι κατηγορούμενοι υποστηρίζουν ότι έχουν πέσει θύματα μαρτυρίας ομοεθνή τους από την φυλή των Παστούν, ως μέλη της φυλής Χαζαρά, η οποία και υφίσταται διώξεις από τους Παστούν.

Εν όψει της εκδίκασης της έφεσης των τεσσάρων νεαρών στις 6 Μαρτίου 2023 στο ΜΟΕ Μυτιλήνης, το Solomon επιστρέφει στην υπόθεση που συνδέθηκε με το τέλος της λειτουργίας του πιο κακόφημου καταυλισμού στην Ευρώπη. Παρουσιάζει τα κενά, όπως αυτά προκύπτουν στη δικαστική διαδικασία, καθώς και τα αποτελέσματα της διεπιστημονικής έρευνας των Forensic Architecture και Forensis, τα οποία θέτουν σε αμφισβήτηση τα στοιχεία στα οποία βασίστηκε η καταδίκη των νεαρών.

© FA και Forensis

Το χρονικό της φωτιάς

Το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου του 2020, γύρω στις 9, εργαζόμενοι ΜΚΟ που δραστηριοποιούνταν στο καμπ της Μόριας και ο επικεφαλής της αστυνομικής φρουράς προσπαθούσαν να εντοπίσουν οκτώ αιτούντες άσυλο που, σύμφωνα με αναφορές, είχαν βρεθεί θετικοί στον κορονοϊό, προκειμένου να τους μεταφέρουν σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο για την απομόνωσή τους από τους υπόλοιπους διαμένοντες.

Την ίδια ώρα, ομάδα αιτούντων άσυλο συγκεντρώθηκε στη ζώνη 8 διαμαρτυρόμενη για τη μεταφορά και τα μέτρα διαχείρισης της πανδημίας εντός του καμπ.

Τα περιοριστικά μέτρα στη Μόρια βρίσκονταν σε ισχύ και μετά το «άνοιγμα» της χώρας λόγω της τουριστικής σεζόν. Οι διαμένοντες καλούνταν να τηρήσουν μέτρα κοινωνικής αποστασιοποίησης σε ένα επισφαλές περιβάλλον (π.χ. η δομή διέθετε μόλις 24 ντουζιέρες), ενώ είχε σταματήσει η διανομή νερού και φαγητού εντός του ΚΥΤ. Ίσχυε αυστηρή απαγόρευση εξόδου, με τους αιτούντες άσυλο συχνά να θεωρούν πως η πανδημία αξιοποιούνταν προσχηματικά για τον περιορισμό τους.

Οι παριστάμενοι απαιτούσαν την αποχώρηση του κλιμακίου. Κατόπιν έντασης, τα μέλη των ΜΚΟ αποχώρησαν και λίγο αργότερα κατέφτασε η αστυνομία, η οποία απάντησε στην επίθεση με πέτρες που δέχτηκε με ρίψη δακρυγόνων.

Ένα πλήθος άρχισε να προσεγγίζει τον περιφραγμένο χώρο όπου βρίσκονταν απομονωμένοι όσοι αποτελούσαν κρούσματα και επαφές κρουσμάτων, οι οποίοι και διέφυγαν.

Λίγο μετά τις 11.30, άρχισαν να εκδηλώνονται οι πρώτες εστίες φωτιάς πλησίον της ζώνης 6. Η  φωτιά εξαπλώθηκε σύντομα σε όλο το καμπ,  λόγω της κατεύθυνσης και δύναμης του αέρα, αλλά και των εύφλεκτων υλικών (φιάλες υγραερίου, μουσαμάδες, πλαστικό από τις σκηνές). Η φωτιά έκαιγε για τρεις μέρες, καταστρέφοντας ολοσχερώς τον μεγαλύτερο καταυλισμό προσφύγων της Ευρώπης.

Ο καταυλισμός της Μόριας μετά τη φωτιά. Λέσβος, 10 Σεπτεμβρίου, 2020. © Άγγελος Μπαράι

Η κατάθεση του μοναδικού μάρτυρα

Όσοι μάρτυρες κατέθεσαν, παραδέχτηκαν ότι δεν είδαν ποιος έβαλε τη φωτιά. Η απόφαση, ωστόσο, βασίστηκε στην προανακριτική κατάθεση ενός μάρτυρα, τον οποίο οι αρχές μέχρι και σήμερα αδυνατούν να εντοπίσουν.

Στη Μόρια, εκπρόσωποι εξέθεταν στη διοίκηση τα αιτήματα των διαφορετικών κοινοτήτων. Λίγες ημέρες μετά τη φωτιά, ο εκπρόσωπος της φυλής Παστούν (του Αφγανιστάν) μετέβη στο αστυνομικό τμήμα της περιοχής και δήλωσε στις διωκτικές αρχές ότι είχε δει με τα μάτια του νεαρούς αφγανούς να βάζουν φωτιά στη ζώνη 12.

Ισχυρίστηκε, ακόμα, ότι ο ίδιος τους παρακάλεσε να σταματήσουν γιατί έθεταν σε κίνδυνο τις οικογένειες του καμπ. Σύμφωνα με τον μάρτυρα, οι νεαροί τον αγνόησαν και συνέχισαν να βάζουν φωτιά σε εύφλεκτα αντικείμενα.

Κατά τη διάρκεια της δίκης, οι συνήγοροι υπεράσπισης κατέθεσαν ένσταση ζητώντας από την έδρα να μην ληφθεί υπόψη η κατάθεσή του, καθώς δεν περιέγραψε τα χαρακτηριστικά των κατηγορούμενων, αλλά αρκέστηκε απλώς στο να αναφέρει τα μικρά τους ονόματα.

Στην ένσταση αναφέρεται, επίσης, πως το σύνολο των κατηγορουμένων ανήκει στη φυλή Χαζαρά, ενώ ο μάρτυρας στην φυλή Παστούν, και ότι ως εκπρόσωπος της φυλής του είχε δημιουργήσει εντάσεις λόγω της διαχρονικής έχθρας μεταξύ των δύο εθνοτικών ομάδων.

Τέλος, υποστηρίχθηκε πως οι αρχές θα έπρεπε να είχαν φροντίσει για την παρουσία του μοναδικού μάρτυρα στην ακροαματική διαδικασία, ώστε να δώσουν την ευκαιρία να εξεταστεί από την υπεράσπιση για να πραγματοποιηθεί η δίκη με δίκαιους όρους. Ο μάρτυρας δεν έδωσε το παρών σε καμία δίκη.

Τα ευρήματα της ανεξάρτητης έρευνας των Forensic Architecture και Forensis

Οι ομάδες Forensic Architecture και Forensis συνέλεξαν και ανέλυσαν εκατοντάδες βίντεο από το βράδυ που ξέσπασε η φωτιά.

Ελέγχοντας τα μεταδεδομένα του συγκεντρωμένου υλικού, οι ομάδες κατάφεραν να κατατάξουν τα ντοκουμέντα σε σωστή χρονολογική σειρά και ύστερα να τα τοποθετήσουν γεωγραφικά, δημιουργώντας ένα τρισδιάστατο μοντέλο του καμπ της Μόριας το βράδυ της 8ης Σεπτεμβρίου του 2020.

Η ανάλυση ενισχύθηκε ακόμα από καταθέσεις μαρτύρων, αλλά και από πορίσματα ειδικών για να διευκρινιστούν οι συνθήκες κάτω από τις οποίες εξαπλώθηκε η φωτιά.

«Η ανάλυση που πραγματοποιήσαμε […] αποδεικνύει ότι οι νεαροί αιτούντες άσυλο που  κατηγορήθηκαν για εμπρησμό, συνελήφθησαν με συνοπτικές διαδικασίες στη βάση αδύναμων και αντιφατικών στοιχείων, υποδεικνύοντας με αυτό τον τρόπο ότι η απάνθρωπη διαχείριση του καμπ από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την ελληνική κυβέρνηση απαιτούσε έναν αποδιοπομπαίο τράγο για μία καταστροφή που ήταν προδιαγεγραμμένο να συμβεί», σχολιάζει η Δήμητρα Ανδρίτσου, συντονίστρια ερευνών της ομάδας Forensis.

Στην κατάθεσή του ο μάρτυρας είχε πει ότι τις βραδινές ώρες της 8ης Σεπτεμβρίου, βγαίνοντας από τη σκηνή του είδε φωτιές στην περιοχή των «Ολλανδών». Αναφερόταν στη ζώνη 9, όπου ήταν εγκατεστημένη η ολλανδική ΜΚΟ Movement On The Ground. Ωστόσο, από την ανάλυση δορυφορικών εικόνων που πραγματοποίησαν οι δύο ερευνητικές ομάδες προκύπτει ότι η ζώνη 9 δεν κάηκε εκείνο το βράδυ, αλλά τις νύχτες που ακολούθησαν.

Ο μάρτυρας υποστήριξε ότι λίγα λεπτά αφότου είδε τη ζώνη 9 τυλιγμένη στις φλόγες, μια ομάδα νεαρών άρχισε να ανάβει φωτιές στη ζώνη 12, όπου διέμενε. Ισχυρίστηκε ότι ταυτοποίησε πέντε από τους κατηγορούμενους.

Λόγω των πανοραμικών θεάσεων που προσέφερε στον καταυλισμό η ζώνη 12, η έρευνα καταλήγει στο ότι θα ήταν αδύνατο για τον μάρτυρα να μην έχει δει τις φωτιές σε όλο το κέντρο του καμπ πριν αρχίσει να καίγεται η ζώνη 12.

Η έρευνα φαίνεται, ακόμα, να επιβεβαιώνει τα ευρήματα της Πυροσβεστικής Υπηρεσίας Μυτιλήνης, η οποία στην επίσημη έκθεση αναφέρει πως η φωτιά εξαπλώθηκε στο νότιο τμήμα του καμπ λόγω των ισχυρών ανέμων που επικρατούσαν εκείνο το βράδυ.

Φαίνεται πως οι καύτρες που προκλήθηκαν από τις αρχικές εστίες και ταξίδευαν στον αέρα, συνδυαστικά με την κατεύθυνση των ανέμων και τα εύφλεκτα υλικά, δημιούργησαν νέες, πολλαπλές σημειακές εστίες, καίγοντας τη Μόρια ολοσχερώς.

Οι ζώνες του καμπ της Μόριας. © FA και Forensis

Οι ενστάσεις των συνηγόρων υπεράσπισης

Οι ισχυρισμοί ανηλικότητας που έφεραν στο δικαστήριο τρεις κατηγορούμενοι δεν έγιναν δεκτοί, παρότι είχαν προσκομίσει ήδη από το στάδιο της ανάκρισης επίσημα έγγραφα από το Αφγανιστάν που αποδείκνυαν την ανηλικότητά τους.

Για τη διαπίστωση της ανηλικότητάς τους, το δικαστήριο διόρισε πραγματογνώμονα ο οποίος εξέδωσε διαπίστωση με βάση ακτινογραφίες αριστερής άκρας χειρός.

Οι συνήγοροι υπεράσπισης αμφισβήτησαν με ένστασή τους την αξιοπιστία της διαδικασίας που πραγματοποιήθηκε. Υποστήριξαν αφενός πως δεν είχε προηγηθεί εξάντληση των δύο πρώτων σταδίων που προβλέπει η σχετική ΚΥΑ, κι αφετέρου πως το έγγραφο του πραγματογνώμονα δεν έφερε επίσημη σφραγίδα ή στοιχεία που να αποδεικνύουν την επαγγελματική του ιδιότητα.

Επιπλέον, αμφισβητήθηκε η καταλληλότητα του ίδιου του πραγματογνώμονα που ανέλαβε τη διαδικασία λόγω του ότι φέρει την ιδιότητα του ανθρωπολόγου-εγκληματολόγου, και όχι εκείνη του παιδίατρου.

Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης σε α’ βαθμό προσκομίστηκαν επιστολή καθηγητή ανθρωπολογίας σε πανεπιστημιακό επίπεδο, καθώς και επιστολή της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης του Εγκλήματος και του Κοινωνικού Ελέγχου, από τις οποίες συνάγεται πως καμία από τις δύο ειδικότητες δεν έχει αρμοδιότητα διαπίστωσης ανηλικότητας με βάση ιατρικές εξετάσεις.

Οι συνήγοροι υπεράσπισης είχαν καταθέσει και ένσταση για μη επίδοση όλων των εγγράφων τoυ κατηγορητηρίου σε γλώσσα που να κατανοούν οι κατηγορούμενοι, η οποία όμως δεν έγινε δεκτή.

Κατήγγειλαν επίσης παραβιάσεις διερμηνείας, προσβολής των μαρτύρων υπεράσπισης, και δικαιώματος στην απολογία των κατηγορουμένων κατά την ακροαματική διαδικασία σε α΄ βαθμό, αμφισβητώντας το κατά πόσο οι κατηγορούμενοι υποβλήθηκαν σε μια δίκαιη δίκη.

246 προειδοποιητικές βολές

Οι φωτιές στο καμπ της Μόριας ήταν συχνό φαινόμενο, με την πιο πρόσφατη να έχει καταγραφεί περίπου ένα μήνα πριν την καταστροφή του καταυλισμού, στο χώρο της «ζούγκλας».

Οι πυρκαγιές ενίοτε ξεκινούσαν λόγω βραχυκυκλώματος στους στύλους της ΔΕΗ, στους οποίους οι ένοικοι δημιουργούσαν αυτοσχέδιες τρύπες και τοποθετούσαν πολύπριζα για την κάλυψη των αναγκών τους, κι άλλοτε από ατυχήματα με τις φιάλες υγραερίου με τις οποίες μαγείρευε το σύνολο του πληθυσμού.

Στις 16 Μαρτίου 2020, φωτιά που ξέσπασε σε κοντέινερ άφησε πίσω της νεκρό ένα 6χρονο παιδί. Λίγους μήνες πριν, τον Σεπτέμβριο του 2019, ακόμη μια γυναίκα είχε χάσει τη ζωή της σε φωτιά στο καμπ.

Κατά την κοινή τους έρευνα, οι Forensic Architecture και Forensis κατέγραψαν τουλάχιστον 246 άλλα περιστατικά συνδεδεμένα με πυρκαγιές, που σημειώθηκαν στη Μόρια από τη δημιουργία έως και την καταστροφή του καταυλισμού. Σχεδόν τα μισά εξ αυτών (112) είχαν σημειωθεί μέσα στους πρώτους οκτώ μήνες του 2020.

Τον Νοέμβριο του 2020, έρευνα του Solomon σε συνεργασία με το Investigate Europe και το Reporters United αποκάλυπτε πως ο κίνδυνος ηλεκτροπληξίας, λόγω της έλλειψης υποδομών, προβλημάτιζε καθημερινά τους εργαζομένους του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) που ήταν επιφορτισμένοι με την φροντίδα των ασυνόδευτων ανηλίκων.

Βάση για την έρευνα αποτέλεσαν οι καταχωρήσεις σε ένα τετράδιο πρακτικών που κρατούσαν οι εργαζόμενοι, το οποίο βρέθηκε στις στάχτες της Μόριας τις αμέσως επόμενες ημέρες.

More to read

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!

Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.