Το 2022 του Solomon

Αγαπητοί αναγνώστες,

Το 2022 δεν ήταν μια χρονιά δίχως προκλήσεις.

Λίγες μόλις εβδομάδες πριν την έλευση του νέου χρόνου, είχε αποκαλυφθεί η παρακολούθηση της δημοσιογραφικής μας ομάδας από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) — επρόκειτο για την πρώτη σχετική αποκάλυψη σε ό,τι τους μήνες που ακολούθησαν θα γινόταν γνωστό ως «σκάνδαλο των υποκλοπών» σε Ελλάδα και εξωτερικό.

Ο κορμός του Solomon αποτελείται από μια μικρή ομάδα τριών δημοσιογράφων, που πιστεύει πως σε μια ευνομούμενη δημοκρατία οι Αρχές πρέπει να ενημερώνονται για το περιεχόμενο των δημοσιογραφικών ερευνών αφού αυτές δημοσιευτούν.

Μέσα σε όλο το 2022, χρειάστηκε να αφιερώσουμε πόρους και ενέργεια προκειμένου να προσαρμοστούμε σε όσα μια τέτοια αποκάλυψη επιφέρει: να ενισχύσουμε τη ψηφιακή μας ασφάλεια· να διασφαλίσουμε — όπως οφείλουμε — την προστασία των πηγών μας· να φροντίσουμε την ψυχική μας υγεία.

[Με τον δικηγόρο μας, Δημήτρη Γεωργακόπουλο, καταθέσαμε επίσης μηνυτήρια αναφορά στον Άρειο Πάγο, που σήμερα έχει συνενωθεί με τις υποθέσεις Κουκάκη, Ανδρουλάκη, Σπίρτζη, Γεροβασίλη και δώσαμε το παρών στην εξεταστική επιτροπή PEGA του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου.]

Παρά την αυξανόμενη πίεση, που πέρα από τη γνώριμη άρνηση των Αρχών να απαντήσουν σε ερωτήματά μας (μπορείτε να διαβάσετε σχετικά κείμενα συναδέλφων εδώ κι εδώ) περιλάμβανε νομικές απειλές και μια ισχυρή διαδικτυακή επίθεση που «έριξε» για μέρες την ιστοσελίδα μας, μέσα στη χρονιά που σε λίγες ώρες αφήνουμε πίσω καταφέραμε να υπηρετήσουμε τους σκοπούς για τους οποίους υπάρχει το Solomon: την παραγωγή δημοσιογραφίας που ασκεί έλεγχο στην εξουσία και υπερασπίζεται το δημόσιο συμφέρον.

Ας δούμε ορισμένα σημεία του 2022.

Προσφυγικό: follow the money

Η δημοσιογραφική κάλυψη του προσφυγικού, σε άμεση επαφή με τις προσφυγικές και μεταναστευτικές κοινότητες, αποτελεί έναν από τους βασικούς πυλώνες της λειτουργίας του Solomon.

Τον Φεβρουάριο του 2022, δημοσιεύτηκε η έρευνά μας «Χρυσά» Διαμερίσματα: Ο Μηταράκης, οι πρόσφυγες και οι Κινέζοι της Golden Visa σε συνεργασία με το Reporters United.

Η πολύμηνη έρευνα, για την οποία συνεργάστηκαν οι Φάνης Κόλλιας, Κώστας Κουκουμάκας, Σταύρος Μαλιχούδης, Ηλιάνα Παπαγγελή και Κορίνα Πετρίδη αποκάλυπτε πώς η νεοσύστατη ΜΚΟ Hopeten (για την οποία είχαμε γράψει και το 2021, όσο ακόμα λεγόταν Hopeland) έγινε το όχημα προκειμένου εκατ. ευρώ ευρωπαϊκών πόρων να καταλήξουν σε ένα πλέγμα αμφιλεγόμενων αθηναϊκών εταιρειών real estate — και πώς μέσω της Hopeten διαμερίσματα των εταιρειών, για τα οποία Κινέζοι επενδυτές της Golden Visa υποστηρίζουν ότι κατέβαλαν χρήματα δίχως να τα αποκτήσουν, βρέθηκαν να επιδοτούνται για τη στέγαση αιτούντων άσυλο.

Η δημοσίευση των ευρημάτων της έρευνας είχε ως αποτέλεσμα την κατάθεση σχετικών ερωτήσεων από την αντιπολίτευση (ΣΥΡΙΖΑ, ΚΙΝΑΛ). Πριν τη δημοσίευση, είχαν προηγηθεί συνολικά τρία εξώδικα εις βάρος των δημοσιογράφων που συμμετείχαν στην έρευνα — αλλά και μια απρόσμενη πρόταση «συνεργασίας».

Λίγο πριν η ομάδα του Solomon κλείσει σημειωματάρια, υπολογιστές και καταγραφικά ήχου για τις χριστουγεννιάτικες διακοπές, δημοσιεύσαμε την έρευνά μας για «Το καλά κρυμμένο μυστικό της Υπηρεσίας Ασύλου».

Για περισσότερο από επτά μήνες, ο Νασρουντίν Νιζάμη, η Ηλιάνα Παπαγγελή, και ο Σταύρος Μαλιχούδης ακολούθησαν τη διαδρομή εκατοντάδων πλαστών ιατρικών γνωματεύσεων που προσκομίζονταν και γίνονταν δεκτές, ξανά και ξανά, στην κεντρικότερη Υπηρεσία Ασύλου στη χώρα.

Η έρευνά μας αποκάλυψε ένα κύκλωμα εξαπάτησης μεταναστών με τζίρο που πιθανόν ξεπερνά τις 600.000 ευρώ· ανέδειξε τον αινιγματικό ρόλο της διοίκησης της Υπηρεσίας Ασύλου· και οδήγησε τα δημόσια νοσοκομεία, ιατροί των οποίων φέρονται να υπογράφουν τις βεβαιώσεις, να προχωρήσουν σε εσωτερικές διοικητικές έρευνες.

Η δημοσιογραφική έρευνα συνεχίζεται και μέσα στο 2023.

Τεκμηρίωση των επαναπροωθήσεων

Έχοντας αποκτήσει πρόσβαση στο υλικό της τεκμηρίωσης, τον Ιούλιο το Solomon παρουσίασε τον διαδραστικό χάρτη των ερευνητικών κέντρων Forensic Architecture και Forensis που αποτυπώνει πώς μέσα σε δύο μόλις χρόνια (Μάρτιος 2020 – Μάρτιος 2022) οι ελληνικές αρχές πραγματοποίησαν στο Αιγαίο 1.018 επαναπροωθήσεις με θύματα τουλάχιστον 27.464 αιτούντες άσυλο ― 1.018 στίγματα κρατικής παρανομίας απέναντι σε ανθρώπους σε ανάγκη.

Τον Νοέμβριο, σε συνεργασία με τους συνεργάτες μας στο Balkan Insight ανασυνθέσαμε κατ’ αποκλειστικότητα ένα περιστατικό επαναπροώθησης, κατά το οποίο οκτώ Τούρκοι αντιφρονούντες που είχαν φτάσει στη Σάμο επιστράφηκαν στα ανοιχτά από το ελληνικό Λιμενικό, με αποτέλεσμα να εντοπιστούν από τις τουρκικές Αρχές, να συλληφθούν, και οι επτά εξ αυτών (που ήταν στρατιωτικοί) να καταλήξουν έγκλειστοι σε τουρκικές φυλακές.

Για πρώτη φορά, παρουσιάσαμε μια επαναπροώθηση όπως καταγράφεται βήμα-βήμα μέσα από σχετική επιστολή της Ύπατης Αρμοστείας, του επίσημου οργάνου του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες.

Νωρίτερα, είχαμε δημοσιεύσει την έρευνα των συνεργατών μας από την ερευνητική ομάδα The Manifold που στοιχειοθετούσε με τεκμήρια τη «Βίαιη επαναπροώθηση του Ζακαρία Μπελμουντέν», ενός νέου από το Μαρόκο που καταγγέλλει ότι οι ελληνικές αρχές τον συνέλαβαν στη Θεσσαλονίκη, τον απήγαγαν, τον ξυλοκόπησαν, τον λήστεψαν και τον μετέφεραν με τη βία στην τουρκική πλευρά του Έβρου.

The Manifold και Solomon αποκάλυψαν, επίσης, πως την ίδια στιγμή που η κυβέρνηση φέρεται σαν το θέμα της διερεύνησης των επαναπροωθήσεων αιτούντων άσυλο να θεωρείται λήξαν, η Εθνική Αρχή Διαφάνειας εξετάζει εκατοντάδες επαναπροωθήσεις με θύματα έως και πάνω από 10.000 αιτούντες άσυλο.

Επιτήρηση προσφύγων και η «νέα Frontex»

Κάποιες έρευνες ξεκινούν με αφορμή μιαν εμπιστευτική πληροφορία. Άλλες με βάση κάποιο έγγραφο που εξασφαλίζουν οι ρεπόρτερ.

Στην περίπτωση της έρευνας του Solomon για τα συστήματα επιτήρησης αιτούντων άσυλο Κένταυρος και Υπερίων, που δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο, αρκούσε μια «κατά λάθος» ανάρτηση δαπάνης στη Διαύγεια από το υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου.

Η ανάρτηση κατέβηκε μέσα σε λιγότερο από πέντε ώρες. Αλλά ήταν αρκετή για να οδηγήσει τους Αποστόλη Φωτιάδη, Ηλιάνα Παπαγγελή και Σταύρο Μαλιχούδη στα απόρρητα κονδύλια του υπουργείου καθώς και σε μια κρίσιμη αποκάλυψη: τα δύο έργα αξίας 20 εκατ. ευρώ, χρηματοδοτούμενα από ευρωπαϊκούς πόρους, σχεδιάστηκαν και αρχικώς υλοποιήθηκαν δίχως να ικανοποιούνται αναγκαίες τεχνικές προβλέψεις σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων του επιτηρούμενου πληθυσμού.

Αναφερόμενοι στα ευρήματα, οκτώ Ευρωβουλευτές των Πρασίνων υπέβαλαν ερώτηση προς την Κομισιόν, αμφισβητώντας κατά πόσο η υλοποίηση των δύο έργων συμβαδίζει με την τήρηση του κοινοτικού κανονισμού GDPR, ενώ ο τομεάρχης Μετανάστευσης και Ασύλου του ΠΑΣΟK, Γιώργος Καμίνης, έκανε λόγο για «φαινόμενα αδιαφάνειας κατά τη διαχείριση των σχετικών κονδυλίων».

Αυτό δεν είναι το μόνο φετινό «αποκλειστικό» που φέρει την υπογραφή του συνεργάτη του Solomon, Αποστόλη Φωτιάδη. Στα τέλη Νοεμβρίου, η έρευνά του αποκάλυψε ότι ο οργανισμός της ΕΕ για το Άσυλο (EUAA, μέχρι πρότινος EASO) ερευνάται από την ευρωπαϊκή υπηρεσία κατά της απάτης (OLAF) ύστερα από καταγγελίες για σοβαρή κακοδιαχείριση και ερωτηματικά για τον τρόπο διαχείρισης ζητημάτων σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα.

Οι ισχυρισμοί κατά του ευρωπαϊκού οργανισμού έρχονται στον απόηχο του σκανδάλου που συντάραξε τον Frontex, τον Οργανισμό Ευρωπαϊκής Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακης.

Οι ιστορίες των αοράτων

Βασικός σκοπός της λειτουργίας του Solomon είναι και να φέρνει στο προσκήνιο τις ιστορίες των ανθρώπων που παραδοσιακά υποεκπροσωπούνται στα Μέσα, να αναδεικνύει τις εμπειρίες όσων αθόρυβα ζουν γύρω μας.

Μέσα στο 2022, είχαμε τη τύχη να δημοσιεύσουμε το συγκλονιστικό πορτρέτο της Ανδρονίκης Τσατσαρώνη για την «Μαύρη νοσηλεύτρια του Ευαγγελισμού». Η Μαρία Ναλουώγκα ήταν οκτώ ετών όταν μπήκε σε ένα αεροπλάνο για τη «Γη της Επαγγελίας», όπως παρουσίαζαν την Ελλάδα οι ορθόδοξοι ιεραπόστολοι στην Ουγκάντα. Η πραγματικότητα στη χώρα μας της επιφύλασσε να μεγαλώσει ορφανή, σε ιδρύματα και μοναστήρια.

Σε συνεργασία με την Ολλανδή σκιτσογράφο Kyra Sacks, η ομάδα μας παρουσίασε την ζωή κατά την πανδημία μέσα στα μασαφαρχάνα, τα αόρατα σπίτια στην Αθήνα που στεγάζουν συχνά έως και 22 πρόσφυγες σε λίγα τετραγωνικά· και αποτύπωσε, με τα σκίτσα του Βαγγέλη Κολότσιου (AspalaxComix), τον φόβο της ενηλικίωσης που βιώνουν οι ασυνόδευτοι ανήλικοι, για τους οποίους το κρατικό ενδιαφέρον συχνά δείχνει να σταματά μονομιάς άπαξ και γίνουν 18.

Εστιάσαμε επίσης στα νησιά του Αιγαίου. Αναδείξαμε την ιστορία της Νασρίν, που ούσα έγκυος στο τρίτο παιδί στον καταυλισμό Μαυροβούνι στη Λέσβο είχε προσπαθήσει να αυτοκτονήσει, και βρισκόταν πλέον «Αντιμέτωπη με κάθειρξη 10 ετών για μια πράξη απόγνωσης», κατηγορούμενη για εμπρησμό από πρόθεση· και την προβληματική υποδοχή των τρανς αιτούντων άσυλο στη Σάμο, για τους οποίους η άφιξη συχνά δεν σημαίνει ασφάλεια, αλλά επανάληψη του τραύματος που βίωσαν στις χώρες καταγωγής τους.

Την εικονογράφηση των δύο ρεπορτάζ υπογράφουν ο Φάνης Κόλλιας (Spoovio Productions) και η Γαλάτεια Ιατράκη, αντίστοιχα, υπεύθυνοι για την πλειοψηφία των εικονογραφήσεων του Solomon στο 2022. Την μετάφραση των ερευνών στα αγγλικά — κυριολεκτικά δεκάδες χιλιάδες λέξεις — έκανε η ακούραστη Τζίτζι Παπούλιας.

Συνεργασίες με άλλα Μέσα και οργανισμούς

Μία από τις βασικές επιθυμίες μας για το 2022 ήταν να επεκτείνουμε τη συνεργασία μας με άλλα Μέσα και οργανισμούς. Σε έναν κλάδο βαθιά ανταγωνιστικό, πιστεύουμε πως μόνο οφέλη μπορούν να προκύψουν από τις συνέργειες.

Μέσα στο 2022, εδραιώσαμε τη συνεργασία μας με το Balkan Investigative Reporting Network (BIRN). Μεταξύ άλλων, συνεργαστήκαμε στα πλαίσια της έρευνας για τον Γιάσαμ Αγιαβέφε, τον αμφιλεγόμενο Τούρκο επιχειρηματία που έχει καταδικαστεί για απάτη στη χώρα του αλλά έλαβε άσυλο και στη συνέχεια πολιτογραφήθηκε τιμητικά στην Ελλάδα.

Η δημοσίευση της έρευνας είχε ως αποτέλεσμα οι ιστοσελίδες των δύο Μέσων να δεχθούν ισχυρές επιθέσεις DDoS (220 εκατ. «επισκέψεις» σε τρεις μέρες μόνο η δική μας!) και να βρεθούν εκτός λειτουργίας.

Συνεχίστηκε, επίσης, η συνεργασία μας με το The Manifold, με δημοσιεύσεις στην ιστοσελίδα μας από την ερευνητική ομάδα που ειδικεύεται στην κάλυψη ζητημάτων αστυνομικής λογοδοσίας. Ανάμεσά τους, το εκτενές ρεπορτάζ που επεξηγούσε πως «Το Πέραμα δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό», και δεν μπορεί να είναι, όσο η ΕΛΑΣ αρνείται να αντιμετωπίσει πειθαρχικά τους αστυνομικούς που αυθαιρετούν και η πολιτική ηγεσία παραμένει απρόθυμη να λύσει το πρόβλημα. Οι δημοσιεύσεις περιλαμβάνονται πλέον και στον διαρκώς ανανεούμενο σχετικό φάκελο στη δική τους ιστοσελίδα.

Η έρευνα των καλών μας συνεργατών από το Unbias the News και το Rozana Radio για το «Πώς χρόνια συγκρούσεων κατέστρεψαν τη συριακή γη», που μεταφράσαμε και παρουσιάσαμε στο ελληνικό κοινό, βρέθηκε στη βραχεία λίστα των φετινών βραβείων των Arab Reporters for Investigative Journalism.

Συνεργαστήκαμε με το ευρωπαϊκό Μέσο VoxEurop για τη δημοσίευση σε αγγλικά, ιταλικά και γαλλικά του κειμένου μας για την ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, την τελευταία στην σχετική κατάταξη χώρα στην Ευρώπη· καθώς και με την οργάνωση Tactical Tech, αναλαμβάνοντας την ελληνική μετάφραση και επιμέλεια της σειράς εργαστηρίων για ερευνητές και δημοσιογράφους Exposing The Invisible («Αποκαλύπτοντας το Αόρατο») από την ομάδα μας και τους συναδέλφους Δανάη Μαραγκουδάκη, Κορίνα Πετρίδη, και Ντίνο Κοντοκώστα.

Για την Tactical Tech, ακόμα, μοιραστήκαμε σε ένα διαδικτυακό workshop πώς δουλέψαμε για «Τα Πρακτικά της Μόριας», ένα ρεπορτάζ των Solomon, Investigate Europe και Reporters United, που βρέθηκε στη βραχεία λίστα για το Ευρωπαϊκό Βραβείο Δημοσιογραφίας το 2021, και το 2022 έλαβε ένα IJ4EU Impact Award, το ευρωπαϊκό βραβείο για την ερευνητική δημοσιογραφία.

Workshops και ένα toolkit για την ψυχική υγεία

Στα πλαίσια της Διεθνούς Εβδομάδας Δημοσιογραφίας του iMedD, που πραγματοποιήθηκε τον Οκτώβριο, η Αριστέα Πρωτονοταρίου και ο Σταύρος Μαλιχούδης παρουσίασαν την εργαλειοθήκη του Solomon «Ψυχική υγεία και δημοσιογραφία» — την πρώτη εργαλειοθήκη για το θέμα στον κλάδο.

Η εργαλειοθήκη, που διατίθεται δωρεάν σε έντυπη μορφή και σύντομα θα είναι διαθέσιμη και στο Διαδίκτυο, δημιουργήθηκε μέσα από μια σειρά ομαδικών συνεδριών με δημοσιογράφους που καλύπτουν το προσφυγικό και φιλοδοξεί να προσεγγίσει ένα ζήτημα του κλάδου μας που παραμένει ταμπού.

Είμαστε ευγνώμονες στην Στέλλα Κουκουγιάννη, εκπαιδεύτρια μη βίαιης επικοινωνίας για την καθοριστική της συμβολή στην έκδοση και την φροντίδα της προς την ομάδα του Solomon, και στη Τζίτζι Παπούλιας που επιμελήθηκε — και εδώ — την μετάφραση.

Παράλληλα, στο πλαίσιο του Solomon Media Lab η Αριστέα Πρωτονοταρίου υποδέχθηκε σε επτά διαδικτυακές εκδηλώσεις ανθρώπους από το πεδίο και συναδέλφους από την Ελλάδα και το εξωτερικό, οι οποίοι μίλησαν για έρευνές τους που άπτονται περιβαλλοντικών ζητημάτων. Ανάμεσά τους, συνάδελφοι από την Καθημερινή (Γιώργος Λιάλιος), το Reporters United (Θοδωρής Χονδρόγιαννος), το ολλανδικό Lighthouse Reports (Ludo Hekman) και το βρετανικό The Bureau of Investigative Journalism (Andrew Wasley), καθώς και η ανεξάρτητη κινηματογραφίστρια Elke Sasse.

Το Solomon μέλος των IPI και CASE

Το 2022, με πολλή χαρά αποδεχθήκαμε δύο τιμητικές προτάσεις: γίναμε ο πρώτος ελληνικός οργανισμός–μέλος του CASE Coalition, μιας πανευρωπαϊκής Συμμαχίας δημοσιογραφικών οργανισμών και μη κερδοσκοπικών οργανώσεων ενάντια στις στρατηγικές αγωγές αγωγές με τις οποίες ισχυρά συμφέροντα επιδιώκουν τη φίμωση της κριτικής (SLAPPs), κι ενταχθήκαμε στο δίκτυο του International Press Institute (IPI), του Διεθνούς Ινστιτούτου Τύπου με μέλη σε περισσότερες από 120 χώρες.

Προχωρήσαμε, επίσης, σε ένα πρόγραμμα στήριξης δύο ερευνητριών δημοσιογράφων, που μέσα στο πρώτο εξάμηνο του 2023 θα διερευνήσουν με την υποστήριξη του Solomon ζητήματα που αφορούν τα διατροφικά μας συστήματα. Παράλληλα, αναπτύξαμε ορισμένους από τους νέους άξονες στους οποίους θα εστιάσει η έρευνά μας στο νέο έτος.

Δημοσιεύσαμε από κοινού με την Εφημερίδα των Συντακτών την σημαντική έρευνα του Νικόλα Ζηργάνου, του πλέον καταρτισμένου ερευνητή δημοσιογράφου για ζητήματα αρχαιοκαπηλίας, που αποκαλύπτει με αποκλειστικές φωτογραφίες και έγγραφα πως το ειδώλιο 29 της περίφημης συλλογής Στερν αποτελεί προϊόν αρχαιοκαπηλίας — ως τέτοιο, θα πρέπει να κατασχεθεί και να επιστραφεί στην Ελλάδα, και όχι να παραχωρηθεί στη χώρα μας στο πλαίσιο κάποιας «δωρεάς» ή ως μέρος μιας «συμφωνίας».

Προχωρήσαμε επίσης στην πρώτη μας δημοσίευση για τον κλάδο των ιχθυοκαλλιεργειών στην Ελλάδα, αποκαλύπτοντας πώς η κυβέρνηση θέλει να θυσιάσει τις ακτές της δυτικής Αιτωλοακαρνανίας στο ιχυρό λόμπι των ιχθυοκαλλιεργητών, αγνοώντας την αντίθεση της τοπικής κοινωνίας και τις υπάρχουσες περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις.

Το Solomon το 2023

Το νέο έτος, το Solomon θα μπορέσει να μοιραστεί (επιτέλους) την νέα, ανανεωμένη ιστοσελίδα του.

Θα παρουσιάσουμε νέα ερευνητικά πρότζεκτ, ορισμένα εκ των οποίων τρέχουν ήδη τους τελευταίους μήνες σε συνεργασία με καλούς συναδέλφους, και θα επεκτείνουμε την εστίασή μας στη δημοσιογραφική κάλυψη και άλλων τομέων δημοσίου ενδιαφέροντος.

Θα επιδιώξουμε νέες συνεργασίες σε Ελλάδα και εξωτερικό, και την αύξηση του αντικτύπου των ερευνών μας. Θα προσπαθήσουμε να πείσουμε περισσότερους αναγνώστες πως μπορούν να εμπιστευθούν και πάλι τη δημοσιογραφία.

Το Solomon τηρεί απόλυτη διαφάνεια ως προς τα οικονομικά του. Και κάθε ευρώ που διαθέτουμε αφιερώνεται στην έρευνα: σε αποστολές ανά την Ελλάδα, στη δίκαιη αμοιβή των συνεγατών μας, στις — συχνά — εκατοντάδες εργατοώρες που προηγούνται μιας δημοσίευσης.

Εάν θέλετε, μπορείτε να μας ενισχύσετε για το 2023 με μια συνδρομή της επιλογής σας.

Καλή χρονιά,

Ηλιάνα Παπαγγελή, Αριστέα Πρωτονοταρίου, Σταύρος Μαλιχούδης