Ιστορίες παράλληλης στήριξης ή πώς ο Νεκτάριος βρήκε την Ευτυχία

Στο άκουσμα του κουδουνιού του διαλείμματος, ο Νεκτάριος συνήθως έτρεχε να πιάσει το παγκάκι στο προαύλιο του σχολείου του. Εκεί, κουκουλωνόταν με το μπουφάν του και έκανε πως κοιμόταν. Αν αυτά τα δέκα λεπτά θεωρούνται τα πιο ξέγνοιαστα της σχολικής ημέρας για ένα παιδί, για τον Νεκτάριο η πραγματικότητα διέφερε λίγο. Δυσκολευόταν να αναπτύξει κοινωνικές σχέσεις και προτιμούσε να μένει μόνος του. «Ήταν ένα παιδί δυστυχισμένο», περιγράφουν οι γονείς και οι δάσκαλοί του.

Ο Νεκτάριος είναι ένα από τα δεκάδες παιδιά που έχουν ανάγκη εξατομικευμένης σχολικής υποστήριξης, είτε επειδή έχουν κάποια αναπηρία είτε επειδή έχουν ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, όπως, δηλαδή, περιγράφει η σχετική νομοθεσία «για ολόκληρη ή ορισμένη περίοδο της σχολικής τους ζωής εμφανίζουν σημαντικές δυσκολίες προσαρμογής και μάθησης, εξαιτίας αισθητηριακών, νοητικών, γνωστικών, αναπτυξιακών προβλημάτων, ψυχικών και νευροψυχικών διαταραχών». Σύμφωνα με τον νόμο 3699/2008, μπορούν να φοιτούν σε σχολική τάξη του γενικού σχολείου, με παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση, από εκπαιδευτικούς με κατάρτιση στην Ειδική Αγωγή.

Την παράλληλη στήριξη παρέχει ένας δεύτερος δάσκαλος εντός της τάξης. Ανάμεσα στις αρμοδιότητές του είναι να βοηθήσει τον μαθητή να ακολουθήσει απρόσκοπτα τις δραστηριότητες του σχολικού περιβάλλοντος, εξηγώντας του, για παράδειγμα, πιο αναλυτικά την εκφώνηση μιας άσκησης ή αν χρειαστεί, διαφοροποιώντας την εργασία/δραστηριότητα με σκοπό την επίτευξη του διδακτικού στόχου. Η παροχή υποστηρικτικής διδασκαλίας στο παιδί που την έχει ανάγκη, αλλά πρωτίστως δικαίωμα, δεν είναι το αποκλειστικό αντικείμενο αυτού του δασκάλου, που μπορεί ταυτόχρονα να βοηθά οποιονδήποτε άλλο μαθητή χρειάζεται βοήθεια. Συνήθως οι ρόλοι των δύο δασκάλων είναι δυσδιάκριτοι, προκειμένου κανένα παιδί να μη στιγματίζεται.

Όταν η δασκάλα αργεί να έρθει

Οι γονείς του Νεκτάριου είχαν υποβάλλει μέσα στις προβλεπόμενες προθεσμίες της σχολικής χρονιάς 2016-2017, αίτημα παράλληλης στήριξης για την επόμενη χρονιά, το οποίο, μάλιστα, είχε εγκριθεί. Ωστόσο, μέχρι και τον Μάρτιο του σχολικού έτους 2017-2018 το αίτημά τους δεν βρήκε ουσιαστική ανταπόκριση και η θέση παρέμενε ακάλυπτη. «Ο Νεκτάριος ήταν αρνητικός παρόλο που ήταν καλός μαθησιακά. Έβλεπα ότι δεν ήθελε να πηγαίνει σχολείο, βαριόταν, ήταν πολύ κουρασμένος, δεν έβρισκε ευχαρίστηση από όλο αυτό», περιγράφει στο Solomon MAG η μητέρα του, Βίβιαν. Μουτζούρωνε τα τετράδια και τα βιβλία του, ενώ χρειαζόταν το διπλάσιο χρόνο για να λύσει μια άσκηση, μας λέει.

Με την ελπίδα ότι κάποια στιγμή θα υπάρξει ανταπόκριση στο αίτημα τους, οι γονείς δεν έπαψαν να τηλεφωνούν στις Διευθύνσεις Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, οι οποίες, ανάμεσα σε άλλα, διαβιβάζουν τις αιτήσεις στο Υπουργείο Παιδείας για να εγκριθούν και κατανέμουν τους εκπαιδευτικούς στα σχολεία. Οι γονείς ζητούσαν απαντήσεις. Μέχρι να τις λάβουν περίμεναν υπομονετικά. «Είχα άγος και ανασφάλεια. Περίμενα πότε θα σταλεί η δασκάλα», συμπληρώνει η Βίβιαν, ενώ προβληματίζεται ήδη για το τι έπεται στο μέλλον. «Σκέφτομαι από τώρα αν θα στείλουν, πότε θα στείλουν και αν θα είναι το ίδιο πρόσωπο», λέει.

Ο Νεκτάριος θα γνώριζε την δασκάλα του τελικά τον Μάρτιο του 2018 και η αναμονή του δεν αποτελεί την εξαίρεση των περιπτώσεων. Την ίδια αγωνία μοιράστηκε και η Αθηνά, μητέρα του 10χρονου Νικόλα, ο οποίος με το σύνδρομο Williams και τη διάσπαση προσοχής που αυτό προκαλεί δεν μπορεί μόνος του να ακολουθήσει την ύλη. «Το άγχος είναι καθημερινό και για εμάς. Δεν ξέρουμε το παιδί με ποιον εκπαιδευτικό θα είναι στο σχολείο. Κάθε χρόνο αλλάζει ο άνθρωπος που είναι μαζί του. Χρειάζεται χρόνος να προσαρμοστεί και να γνωρίσει ο ένας τον άλλο. Αν η παράλληλη έρχεται στη μέση ή ακόμη και στο τέλος της χρονιάς, τότε πραγματικά δε μπορεί να μας βοηθήσει», λέει η Αθηνά.

Υπάρχουν περιπτώσεις που κατά την αναμονή του ειδικού δασκάλου, τη θέση του στην τάξη παίρνουν οι ίδιοι οι γονείς, αν φυσικά έχουν την έγκριση του συμβουλίου διδασκόντων. Είναι, όμως, πιθανό οι εκπαιδευτικοί να μη συναινέσουν. Σε αυτή την περίπτωση, δεν υπάρχει ούτε δάσκαλος, ούτε γονέας που να μπορεί να υποστηρίξει εκπαιδευτικά το παιδί ενώ επιπλέον εκείνο έχει να αντιμετωπίσει και το αρνητικό κλίμα που έχει δημιουργηθεί εντός του σχολείου. Αν μάλιστα το σχολικό περιβάλλον καθίσταται χαοτικό και επικίνδυνο για τα παιδιά χωρίς την παράλληλη στήριξη, υπάρχουν περιπτώσεις που οι γονείς προτίμησαν ακόμη και να τα κρατήσουν σπίτι. «Το δικό μου παιδί μπορούσε να μείνει μόνο του. Άμα ήταν πιο δύσκολη περίπτωση και είχαμε περισσότερα προβλήματα θα προτιμούσα να μην το πάω σχολείο παρά να πάει και να βιώνει μία τέτοια κατάσταση», σημειώνει η Βίβιαν.

Μία εναλλακτική λύση στο πρόβλημα των καθυστερημένων τοποθετήσεων των εκπαιδευτικών, είναι η εύρεση ιδιώτη εκπαιδευτικού, λύση που προϋποθέτει ότι η οικογένεια μπορεί να ανταποκριθεί οικονομικά.

«Έτσι το μόνο πρόβλημα είναι το οικονομικό», λέει η Αθηνά. «Το να έχεις έναν άνθρωπο και να τον απασχολείς όλη την ημέρα από το πρωί μέχρι το βράδυ είναι ένα κόστος επιπλέον. Προστίθεται σε όλα τα άλλα που αναγκαζόμαστε να πληρώσουμε λόγω των δυσκολιών. Άμα θες να στηρίξεις το παιδί και να το πας ένα βήμα παραπέρα για να μπορεί να συμβαδίζει, πρέπει να βάλεις βαθιά το χέρι στην τσέπη. Το παιδί κάνει εργοθεραπεία, λογοθεραπεία, χρειάζεται ειδική παιδαγωγό, παιδοψυχολόγο. Λέμε δόξα τω Θεώ που μπορούμε και τα δίνουμε αλλά υπάρχει και κόσμος που δεν έχει να τα δώσει αυτά τα λεφτά, δεν είναι εύκολο», καταλήγει.

Ο αόρατος εκπαιδευτικός

Στην περίπτωση που η παράλληλη στήριξη παρέχεται από ιδιώτη, η οικονομική συμφωνία γίνεται μεταξύ γονέα και δασκάλου. Ο μισθός αυτών των εκπαιδευτικών είναι σχεδόν ο μισός από αυτόν που παίρνουν οι δάσκαλοι παράλληλης στήριξης που προσλαμβάνονται από το δημόσιο. Συνήθως, δε, τα χρήματα είναι «μαύρα», ενώ δεν παρέχεται ασφάλιση. Για να καταπολεμηθεί η αδήλωτη εργασία, υπάρχει η δυνατότητα του εργόσημου, που αποδίδεται στον εργαζόμενο αντί χρηματικού ποσού για την αμοιβή των υπηρεσιών του. Κατά την εξαργύρωση ο εργαζόμενος εισπράττει το αναγραφόμενο ποσό μείον των ασφαλιστικών εισφορών. Είναι, βέβαια, μία λύση που σπανίζει. «Δεν συμφέρει, καθώς δε σου μένει ουσιαστικά κέρδος αν επιλέξεις το εργόσημο», μας λέει η Βάσια, δασκάλα παράλληλης στήριξης.

Οι ιδιωτικοί ειδικοί παιδαγωγοί εργάζονται στο σχολείο 30 ώρες την εβδομάδα. Αποτελούν ένα ξεχωριστό τμήμα της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Δεν ανήκουν στο συμβούλιο διδασκόντων, δεν έχουν δικαίωμα ψήφου, δε συμμετέχουν σε κανένα μηχανισμό του σχολείου, ενώ δέχονται την πλήρη παρέμβαση του γονέα στον τρόπο της διδασκαλίας τους. Στο σχολείο δηλώνονται ως εθελοντές εκπαιδευτικοί παράλληλης στήριξης, ενώ η δουλειά τους δε μπορεί να αναγνωριστεί σε μόρια και εμπειρία από το κράτος.

Σε περιπτώσεις που οι γονείς έχουν επιλέξει τη λύση της ιδιωτικής παράλληλης στήριξης, καθώς αυτή που παρέχεται από τα κράτος έχει καθυστερήσει, θα προτιμήσουν συχνά να συνεχίσουν με αυτή ακόμα και όταν υπάρξει ανταπόκριση από το δημόσιο. «Ειδικά τις φορές που έχει καθυστερήσει τόσο πολύ, δεν έχω αλλάξει. Επιθυμώ και συνεχίζω με την ιδιωτική», λέει η Αθηνά. «Γιατί δεν είναι σωστό μετά από τόσους μήνες να γίνει η αλλαγή. Το παιδί έχει προσαρμοστεί, έχει συνηθίσει και έχει γνωρίσει καλά το δάσκαλο. Δεν το ρισκάρεις στη μέση της χρονιάς να αλλάξεις», συμπληρώνει.

Ένας δάσκαλος για πολλά παιδιά

Όπως λέει η Αθηνά, οι παραδοξότητες συνεχίζουν: «μπορεί να στείλουν μία κοπέλα για τρία- τέσσερα παιδιά, η οποία μοιράζει τις ώρες της μεταξύ τους». Σύμφωνα με την Κωνσταντίνα Μπάμπουλα από τη Διεύθυνση Διορισμών και Προσλήψεων Εκπαιδικού Προσωπικού Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Υπουργείου Παιδείας, «κάθε δάσκαλος προσλαμβάνεται για ένα συγκεκριμένο παιδί». Ωστόσο, όταν τα αιτήματα για παράλληλη στήριξη στα σχολεία είναι περισσότερα από τις προσλήψεις που έχουν γίνει, οι Πρωτοβάθμιες Διευθύνσεις προχωρούν σε κατανομή και μοίρασμα των δασκάλων σε παραπάνω από ένα παιδιά, που μπορεί να βρίσκονται και σε διαφορετικά σχολεία.

Το φαινόμενο, οι αναπληρωτές δάσκαλοι να είναι υπεύθυνοι για δύο και τρία διαφορετικά παιδιά, ήταν συχνό τα προηγούμενα χρόνια. Από τις 24 ώρες του εβδομαδιαίου ωραρίου τους έπρεπε να μοιράζουν τον χρόνο τους για να στηρίξουν όσους τελούσαν υπό την ευθύνη και την αρμοδιότητα τους. Αυτό συνέβη και με την παράλληλη στήριξη του Νεκτάριου, ακόμα και όταν γνώρισε την Ευτυχία.

Μια βελτιωμένη εφαρμογή του πλαισίου της παράλληλης στήριξης αλλά όχι απόλυτα

Η δασκάλα του Νεκτάριου, Ευτυχία, εστάλη στο σχολείο του, τον Μάρτιο του 2018. Αν και δόθηκε μια ανάσα στην οικογένεια, η δασκάλα είχε στην ευθύνη της και άλλο ένα παιδί από διαφορετικό σχολείο. Έτσι, βρισκόταν στο πλευρό του Νεκτάριου τις 4 από τις 5 σχολικές ημέρες.

Το σχολικό έτος 2018 – 2019 τα δεδομένα άλλαξαν. Κάθε μαθητής αντιστοιχούσε σε έναν δάσκαλο παράλληλης στήριξης. Αυτό το σχολικό έτος πραγματοποιήθηκαν 5.913 προσλήψεις εκπαιδευτικών για την παράλληλη στήριξη-συνεκπαίδευση και 1.592 προσλήψεις σχολικών νοσηλευτών και ειδικού βοηθητικού προσωπικού- «αριθμός προσλήψεων που καλύπτει σχεδόν το σύνολο των αιτημάτων που στηρίζουν την εκπαιδευτική καθημερινότητα των μαθητών και μαθητριών που φοιτούν στο γενικό σχολείο», σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Κατά τον νόμο, σε περίπτωση εξάντλησης των πινάκων και εφόσον εξακολουθούν να υπάρχουν κενές θέσεις, αυτές καλύπτονται από τον ενιαίο πίνακα αναπληρωτών γενικής εκπαίδευσης. Έτσι, δίνεται η δυνατότητα σε δασκάλους γενικής παιδείας, εφόσον οι ίδιοι το επιθυμούν, να προσληφθούν ως παράλληλη στήριξη ή σε τμήμα ένταξης. Αυτό, βέβαια, δεν είναι πάντα δόκιμο. «Σε ρίχνουν στα βαθιά και κολυμπάς, πας σε ένα παιδί με αυτισμό χωρίς να ξέρεις καθόλου για αυτισμό, χωρίς να ξέρεις καθόλου τις διαδικασίες και δεν υπάρχει καμία ενημέρωση», λέει στο Solomon MAG η Ευτυχία, η δασκάλα του Νεκτάριου, που δεν είχε κατάρτιση ειδικής αγωγής.

Μάλιστα,«οι αυτιστικοί μαθητές υψηλής λειτουργικότητας (σύνδρομο Asperger) μπορούν να φοιτούν στις σχολικές τάξεις του Γενικού Σχολείου υποστηριζόμενοι από τον εκπαιδευτικό της τάξης και κατά περίπτωση, με βάση τη γνωμάτευση του οικείου ΚΕΔΔΥ, με παράλληλη στήριξη από εκπαιδευτικό Ειδικής Αγωγής, ο οποίος διαθέτει κατά προτίμηση εξειδίκευση στον αυτισμό».Η δασκάλα του Νεκτάριου δεν διέθετε σχετική εξειδίκευση.

«Οπότε έδρασα καθαρά ενστικτωδώς», μας λέει. «Αρχισα να πλησιάζω το παιδί καθαρά σαν άνθρωπος. Μάλλον αυτό ήταν και το κλειδί στην όλη υπόθεση. Το παιδί άρχισε να λύνεται». Η Ευτυχία, παρά τις δυσκολίες, συνέβαλε καταλυτικά στη δημιουργία μιας πρωτόγνωρης σχολικής εμπειρίας για τον Νεκτάριο.

Το χειροπιαστό έργο της παράλληλης στήριξης

Ο Νεκτάριος σταμάτησε να κοιμάται στα παγκάκια, σταδιακά αποδέχτηκε τη δασκάλα του και άρχισε να εκφράζει συνεχώς την αγάπη του. Όποτε εκείνη βρισκόταν δίπλα του έπαιζε με τα υπόλοιπα παιδιά. Το διάβασμα του οργανώθηκε. «Σταμάτησε να κάνει μουτζούρες και έβγαλε έναν σπάνιο συναισθηματισμό», περιγράφει η Ευτυχία. «Χρειάστηκε χρόνο αλλά όταν το παιδί προσαρμόστηκε αποκτήθηκε άψογη βλεμματική επαφή. Μετά μπορούσα να τον ακουμπήσω, να τον αγκαλιάσω».

Η επίδραση της παράλληλης στήριξης ήταν θεαματική. «Η αλλαγή με χαροποιεί πάρα πολύ γιατί πέρα από το μαθησιακό κομμάτι με ενδιαφέρει και το να αναπτύσσει το παιδί κοινωνικές σχέσεις, γιατί αυτό είναι απαραίτητο και θα τον βοηθήσει αργότερα στη ζωή του και δεύτερον γιατί θέλω να αντλεί ευτυχία μέσα από τις φιλίες του και μέσα από τις σχέσεις με τους συμμαθητές του και να μη κατακλύζεται από βαρεμάρα και μοναξιά», περιγράφει η μητέρα του.

Όταν πια ο Νεκτάριος βρήκε την Ευτυχία, τη δασκάλα του, έγραψε και ένα γράμμα προς τον Υπουργό Παιδείας, προκειμένου να την έχει μαζί του και στις επόμενες τάξεις:

Θα ήθελα σας παρακαλώ πάρα πολύ να φέρετε στο σχολείο μου μια δασκάλα που τη λένε Ευτυχία γιατί είναι μια πάρα πολύ καλή και ευγενική δασκάλα και με βοηθάει και στα μαθήματα και εκτός από τα μαθήματα και εκτός από τα μαθήματα παίζουμε κιόλας και διασκεδάζουμε και για μένα είναι η καλύτερη δασκάλα του κόσμου.

Σήμερα, στην Ελλάδα, η παράλληλη στήριξη αφορά τουλάχιστον 5.913 μαθητές και η εφαρμογή της με τρόπο που να ανταποκρίνεται στις ουσιαστικές ανάγκες τους, χωρίς, δηλαδή, καθυστερήσεις, με έμφαση στην καλλιέργεια σταθερότητας και στην περαιτέρω κατάρτιση των δασκάλων γενικής αγωγής που καλούνται να καλύψουν θέσεις ειδικής, είναι αποδείξεις ειλικρινών προθέσεων ένταξης, του δημόσιου εκπαιδευτικού συστήματος.