Υπεραλίευση και εξορύξεις: Ληστεύοντας τον βυθό σε κοινή θέα

Η έρευνα είναι των Ian Urbina, Maya Martin, Joe Galvin, Susan Ryan, και Austin Brush και δημοσιεύεται αποκλειστικά στην Ελλάδα από το Solomon.

Το πιο σημαντικό μέρος στον πλανήτη, που σχεδόν κανείς δεν έχει ακούσει ποτέ, ονομάζεται Saya de Malha. 

Η Saya de Malha είναι μία από τις μεγαλύτερες θαλάσσιες υφαλοκρηπίδες στον κόσμο και μια από τις σημαντικότερες καταβόθρες άνθρακα, καλύπτοντας έκταση αντίστοιχη με το μέγεθος της Ελβετίας. Βρίσκεται σε απόσταση μεγαλύτερη των 320 χλμ από τη στεριά, στον Ινδικό Ωκεανό, μεταξύ του Μαυρίκιου και των Σεϋχελλών.

Έχει χαρακτηριστεί ως το μεγαλύτερο «αόρατο νησί» στον κόσμο, καθώς σχηματίζεται από ένα τεράστιο υποθαλάσσιο οροπέδιο, το οποίο σε κάποια σημεία απέχει μόλις εννέα μέτρα από την επιφάνεια της θάλασσας. Η Saya de Malha προσφέρει ασφαλές καταφύγιο σε μια μοναδική βιοποικιλότητα θαλάσσιων ειδών. Τα εκτεταμένα λιβάδια της φιλοξενούν θαλάσσιες χελώνες, ενώ παράλληλα αποτελεί τόπο αναπαραγωγής για καρχαρίες, όρκες και γαλάζιες φάλαινες.

Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι η Saya de Malha είναι μία από τις λιγότερο μελετημένες περιοχές του πλανήτη, λόγω του πόσο απομακρυσμένη είναι. Για αιώνες, τα εμπορικά πλοία και οι εξερευνητές απέφευγαν αυτά τα νερά εξαιτίας του απρόβλεπτου βάθους τους. Υπήρξε ένας φανταστικός και ανεξερεύνητος τόπος, τόσο μυστηριώδης που στους παλιούς χάρτες θα συνοδευόταν από την προειδοποίηση: «Εδώ υπάρχουν τέρατα».

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η περιοχή έχει γίνει πέρασμα ενός ετερόκλητου πλήθους: από αλιείς που αφαιρούν πτερύγια καρχαριών και μηχανότρατες που σαρώνουν τον βυθό, μέχρι εταιρείες εξόρυξης, ναυαγισμένους ψαράδες, πεινασμένα πληρώματα, πλούσιους ιδιοκτήτες γιοτ και λιμπερταριανούς θαλασσοπόρους.

Καθώς η Saya de Malha βρίσκεται κυρίως σε διεθνή ύδατα, όπου ισχύουν ελάχιστοι κανονισμοί, λεηλατείται συστηματικά από έναν τεράστιο στόλο αλιευτικών. Αυτά τα πλοία δρουν σχεδόν ανεξέλεγκτα, καταστρέφοντας τη μοναδική βιοποικιλότητά της. Παρά τη σημασία της περιοχής, δεν προστατεύεται από καμία δεσμευτική διεθνή συμφωνία—κυρίως λόγω της έλλειψης πολιτικής βούλησης και των ισχυρών αλιευτικών συμφερόντων, που επιλέγουν το άμεσο κέρδος εις βάρος του μέλλοντος.

Το ερώτημα πλέον είναι: ποιος θα διαφυλάξει αυτόν τον δημόσιο θησαυρό;

Καταστρέφοντας ένα οικοσύστημα

Η Saya de Malha είναι περιοχή ζωτικής σημασίας για τον πλανήτη, καθώς αποτελεί ένα από τα μεγαλύτερα λιβάδια θαλάσσιας βλάστησης στον κόσμο, λειτουργώντας ως αποθήκη άνθρακα. 

Όπως τα δέντρα, έτσι και τα λιβάδια αυτά, απορροφούν διοξείδιο του άνθρακα από την ατμόσφαιρα και το αποθηκεύουν στις ρίζες και στο έδαφος. Η διαφορά, όμως, είναι ότι η θαλάσσια βλάστηση το πράττει ιδιαίτερα γρήγορα – 35 φορές ταχύτερα από τα τροπικά δάση. Αυτό που κάνει την κατάσταση ακόμα πιο επιτακτική είναι ότι η Saya de Malha αποδεκατίζεται συστηματικά από έναν πολυεθνικό στόλο αλιευτικών σκαφών, που στην ουσία κανείς δεν εποπτεύει ή ελέγχει.

Πριν από πεντακόσια και πλέον χρόνια, Πορτογάλοι ναυτικοί έπεσαν πάνω σε μια όχθη με ρηχά νερά στα ανοιχτά της θάλασσας, περίπου 1.100 χλμ ανατολικά του βόρειου άκρου του Μαυρίκιου. Ονόμασαν την υφαλοκρηπίδα Saya de Malha, ή «δικτυωτό φουστάνι», για να περιγράψουν τους κυματισμούς που σχημάτιζαν τα λιβάδια κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.

Το 2012, η Saya de Malha ήταν υποψήφια για να γίνει θαλάσσια περιοχή παγκόσμιας κληρονομιάς, για την «πιθανή εξαιρετική παγκόσμια αξία της». Η UNESCO περιέγραψε την όχθη ως «παγκοσμίως μοναδική», καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι πιθανότατα καλύπτεται από το μεγαλύτερο λιβάδι θαλάσσιας βλάστησης στον κόσμο. 

Η θαλάσσια βλάστηση συχνά παραβλέπεται επειδή, σύμφωνα με εκτιμήσεις, καλύπτει μόνο το ένα δέκατο του 1% του πυθμένα του ωκεανού. «Είναι το οικοσύστημα που τείνουμε να ξεχνάμε», είπε ο Ronald Jumeau, πρεσβευτής των Σεϋχελλών για την κλιματική αλλαγή. 

Παρ’ όλα αυτά, τα λιβάδια θαλάσσιας βλάστησης προστατεύονται πολύ λιγότερο από ότι άλλες υπεράκτιες περιοχές. Μόνο το 26% των καταγεγραμμένων λιβαδιών εμπίπτουν σε θαλάσσιες προστατευόμενες περιοχές, σε σύγκριση με το 40% των κοραλλιογενών υφάλων και το 43% των μαγκρόβιων δασών του κόσμου. 

Συχνά αποκαλούμενα «οι πνεύμονες των ωκεανών», τα θαλάσσια λιβάδια δεσμεύουν περίπου το ένα πέμπτο του άνθρακα που απορροφά ο ωκεανός και φιλοξενούν μια τεράστια βιοποικιλότητα. Χιλιάδες είδη, πολλά εκ των οποίων απαντώνται και στη Saya de Malha και παραμένουν ακόμη άγνωστα στην επιστήμη, εξαρτώνται από τα θαλάσσια λιβάδια για την επιβίωσή τους. Ωστόσο, ο πλανήτης έχει χάσει περίπου το ένα τρίτο των θαλάσσιων λιβαδιών από τα τέλη του 19ου αιώνα, και κάθε χρόνο χάνουμε επιπλέον 7% – ποσοστό που ισοδυναμεί με την απώλεια μιας έκτασης ίσης με ένα γήπεδο ποδοσφαίρου κάθε 30 λεπτά.

Επίσης, σύμφωνα με έκθεση του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνια το 2021, η θαλάσσια βλάστηση καθαρίζει τα μολυσμένα ύδατα και προστατεύει τις ακτές από τη διάβρωση. 

Την ώρα που στον ωκεανό καταλήγουν ετησίως τουλάχιστον οκτώ εκατ. τόνοι πλαστικού, η θαλάσσια βλάστηση παγιδεύει τα μικροπλαστικά λειτουργώντας ως ένα πυκνό δίχτυ, όπως έδειξε μελέτη του Nature το 2021.

Μία άλλη λειτουργία της θαλάσσιας βλάστησης είναι ότι μειώνει την οξύτητα του νερού, καταπολεμώντας το φαινόμενο της οξίνισης των ωκεανών (σ.μ. της μείωσης της τιμής του pH τους), ένα φαινόμενο που έχει ως αποτέλεσμα τον αφανισμό χιλιάδων ειδών ψαριών που κατοικούν στους κοραλλιογενείς υφάλους. 

Συγκεκριμένα, μέσω της διαδικασίας της φωτοσύνθεσης, η θαλάσσια βλάστηση απορροφά τον άνθρακα παρέχοντας καταφύγιο και τόπους αναπαραγωγής και τροφοληψίας σε χιλιάδες είδη, συμπεριλαμβανομένων απειλούμενων ειδών, όπως είναι τα ντιγκόνγκ, οι καρχαρίες και οι ιππόκαμποι. 

Ωστόσο, η Saya de Malha βρίσκεται υπό απειλή. Τα τελευταία χρόνια, περισσότερα από 200 σκάφη –κυρίως από τη Σρι Λάνκα και την Ταϊβάν– στάθμευσαν στα βαθύτερα νερά που βρίσκονται κατά μήκος της όχθης για να αλιεύσουν τόνους, σαυρόψαρα, σκουμπριά και μικρά ψάρια, τα οποία μετατρέπονται σε ιχθυάλευρο υψηλής πρωτεΐνης, ένα είδος ζωοτροφής.

Οι ωκεανολόγοι λένε ότι οι προσπάθειες για διάσωση της θαλάσσιας βλάστησης στην περιοχή δεν προχωρούν με την ταχύτητα που θα έπρεπε. «Είναι σαν να περπατάς προς τον βορρά πάνω σε ένα τρένο που κινείται προς τον νότο», δήλωσε η Heidi Weiskel, προσωρινή επικεφαλής της Παγκόσμιας Ομάδας για τους Ωκεανούς στη Διεθνή Ένωση Προστασίας της Φύσης (IUCN).

Στις 23 Μαΐου 2022, η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθέτησε ψήφισμα για την ανακήρυξη της 1ης Μαρτίου σε Παγκόσμια Ημέρα Θαλάσσιων Λιβαδιών. Το ψήφισμα υπόστήριξε η Σρι Λάνκα. Μιλώντας στη συνέλευση, ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Σρι Λάνκα στον ΟΗΕ, Mohan Pieris, δήλωσε ότι η θαλάσσια βλάστηση αποτελεί «ένα από τα πιο πολύτιμα θαλάσσια οικοσυστήματα στη γη», τονίζοντας, μεταξύ άλλων, την τεράστια συμβολή της στη δέσμευση άνθρακα. 

Όμως, η αναγνώριση είναι ένα πράγμα, η δράση είναι άλλο.

Την ίδια ώρα που ο πρέσβης εκφωνούσε την ομιλία του στη Νέα Υόρκη, σχεδόν 15.000 χιλιόμετρα μακριά, δεκάδες πλοία του αλιευτικού στόλου της χώρας του αποψίλωναν επιμελώς ένα από τα μεγαλύτερα οικοσυστήματα που ο ίδιος καλούσε τον κόσμο να προστατεύσει.

Φύλακες και θηρευτές υπό εξαφάνιση

Τον Νοέμβριο του 2022, επιστήμονες βούτηξαν στην Saya de Malha με καταδυτικό εξοπλισμό από ένα ερευνητικό πλοίο μήκους 134 μ. Στόχος τους, εκείνη την ημέρα, ήταν να κινηματογραφήσουν καρχαρίες. 

Εναλλακτικά, χρησιμοποίησαν για την έρευνα ένα τηλεχειριζόμενο υποβρύχιο. Κατατασσόμενο ως ένα από τα μεγαλύτερα και πιο προηγμένα ερευνητικά σκάφη στον κόσμο, το πλοίο είχε στείλει η περιβαλλοντική μη κερδοσκοπική οργάνωση Monaco Explorations, για να καταγράψει έναν βυθό που φημίζεται για την αφθονία του σε θαλασσόχορτο, κοράλλια, χελώνες, ντιγκόνγκ, σαλάχια και άλλα είδη.

Κατά τη διάρκεια των τριών εβδομάδων, που η ερευνητική ομάδα χτένιζε τα νερά της Saya de Malha, δεν εντόπισε ούτε έναν καρχαρία.

Ο πιθανός ένοχος, σύμφωνα με τους επιστήμονες, ήταν ένας στόλος από περισσότερα από 200 αλιευτικά σκάφη που τα τελευταία χρόνια έχει στοχεύσει αυτά τα απομακρυσμένα ύδατα, κυρίως από την Ταϊβάν, τη Σρι Λάνκα και την Ταϊλάνδη. Πολλά από αυτά τα πλοία στοχεύουν σε είδη τόνου, όπως ο λευκός τόνος, ο κιτρινόπτερος, ο σκιπτζάκ και ο μεγαλόφθαλμος, αλλά πιάνουν επίσης καρχαρίες σε τεράστιες ποσότητες.

Οι καρχαρίες παίζουν κρίσιμο ρόλο στο οικοσύστημα ως φύλακες της θαλάσσιας βλάστησης, ελέγχοντας τους πληθυσμούς των χελωνών και άλλων ζώων που, αν δεν περιορίζονταν, θα κατέστρεφαν ολοσχερώς τη θαλάσσια βλάστηση. Η αλίευση καρχαριών δεν είναι εύκολη υπόθεση, ούτε συμβαίνει συνήθως κατά λάθος. Στην αλιεία τόνου με παραγάδι, το πλοίο χρησιμοποιεί μια πετονιά από χοντρό μικρονήμα, με αγκίστρια με δόλωμα σε τακτά διαστήματα.

Πολλά αλιευτικά με παραγάδι στοχεύουν άμεσα τους καρχαρίες, χρησιμοποιώντας ειδικό ατσάλινο σύρμα, σχεδιασμένο να μη σπάει όταν οι μεγαλύτεροι και ισχυρότεροι καρχαρίες προσπαθούν να απελευθερωθούν. 

Για να μην καταλαμβάνουν χώρο στα αμπάρια του πλοίου, τα πληρώματα συνήθως πετούν το υπόλοιπο μέρος του καρχαρία πίσω στο νερό αφού πρώτα κόψουν τα πτερύγια, τα οποία μπορούν να πουληθούν για εκατό φορές την αξία του υπόλοιπου κρέατος.

Πρόκειται για μια διαδικασία που οδηγεί σε αργό και βασανιστικό θάνατο, καθώς οι καρχαρίες, ακόμη ζωντανοί αλλά ανίκανοι να κολυμπήσουν, βυθίζονται στον πυθμένα της θάλασσας. Για να αντισταθμίσουν τους πενιχρούς μισθούς, οι καπετάνιοι συνήθως επιτρέπουν στα πληρώματά τους να συμπληρώνουν τα εισοδήματά τους κρατώντας τα πτερύγια, προκειμένου να τα πουλήσουν στο λιμάνι, δίχως παραστατικά. 

Το 2015, περισσότερα από πενήντα ταϊλανδικά αλιευτικά σκάφη, κυρίως μηχανότρατες, κατέκλυσαν την Saya de Malha, σέρνοντας τα δίχτυα τους στον πυθμένα του ωκεανού για να συλλέξουν σαυρόψαρα και σκουμπριά, μεγάλο μέρος των οποίων μεταφέρθηκε στην ξηρά για να μετατραπεί σε ιχθυάλευρο.

Τουλάχιστον τριάντα από αυτά τα σκάφη έφτασαν στην περιοχή αφού είχαν διαφύγει από ελέγχους και καταστολή παραβιάσεων αλιείας στην Ινδονησία και την Παπούα Νέα Γουινέα. Σύμφωνα με έρευνα της Greenpeace, ο ταϊλανδικός στόλος στοχοποιούσε συστηματικά καρχαρίες στην Saya de Malha.

Επιζώντες τράφικινγκ που εργάστηκαν στην Saya de Malha σε δύο από τα σκάφη – το Kor Navamongkolchai 1 και το Kor Navamongkolchai 8 – είπαν στην Greenpeace ότι έως και 50% των αλιευμάτων τους ήταν καρχαρίες. Το 2016, μια έκθεση της ταϊλανδικής κυβέρνησης αποκάλυψε ότι 24 σκάφη που επέστρεψαν από την Saya de Malha είχαν διαπράξει αλιευτικές παραβάσεις, κυρίως λόγω έλλειψης έγκυρων αδειών αλιευτικού εξοπλισμού.

«Ο αντίκτυπος της αλιείας με μηχανότρατα στα οικοσυστήματα του θαλάσσιου πυθμένα είναι πιθανότατα καταστροφικός», ανέφερε μελέτη του 2022 από τη Monaco Explorations. Έκτοτε, η παρουσία της Ταϊλάνδης στην Saya de Malha έχει μειωθεί, και το 2024 μόνο δύο ταϊλανδικά σκάφη στόχευσαν την περιοχή.

Οι Σριλανκέζοι και οι Ταϊβανέζοι συνεχίζουν να αλιεύουν εντατικά στην Saya de Malha. Από τα περισσότερα από 100 σριλανκέζικα σκάφη που έχουν ψαρέψει στην περιοχή από τον Ιανουάριο του 2022—όταν ο στόλος της χώρας άρχισε για πρώτη φορά να μεταδίδει δημόσια τις τοποθεσίες των σκαφών—περίπου τα μισά, δηλαδή περίπου 44, χρησιμοποιούν δίχτυα gillnet (σ.μ. παγιδευτικά δίχτυα κάθετα τοποθετημένα, τα οποία επιπλέουν ή αγκυρώνονται στο βυθό) σύμφωνα με δεδομένα της Επιτροπής Τόνου του Ινδικού Ωκεανού (IOTC).

Αυτά τα σκάφη με gillnets εντοπίζονται σε όλο τον Ινδικό Ωκεανό, και αρκετά από αυτά παρατηρήθηκαν στην Saya de Malha κατά την αποστολή της Monaco Explorations το 2022. Οι καρχαρίες είναι ιδιαίτερα ευάλωτοι στα gillnets, τα οποία ευθύνονται για το 64% των καταγεγραμμένων αλιευμάτων καρχαριών, σύμφωνα με την IOTC.

Στις 17 Αυγούστου 2024, αναρτήθηκε ένα βίντεο στο YouTube που δείχνει δεκάδες κουφάρια καρχαριών και σαλαχιών που είχαν πρόσφατα εκφορτωθεί από σκάφη στο λιμάνι Beruwala της Σρι Λάνκα. Στο βίντεο, ένας άνδρας σφάζει έναν καρχαρία με μια ματσέτα. Το σκούρο αίμα λιμνάζει στο τσιμέντο του λιμανιού, καθώς ο άνδρας κόβει το σώμα, αφαιρώντας τα πτερύγιά του και ανασύροντας τα εντόσθια από το κουφάρι.

Πολλά βίντεο που δείχνουν παρόμοιες σκηνές – εκατοντάδες νεκρούς καρχαρίες, ενίοτε χωρίς πτερύγια, να εκφορτώνονται από αλιευτικά σκάφη και να στοιβάζονται σε λιμάνια της Σρι Λάνκα για πώληση σε τοπικούς εξαγωγείς – έχουν αναρτηθεί στο YouTube τα τελευταία δύο χρόνια. 

Τα βίντεο προσφέρουν μια εικόνα για την άνθηση του εμπορίου που έχει αποδεκατίσει τους τοπικούς πληθυσμούς καρχαριών: περίπου τα δύο τρίτα των ειδών καρχαριών και σαλαχιών της Σρι Λάνκα κατατάσσονται ως απειλούμενα με εξαφάνιση από την IUCN.

H απειλή έχει πλέον επεκταθεί, φτάνοντας ανοιχτά στους ωκεανούς, μακριά από τις ακτές της Σρι Λάνκα, περιλαμβάνοντας και την Saya de Malha, ασκώντας ακόμη μεγαλύτερη πίεση σε ένα οικοσύστημα που η UNESCO έχει περιγράψει ως «παγκοσμίως μοναδικό», ένα υποβρύχιο κόσμημα που, αν εξαφανιστεί, δεν θα μπορέσει ποτέ να αντικατασταθεί.

Ιστορικά, τα σριλανκέζικα σκάφη στοχοποιούσαν τους καρχαρίες στα εγχώρια ύδατα. Από το 2014 έως το 2016, για παράδειγμα, το 84% των καταγεγραμμένων αλιευμάτων καρχαριών προήλθαν από τοπικά σκάφη, σύμφωνα με έρευνα για το εμπόριο καρχαριών και σαλαχιών της Σρι Λάνκα που δημοσιεύθηκε το 2021. Αλλά καθώς οι τοπικοί πληθυσμοί μειώθηκαν, τα σκάφη, μεταξύ των οποίων και ο στόλος των gillnetters, μετακινήθηκαν στους ανοιχτούς ωκεανούς, οδηγώντας σε μια νέα άνθηση του εμπορίου πτερυγίων. Οι ετήσιες εξαγωγές πτερυγίων από τη Σρι Λάνκα τετραπλασιάστηκαν την τελευταία δεκαετία, σύμφωνα με τα δεδομένα της UN Comtrade, με 110 τόνους να εξάγονται το 2023, κυρίως στην Χονγκ Κονγκ, σε σύγκριση με μόλις 28 τόνους το 2013.

Τα δεδομένα παρακολούθησης δείχνουν επίσης ότι πάνω από 40 σριλανκέζικα σκάφη δεν μεταδίδουν δημόσια την τοποθεσία τους ενώ βρίσκονται στην περιοχή. Αυτή η πρακτική αποτελεί ένα επίμονο εμπόδιο στη διατήρηση των ωκεανών, καθώς κρύβει την πραγματική κλίμακα του στόλου ή αποτρέπει την ανίχνευση όταν αυτά τα σκάφη σχεδιάζουν να εμπλακούν σε παράνομη δραστηριότητα.

Ωστόσο, αυτά τα «αόρατα σκάφη» μπορούν να εντοπιστούν παρακολουθώντας τα σήματα από τις αλιευτικές τους σημαδούρες. Τα σριλανκέζικα σκάφη μπορούν να έχουν μέχρι και δωδεκάδες αλιευτικές σημαδούρες, κάθε μία με το δικό της μοναδικό σήμα ταυτοποίησης, σύμφωνα με τα σριλανκέζικα αρχεία αλιείας. 

Τουλάχιστον ένα από αυτά τα «αόρατα» σκάφη που αλίευαν στην Saya de Malha μεταξύ Μαρτίου και Ιουνίου του 2024, το IMUL-A-0064 KMN, συνελήφθη τον Αύγουστο του 2024 από τις αρχές της Σρι Λάνκα, έχοντας φορτώσει πτώματα ωκεάνιων λευκών καρχαριών, όλα με αφαιρεμένα τα πτερύγιά τους, συνολικού βάρους άνω του μισού τόνου.

Η αλίευση ωκεάνιων λευκών καρχαριών απαγορεύεται από τη νομοθεσία της Σρι Λάνκα, όπως και η αφαίρεση πτερυγίων καρχαρία στη θάλασσα. Αυτό δεν ήταν μεμονωμένο περιστατικό: Οι αρχές της Σρι Λάνκα έχουν κατασχέσει παράνομα αλιευμένα πτερύγια καρχαριών σε τουλάχιστον 25 διαφορετικές περιπτώσεις από τον Ιανουάριο του 2021, σύμφωνα με τα δελτία τύπου της ακτοφυλακής της Σρι Λάνκα.

Παρότι η νομοθεσία της Ταϊβάν δεν επιτρέπει στα σκάφη να εμπλακούν σε shark finning (σ.μ. πρακτική κατά την οποία οι καρχαρίες παγιδεύονται και αφού τους κόψουν τα πτερύγια, τους πετάνε πίσω στην θάλασσα), η πρακτική συνεχίζεται. Σε δείγμα 62 ταϊβανέζικων σκαφών που αλίευαν στην ανοικτή θάλασσα μεταξύ 2018 και 2020, τα μισά συμμετείχαν σε shark finning, σύμφωνα με το Environmental Justice Foundation, το οποίο έκανε συνεντεύξεις με πρώην μέλη πληρώματος των σκαφών. 

Τουλάχιστον ένα από τα σκάφη της Ταϊβάν που αλιεύει στη Saya de Malha, το Ho Hsin Hsing No. 601, τιμωρήθηκε τον Μάιο του 2023 για την κατοχή αποξηραμένων πτερυγίων καρχαριών στο αμπάρι του. Στον χειριστή του σκάφους επιβλήθηκε πρόστιμο που ισοδυναμεί με 123.000 δολάρια και η άδεια αλιείας του αναστάλθηκε για ένα μήνα. Το σκάφος είχε ψαρέψει τελευταία φορά στην Saya de Malha μεταξύ Σεπτεμβρίου και Οκτωβρίου 2022. 

Γιατί όμως να ενδιαφέρεται κανείς για την εξαφάνιση των καρχαριών στην Saya de Malha; 

Ο Έρνεστ Χέμινγουεϊ περιέγραψε κάποτε τη χρεοκοπία ως κάτι που συμβαίνει σταδιακά… κι έπειτα ξαφνικά. Η εξαφάνιση των ειδών είναι σαν τη χρεοκοπία, και όταν τελικά συμβεί, δεν υπάρχει επιστροφή. Ο τελικός λογαριασμός θα έρθει σύντομα και απρόσμενα αν συνεχίσουμε να απομυζούμε αυτόν τον πλούτο.

Εξορύσσοντας τον πλούτο του βυθού

Την τελευταία δεκαετία, η βιομηχανία εξόρυξης υποστηρίζει ότι ο πυθμένας των ωκεανών αποτελεί κρίσιμη πηγή για τα μέταλλα σπάνιων γαιών, τα οποία είναι απαραίτητα για τις μπαταρίες των κινητών τηλεφώνων και των φορητών υπολογιστών. 

Καθώς οι εταιρείες στρέφουν το βλέμμα τους στις καλύτερες περιοχές του ωκεανού για την εύρεση των πολύτιμων σουλφιδίων και οζιδίων, που συχνά αποκαλούνται «τρούφες του ωκεανού», τα νερά κοντά στην Saya de Malha έχουν αναδειχθεί σε ελκυστικό στόχο. 

Το μεγαλύτερο μέρος της Saya de Malha είναι πολύ ρηχό για να θεωρηθεί πιθανός στόχος για εξορύξεις. Ωστόσο, ορισμένα ύδατα, ιδίως εκείνα εκτός της περιοχής των θαλάσσιων λιβαδιών στο ευρύτερο οροπέδιο Mascarene, φθάνουν σε βάθος άνω των 2.750 μέτρων και είναι ιδανικά για εξόρυξη. Συνεπώς, αρκετές εταιρείες έχουν ήδη υπογράψει μακροπρόθεσμα συμβόλαια πραγματοποίησης ερευνών για την εξόρυξη πολύτιμων μετάλλων, όπως το τιτάνιο, το νικέλιο και το κοβάλτιο, σε αυτά τα ύδατα.

Για να συλλεχθούν τα πολύτιμα μέταλλα, απαιτείται βιομηχανική εξόρυξη με τεράστιους εκσκαφείς. Αυτά τα μηχανήματα είναι περίπου 30 φορές βαρύτερα από μια κανονική μπουλντόζα. Αφού διαχωρίσουν τα ορυκτά, τα πλοία εξόρυξης στη συνέχεια ρίχνουν πίσω στη θάλασσα τα εξορυκτικά απόβλητα. 

Το 1987, έρευνες στη λεκάνη Mascarene, μια περιοχή του Ινδικού Ωκεανού που περιλαμβάνει την Saya de Malha, ανέδειξαν κοιτάσματα που πιθανώς περιείχαν κοβάλτιο σε μια έκταση περίπου 11.655 τετραγωνικών χλμ. Η Νότια Κορέα κατέχει σύμβαση από τη Διεθνή Αρχή Βυθού (τη διεθνή υπηρεσία που ρυθμίζει την εξόρυξη στον θαλάσσιο βυθό) για την εξερεύνηση υδροθερμικών πηγών στην Κεντρική Ινδική Ράχη, περίπου 400 χλμ ανατολικά της Saya de Malha. 

Η σύμβαση τέθηκε σε ισχύ το 2014 και θα λήξει το 2029, ενώ οι έρευνες στην περιοχή έχουν ήδη ξεκινήσει. Η Ινδία και η Γερμανία κατέχουν επίσης συμβόλαια εξερεύνησης για μια περιοχή περίπου 1.300 χλμ νοτιοανατολικά της Saya de Malha. 

Αυτή η βιομηχανική δραστηριότητα στον πυθμένα της θάλασσας θα είναι καταστροφική για το οικοσύστημα, σύμφωνα με τους ερευνητές των ωκεανών. Η εξόρυξη και η εξερεύνηση θα ανασηκώσουν ιζήματα από τον πυθμένα του ωκεανού, εμποδίζοντας το φως του ήλιου να φτάσει στα θαλάσσια λιβάδια. Τα σύννεφα ιζημάτων που δημιουργούνται από την εξόρυξη μπορούν να ταξιδέψουν εκατοντάδες ή και χιλιάδες χιλιόμετρα, διαταράσσοντας ολόκληρο το μεσαίο τροφικό δίκτυο του ωκεανού και επηρεάζοντας σημαντικά είδη, όπως ο τόνος. Ο πυθμένας της θάλασσας χρειάζεται πολύ χρόνο για να ανακάμψει από τις δραστηριότητες εξόρυξης.

Το 2022, επιστήμονες έστειλαν ένα υποβρύχιο drone κοντά στην ακτή του Τσάρλεστον στη Νότια Καρολίνα και διαπίστωσαν ότι τα ίχνη από μια δοκιμαστική εξόρυξη στον πυθμένα της θάλασσας, που είχε πραγματοποιηθεί εκεί πριν από μισό αιώνα, ήταν ακόμα ορατά, σύμφωνα με ρεπορτάζ της εφημερίδας Post and Courier. Στις περιοχές μεταξύ των ιχνών δεν εντοπίστηκαν ψάρια, σφουγγάρια ή οζίδια.

Έρευνα που δημοσιεύθηκε το 2023 διαπίστωσε ότι έναν χρόνο μετά την εξορυκτική δραστηριότητα στον πυθμένα της θάλασσας σε νερά της Ιαπωνίας, η πυκνότητα των ψαριών, των καρκινοειδών και των μέδουσων στις γύρω περιοχές είχε μειωθεί κατά το ήμισυ.

Όσοι υποστηρίζουν την εξόρυξη βαθέων υδάτων τονίζουν την αυξανόμενη ανάγκη για αυτούς τους πόρους. Το 2020, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτίμησε ότι η παγκόσμια εξόρυξη ορυκτών, όπως το κοβάλτιο και το λίθιο, θα πρέπει να αυξηθεί κατά πάνω από 450% έως το 2050 για να καλυφθεί η αυξανόμενη ζήτηση για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας. «Πρόκειται για έναν αγώνα μεταξύ των χωρών για το ποια θα ξεπεράσει την άλλη σε νέες και σημαντικές τεχνολογίες», δήλωσε ο Arvin Boolell, πρώην υπουργός Εξωτερικών του Μαυρίκιου, προσθέτοντας ότι με την εξάντληση αυτών των πόρων στην ξηρά, «ο βυθός της θάλασσας θεωρείται το επόμενο σύνορο». 

Ωστόσο, οι επικριτές της βιομηχανίας υποστηρίζουν ότι η τεχνολογία των μπαταριών αλλάζει τόσο γρήγορα, που οι μπαταρίες του σήμερα δεν θα μοιάζουν με αυτές που θα χρησιμοποιούνται στο εγγύς μέλλον. Επίσης, θεωρούν ότι οι εταιρείες μπορούν να βασιστούν στην ανάκτηση και ανακύκλωση των χρησιμοποιημένων μπαταριών.

Άλλοι επικριτές βλέπουν την εξόρυξη ως μια μορφή χρηματοοικονομικής απάτης τύπου Ponzi, σχεδιασμένη να προσελκύει επενδυτικά κεφάλαια, αλλά με ελάχιστες πραγματικές πιθανότητες κερδοφορίας μακροπρόθεσμα. Επισημαίνουν ότι, λόγω των μεγάλων αποστάσεων μεταφοράς και των διαβρωτικών και απρόβλεπτων συνθηκών στη θάλασσα, το κόστος εξόρυξης οζιδίων από τον ωκεανό θα ξεπερνά κατά πολύ το κόστος εξόρυξής τους στην ξηρά.

Επιπλέον, πολλές από τις μεγαλύτερες αυτοκινητοβιομηχανίες και εταιρείες τεχνολογίας έχουν δηλώσει δημόσια ότι δεν ενδιαφέρονται για μέταλλα που προέρχονται από τον βυθό της θάλασσας. «Υπάρχουν τεράστιες επενδύσεις αυτή τη στιγμή για την ανάπτυξη μπαταριών που δεν χρησιμοποιούν καθόλου αυτά τα μέταλλα». 

Ο Matthew Gianni, συνιδρυτής του Deep Sea Conservation Coalition, δήλωσε ότι ο καλύτερος σχεδιασμός προϊόντων, η ανακύκλωση και η επαναχρησιμοποίηση των μετάλλων που ήδη κυκλοφορούν, η αστική εξόρυξη και άλλες πρωτοβουλίες της κυκλικής οικονομίας μπορούν να μειώσουν δραστικά την ανάγκη για νέες πηγές μετάλλων.

Τον Ιούλιο του 2024, μια ομάδα ερευνητών των ωκεανών προχώρησε σε καταγγελία στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ υποστηρίζοντας ότι η The Metals Company, η μεγαλύτερη εταιρεία εξόρυξης βυθού, είχε παραπλανήσει επενδυτές και ρυθμιστικές αρχές. Πιο πρόσφατα, η The Metals Company άρχισε να παίρνει απόσταση από τον ισχυρισμό σχετικά με τις μπαταρίες και αντ’ αυτού ισχυρίστηκε ότι τα μέταλλα είναι απαραίτητα για την κατασκευή πυραύλων και στρατιωτικού εξοπλισμού.

Παρόλα αυτά, οι φτωχότερες χώρες που βρίσκονται πλησιέστερα στην Saya de Malha εξακολουθούν να σταθμίζουν τις επιλογές τους. Το 2021, ο Μαυρίκιος διοργάνωσε ένα συνέδριο από κοινού με την Αφρικανική Ένωση και τη Norad, τη νορβηγική υπηρεσία αναπτυξιακής συνεργασίας, για την εξέταση των προοπτικών εξόρυξης στον βυθό της θάλασσας. 

Αξιωματούχοι στο Μαυρίκιο και στις Σεϋχέλλες δήλωσαν ότι ακολουθούν μια «προληπτική» προσέγγιση όσον αφορά την εξόρυξη σε βαθιές θάλασσες, αλλά εξακολουθούν να αναζητούν πόρους στα νερά τους παρά τις προειδοποιήσεις για οικολογική καταστροφή. Τον Σεπτέμβριο του 2024, οι δύο χώρες υπέγραψαν συμφωνία για την έναρξη πετρελαϊκών ερευνών στην Saya de Malha και γύρω από αυτήν, μια περιοχή που διαχειρίζονται από κοινού.

Σε άλλα μέρη του κόσμου, η επίκριση σχετικά με αυτό το είδος εξόρυξης έχει αυξηθεί. Περισσότερες από τριάντα χώρες έχουν ζητήσει μορατόριουμ ή προληπτική παύση της εξόρυξης στον βυθό, σύμφωνα με την Deep Sea Conservation Coalition, μια συμμαχία Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων και ινστιτούτων πολιτικής που εργάζονται για την προστασία των ωκεανών. 

Το 2021, η Greenpeace, μέλος της συμμαχίας, επέλεξε την Saya de Malha ως τοποθεσία για την πρώτη υποβρύχια διαμαρτυρία ενάντια στην εξόρυξη βυθού. 

Η Shaama Sandooyea, μια 24χρονη θαλάσσια βιολόγος από τον Μαυρίκιο, βούτηξε στα νερά κρατώντας ένα πλακάτ που έγραφε “Youth Strike for Climate”. Ήθελε να περάσει ένα απλό μήνυμα: ότι η αναζήτηση μετάλλων στον βυθό, χωρίς να γνωρίζουμε τις συνέπειες, δεν είναι ο σωστός δρόμος προς την πράσινη μετάβαση. «Τα θαλάσσια λιβάδια έχουν υποτιμηθεί εδώ και πολύ καιρό», δήλωσε.