Το καταλανικό ερώτημα στις ισπανικές εκλογές

Ο άνεμος παρασύρει τους φοίνικες στην παραλία της Arenys de Mar, μιας μικρής κωμόπολης 40 χλμ μακριά από τη Βαρκελώνη. Πολλές «σενιέρα», όπως ονομάζεται η σημαία της Καταλονίας, κυματίζουν στα μπαλκόνια και τις ταράτσες. Σύμφωνα με τους επίσημους χάρτες βρισκόμαστε στην Ισπανία, αλλά η πλειονότητα των κατοίκων δεν συμφωνεί. Η ανάμνηση του δημοψηφίσματος για την ανεξαρτησία που έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 2017, παραμένει έντονη στην Καταλονία και οι συνέπειές του συνεχίζουν να επηρεάζουν την καθημερινότητα των ανθρώπων της.

«Η κοινωνία είναι διασπασμένη. Υπάρχουν εκείνοι που υποστηρίζουν την ανεξαρτησία και άλλοι που είναι ενάντια, πολλές φορές μέσα στην ίδια οικογένεια. Βλέπουν ο ένας τον άλλο πια διαφορετικά», μας λέει ένας εργάτης στο λιμάνι. Η δήμαρχος της πόλης, Annabel Moreno και το επιτελείο της, συνήθως απασχολούνταν με ζητήματα όπως η καθαριότητα των δρόμων και η διαλογή των σκουπιδιών, αλλά πια ο καθένας νιώθει πως είναι αναμεμειγμένος σε μια μεγαλύτερη μάχη. H Moreno έχει εκλεγεί με το αριστερό, αποσχιστικό κόμμα Esquerra Republicana de Catalunya και φοράει καθημερινά μια κίτρινη κορδέλα, συμβολική των πεποιθήσεών της. «Οι ηγέτες μας είναι στη φυλακή και δεν θα τους αφήσουμε μόνους. Οφείλουμε να πολεμήσουμε και να μην παραδοθούμε», μας λέει.

«Είναι ζήτημα ελευθερίας»

Το «καταλανικό ερώτημα» ήταν το κυρίαρχο ζήτημα των ισπανικών εκλογών. Είναι βαθιά συνδεδεμένο με την δίκη ενώπιον του ισπανικού ανώτατου δικαστηρίου των αυτονομιστών ηγετών και των επικεφαλής μη πολιτικών οργανώσεων, που διεξήγαγαν το δημοψήφισμα και κήρυξαν την ανεξαρτησία της Δημοκρατίας της Καταλονίας στις 27 Οκτωβρίου του 2017.

Εννέα εξ αυτών είναι στη φυλακή, ενώ 7 έπρεπε να διαφύγουν από τη χώρα για να μη συλληφθούν, συμπεριλαμβανομένου του πρώην προέδρου της Καταλονίας, Carles Puigdemont. Οι υποστηρικτές τους, τους αποκαλούν «presos politics», δηλαδή πολιτικούς κρατούμενους. Με ένα λογοπαίγνιο αντιστροφής των λέξεων, η πλευρά των ενωτικών υποστηρίζει ότι είναι απλώς «politics presos», δηλαδή πολιτικοί που έχουν συλληφθεί.

Τα πρόσωπά τους γεμίζουν τους τοίχους των καταλανικών πόλεων, ενώ κίτρινες κορδέλες βρίσκονται συνεχώς και παντού για να υπενθυμίζουν την κατάσταση στην οποία έχουν βρεθεί. Στο δρόμο για την Βαρκελώνη μπορεί κανείς να δει πανό, αφίσες και συνθήματα στους τοίχους: «Va de llibertat» (“Ζήτημα ελευθερίας”) είναι το πιο συχνό, που εξηγεί πως ένα πολιτικό ζήτημα έχει πια μετατραπεί σε ζήτημα δημοκρατίας και ελευθερίας.

Στην Βαρκελώνη αυτό είναι το κυρίαρχο θέμα συζήτησης. Όσα βιβλία έχουν γράψει οι «presos politics» είναι από τα πιο δημοφιλή τη μέρα του Αγίου Γεωργίου, που κάθε Βαρκελωνέζος, ανταλλάζει βιβλία ή τριαντάφυλλα, σύμφωνα με το τοπικό έθιμο.

Ο Marcel Mauri έχει μια ξεκάθαρη ιδέα για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό. Είναι ο πρόεδρος του Òmnium Cultural, ενός από τους πιο σημαντικούς πολιτιστικούς οργανισμούς της Καταλονίας. Το Òmnium είχε καταλυτικό ρόλο στο κίνημα ανεξαρτησίας, μέχρι τη στιγμή που ο προηγούμενος πρόεδρος του Jordi Cuixart φυλακίστηκε στη Μαδρίτη. «Είναι ντροπή να ζητάει ο εισαγγελέας περισσότερα από 10 χρόνια φυλάκισης για κάποιον που δεν έχει πολιτική δικαιοδοσία», λέει στο SOLOMON MAG.

Εδώ, η δίκη έχει εκληφθεί λίγο-πολύ ως πολιτική καταδίωξη. «Η ισπανική δικαιοσύνη έχει ήδη γράψει την απόφασή της και δεν θα είναι δίκαιη. Πλήρης απαλλαγή από όλες τις κατηγορίες για όλους θα ήταν το μόνο αποτέλεσμα που μπορούμε να δεχτούμε. Οτιδήποτε άλλο θα ήταν ένα φρικτό μήνυμα προς τους Ισπανούς», προσθέτει ο Mauri.

Δύσκολες εποχές, δύσκολες αποφάσεις

Μπρος στις ισπανικές εκλογές, οι υποστηρικτές της ανεξαρτησίας προσπάθησαν να αναθερμάνουν το πνεύμα της «1-Ο»: της 1ης του Οκτωβρίου, οπότε και έλαβε χώρα το δημοψήφισμα που χαρακτηρίστηκε παράνομο από τις ισπανικές αρχές. Το «1-Ο» υπενθυμίζει μια αίσθηση ενότητας που ξεπέρασε τότε τον παραδοσιακό διαχωρισμό δεξιάς-αριστεράς και οδήγησε σε μια άνευ προηγουμένου πράξη πολιτικής ανυπακοής.

Ωστόσο, οι αποσχιστές είναι πλέον διαιρεμένοι. Τα κύρια πολιτικά κόμματα είναι το αριστερό Esquerra Republicana de Catalunya (Erc) και το κεντρο-δεξιό Junts per Catalunya (JxCat), που έχουν διαφορετική ατζέντα αλλά επιθυμούν εξίσου να κυριαρχήσουν στο αποσχιστικό μέτωπο. Παρ’ όλ’ αυτά το πρόβλημα παραμένει μαθηματικό: τα καταλανικά κόμματα συγκέντρωσαν όλα μαζί 22 έδρες στο ισπανικό κοινοβούλιο, πολύ λίγες ανάμεσα στις συνολικά 350. Αυτό σημαίνει ότι θα μπορούσαν να υποστηρίξουν ένα κόμμα από τα κυρίαρχα και να προσπαθήσουν να καταλήξουν σε συμφωνία, κάτι που όμως ήδη απέτυχε μία φορά.

Οι Καταλανοί φαίνεται πως δεν έχουν πολλούς φίλους στο υπόλοιπο της χώρας: «Ο αντι-Καταλανισμός κερδίζει ψήφους στην Ισπανία. Ο Pablo Iglesias των Podemos πρότεινε να διεξαχθεί ένα νόμιμο δημοψήφισμα και είναι πολιτικά νεκρός. Ο ηγέτης των σοσιαλιστών Pedro Sánchez έχασε μέρος των υποστηρικτών του μόνο και μόνο επειδή φάνηκε πως ήταν ανοιχτός να έρθει σε συμφωνία με τα καταλανικά κόμματα», λέει στο SOLOMON MAG η Montserrat Radigales, πολιτική αναλύτρια και μέλος του συμβουλίου της Ένωσης Ευρωπαίων Δημοσιογράφων της Καταλονίας.

Ως εκ τούτου, το Erc and το JxCat βρίσκονται μπροστά σε δίλημμα. Υποστηρίζοντας το PSOE (το σοσιαλιστικό ισπανικό κόμμα) πιθανόν δεν θα κερδίσουν τίποτα, προδίδοντας τους ψηφοφόρους τους. Από την άλλη μπορούν να αποφύγουν εντελώς τις συμμαχίες (εξάλλου η συμμαχία με τη δεξιά είναι εκτός συζήτησης) και κάνοντας το αυτό, να προκαλέσουν νέο γύρο εκλογών και ίσως να βοηθήσουν την ακροδεξιά να πάρει την εξουσία. «Αυτό θα ήταν μια κακή προοπτική όχι μόνο για τους Καταλανούς, αλλά όλους τους Ισπανούς πολίτες», λέει ο Mauri.

Η ισπανική δεξιά είναι σήμερα χωρισμένη σε 3 κόμματα: το λαϊκό δεξιό κόμμα Partido Popular (66 έδρες στις εκλογές της Κυριακής, 28 Απριλίου), τους νεοφιλελεύθερους Ciudadanos, (57 έδρες), και το Vox, ένα ανερχόμενο, ακροδεξιό, εθνικιστικό κίνημα (24 έδρες). Ένας δικός του συνασπισμός θα απαντούσε αποφασιστικά το «καταλανικό ερώτημα» με σκληρό τρόπο. Ο Santiago Abascal, ηγέτης του VOX, έχει δηλώσει ότι θα κηρύξει τα αποσχιστικά κόμματα παράνομα και θα συλλάβει τον Quim Torra, τον τωρινό πρόεδρο της Generalitat de Catalunya, δηλαδή της τοπικής κυβέρνησης της Καταλονίας.

Από την άλλη, το προοδευτικό μέτωπο περιλαμβάνει το PSOE και τους Podemos. Προκειμένου να αποκτήσουν αυτοδυναμία χρειάζονται την υποστήριξη των καταλανικών κομμάτων. «Μια δεξιά κυβέρνηση είναι διαφορετική από μια αριστερή. Αλλά τελικά και το PSOE επίσης κρατάει ανθρώπου στην εξορία και στην φυλακή, (εφόσον δεν σκοπεύουν να αποσύρουν τις κατηγορίες). Και τα αιτήματά μας θα είναι πάντα τα ίδια: διάλογος, τερματισμός της καταστολής, απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων και ένα δημοψήφισμα να αποφασίσουμε για το μέλλον μας», εξηγεί ο Mauri.

Ούτε έξοδος, ούτε πισωγύρισμα

Χωρίς κάποιο άμεσο σχέδιο, οι «Indipe» φαίνεται να τρέχουν σε σκοτεινό τούνελ. Και δεν μπορούν να γυρίσουν πίσω ύστερα από την σύγκρουση των τελευταίων δύο χρόνων. «Οι Καταλανοί ηγέτες διέπραξαν δύο λάθη: με το να κηρύξουν την ανεξαρτησία έδωσαν στο ισπανικό κράτος ένα λόγο για καταστολή και έκαναν τους ανθρώπους να πιστεύουν ότι η απόσχιση παραμονεύει στη γωνία. Τώρα, η συναισθηματική εμπλοκή του κόσμου έχει φτάσει σε κρίσιμο σημείο, τόσο στην Καταλονία όσο και στην υπόλοιπη Ισπανία», λέει στο SOLOMON MAG ο Andreu Claret, Καταλανός δημοσιογράφος που είχε φυλακιστεί στη διάρκεια της δικτατορίας του Φράνκο.

Η ανάλυσή του υπογραμμίζει την ύπαρξη μιας σοβαρής κατάστασης στην Καταλονία, όπου οι άνθρωποι βιώνουν μια χρόνια σύγκρουση και φιλονικία. «Οι Καταλανοί αποσχιστές δεν μπορούν να ελπίζουν ότι θα πετύχουν το στόχο τους σύντομα. Απαιτείται η προσπάθεια της αλλαγής του ισπανικού Συντάγματος, κάτι που θα πάρει 2 ή 3 γενιές». O Claret είναι επίσης επικριτικός απέναντι στη στάση που κράτησε ο προηγούμενος Καταλανός πρόεδρος Carles Puigdemont, ο οποίος «δεν θα έπρεπε να ηγηθεί ενός εξεγερτικού κινήματος», διότι είχε ένα καθήκον αντιπροσώπευσης απέναντι σε όλους τους Καταλανούς.

Η πολιτική κατάσταση είναι αρκετά μπερδεμένη για την ώρα. Το δεξιό Junts per Catalunya θέλει να επισπεύσει τις διαδικασίες για την ανεξαρτησία ακόμη κι αν αυτό θα σήμαινε μετωπική σύγκρουση εναντίον της Ισπανίας. Το σχέδιό τους είναι η υποψηφιότητα του τον Puigdemont για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να προκαλέσει την ισπανική δικαιοσύνη που δεν θα μπορεί να φυλακίσει έναν ευρωβουλευτή. Ωστόσο, παρόλο που ο Puigdemont είναι επικεφαλής της λίστας του ευρω-ψηφοδελτίου του καταλανικού κόμματος, δεν έχει αποφασιστεί ακόμα αν η υποψηφιότητά του είναι έγκυρη.

Το αριστερό Esquerra Republicana de Catalunya προσπαθεί για μια πιο ήπια λύση, κλείνοντας το μάτι στην ισπανική αριστερά. Πράγματι, το μόνο πραγματικό όπλο παραμένει η κινητοποίηση των πολιτών, ένα πλεονέκτημα το οποίο η πλευρά υπέρ της ανεξαρτησίας δεν είχε ποτέ χάσει, καθώς μαζικές διαδηλώσεις στη Βαρκελώνη συμβαίνουν κάθε μήνα. Αλλά θα είναι αρκετό; Όχι, σύμφωνα με τον Andreu Claret: «Βασικά, χρειάζονται δύο πράγματα για την ανεξαρτησία: πολιτική συμφωνία ή στρατιωτική δύναμη. Η Καταλονία δεν έχει κανένα από αυτά».

Ένας αμετακίνητος πρόεδρος

To «Pati dels Tarongers», ένας κήπος με πορτοκαλιές μέσα στο Palau de la Generalitat, είναι ένα όμορφο μέρος που εμπνέει κανέναν να σκεφτεί σημαντικά ζητήματα. Όταν ο ήλιος λάμπει πάνω από την Βαρκελώνη, μπορεί κανείς να απολαύσει τα φρέσκα αρώματα ανάμεσα στα γοτθικά τείχη: ένας παράδεισος φύσης και ηρεμίας στην καρδιά μιας χαοτικής μεγαλούπολης.

Σε αυτό το μέρος η κυβέρνηση του Carles Puigdemont αποφάσισε να προχωρήσει με το δημοψήφισμα και με την διακήρυξη της ανεξαρτησίας στα τέλη του 2017. Από εδώ ο διάδοχός του Quim Torra διοικεί την Καταλονία ύστερα από το πέρας των 218 ημερών εφαρμογής του Άρθρου 155, της πυρηνικής λύση που έδωσε η ισπανική κυβέρνηση εναντίον της αποσχιστικής εξέγερσης.

Με μια μόνιμη κίτρινη κορδέλα στο κοστούμι του, ο Quim Torra χαμογελάει στις ερωτήσεις μας και ξεκαθαρίζει ότι δεν σχεδιάζει να κάνει ένα βήμα πίσω. «Θα συνεχίσουμε τον αγώνα μας με πολιτικά μέτρα, από τις φυλακές της Ισπανίας, με την κινητοποίηση των ανθρώπων”, λέει. Παρ ‘όλα αυτά, ο δρόμος τους παραμένει ανηφορικός.