Τελικά, προς τι η παρέμβαση στο ΚΕΘΕΑ;

Στις 23 Σεπτεμβρίου 2019 η πολυεθνική ταξιδιωτική εταιρεία Thomas Cook καταρρέει. Η χρεοκοπία της αναμενόμενα επηρεάζει ταξιδιώτες, ξενοδόχους και χιλιάδες εργαζόμενους στον τουρισμό. Κανείς όμως δεν περίμενε ότι θα αποτελούσε ευκαιρία να επηρεάσει και τη διοικητική δομή του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων.

Μία εβδομάδα αργότερα, η κυβέρνηση εκδίδει Πράξη Νομοθετικού Περιεχομένου (ΠΝΠ), η οποία προβλέπει την αναστολή καταβολής ΦΠΑ για τις πληγείσες επιχειρήσεις που είχαν συναλλαγές με την Thomas Cook. H τελευταία παράγραφος της συγκεκριμένης ΠΝΠ όμως, επιφυλάσσει κάτι αναπάντεχο: την τροποποίηση του άρθρου 56 του νόμου 4139/2013 για τη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ που αφορά στον τρόπο εκλογής του Διοικητικού Συμβουλίου. Η τροποποίηση ορίζει πλέον τον διορισμό ΔΣ απευθείας από τον Υπουργό Υγείας με υπουργική απόφαση, γεγονός που θα προκαλέσει σφοδρές αντιδράσεις από τα μέλη της κοινότητας του οργανισμού καθώς αντίκειται στην 40χρονη αυτοδιοίκητη παράδοσή του.

Η ισχύς της Πράξης Νομοθετικού Περιεχομένου διαρκεί 40 ημέρες -διάστημα κατά το οποίο πρέπει, οι ρυθμίσεις τις οποίες προβλέπει, να περάσουν με νόμο από τη Βουλή. Πράγματι, οι ρυθμίσεις κυρώθηκαν στις 7 Νοεμβρίου, με την κυβέρνηση να κάνει λόγο για «εξαιρετικά επείγουσα ανάγκη για τη θέσπιση κανόνων χρηστής διοίκησης και διαχείρισης, όπως επίσης για τη διαμόρφωση των προϋποθέσεων εύρυθμης και αποτελεσματικής λειτουργίας του Κέντρου Θεραπείας Εξαρτημένων Ατόμων». Ωστόσο, τα διαθέσιμα στοιχεία δεν φαίνεται να επιβεβαιώνουν μία τέτοια, εσπευσμένη ανάγκη. Η αντιπολίτευση από την πλευρά της, αναφέρθηκε σε «συνοπτικές διαδικασίες με άσχετα μεταξύ τους ζητήματα» και σε «προσπάθεια συγκάλυψης καθεστωτικής νοοτροπίας».

Η απόφαση δεν προκάλεσε τις αντιδράσεις μόνο των εργαζομένων και της διοίκησης του ΚΕΘΕΑ αλλά και τη χαρακτηριστική αντίδραση των θεραπευόμενων έξω από το υπουργείο Υγείας που είχε καταγράψει το Solomon MAG. «Κάποιοι τους θεωρούν ασθενείς και ότι δεν έχουν δικαίωμα να διαμαρτύρονται. Ακούσαμε και ότι τους σέρνουμε εμείς. Οι θεραπευόμενοι είναι άνθρωποι που διαβάζουν τα Μέσα και έχουν άποψη και ίδια δικαιώματα με όλους», τονίζει στο Solomon MAG o πρόεδρος των εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ, Δημήτρης Κολοκάθης.

Το θέμα πολιτικοποιήθηκε και ενδεχομένως πέρασε σαν ένας ακόμη επικοινωνιακός διαξιφισμός των πολιτικών αντιπάλων, με θύμα την προσέγγιση εμπιστοσύνης θεραπευόμενων και εργαζομένων, που το ΚΕΘΕΑ διέτεινε ότι περιφρουρούσε (και) μέσω του «αυτοδιοίκητου». Το ζήτημα αναμένεται τελικά να λυθεί στο Συμβούλιο της Επικρατείας.

Η επιλογή που αντικατέστησε το αυτοδιοίκητο

Πριν την επίμαχη ΠΝΠ η λειτουργία του ΚΕΘΕΑ προέβλεπε την ανάδειξη διοικητικού συμβουλίου μέσω εκλογών στη Γενική Συνέλευση, εξασφαλίζοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο το αυτοδιοίκητο, αφού στη Γ.Σ. συμμετείχαν οι εργαζόμενοι με σύμβαση αορίστου χρόνου, τα μέλη των θεραπευτικών προγραμμάτων που βρίσκονται στο στάδιο της επανένταξης και τα μέλη των ΔΣ συλλόγων γονέων και φίλων των θεραπευομένων.

Η συμμετοχή στις εκλογές όλων αυτών των μερών σήμαινε την ευρεία αποδοχή του Δ.Σ., το οποίο, μάλιστα, ήταν άμισθο. Εάν δηλαδή οι εκλογές προχωρούσαν, οι εκλεγμένοι δεν θα λάμβαναν καμία οικονομική αποζημίωση για τη θέση. Με την καινούρια συνθήκη, όμως, ορίζεται πως τα στελέχη του Δ.Σ. θα είναι έμμισθα. Σύμφωνα με την ΠΝΠ, «οι πάσης φύσεως αποδοχές του Προέδρου και του Αντιπροέδρου και η αποζηµίωση των λοιπών µελών του Διοικητικού Συµβουλίου ορίζονται µε κοινή απόφαση των Υπουργών Οικονοµικών και Υγείας.»

Εκλογές ήταν προγραμματισμένες να γίνουν στη Γενική Συνέλευση της 13ης Οκτωβρίου, αλλά μόλις λίγες ημέρες πριν τη διενέργειά τους, η ΠΝΠ αλλάζει τελείως τον τρόπο ανάδειξης του Δ.Σ. και προβλέπει τον καθορισμό του από τον υπουργό Υγείας. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται στην ΠΝΠ, τα μέλη του Δ.Σ. «πρέπει να είναι καταξιωμένα και αναγνωρισμένα πρόσωπα του οικονομικού και επιστημονικού χώρου του ιδιωτικού τομέα ή της δημόσιας διοίκησης που μπορούν με τις γνώσεις και την πείρα τους να συμβάλλουν αποτελεσματικά στην επίτευξη των σκοπών του οργανισμού».

Η μόνη υποψήφια στις εκλογές που θα λάμβαναν χώρα δύο εβδομάδες μετά την ΠΝΠ ήταν η εισαγγελέας Ξένη Δημητρίου, που η κυβέρνηση ανοιχτά κατήγγειλε ως επιλογή του ΣΥΡΙΖΑ με σκοπό να ελέγξει τον οργανισμό. Ωστόσο, όπως εξηγεί ο Δημήτρης Κολοκάθης, η κ. Δημητρίου κατέχει πολύχρονη εμπειρία συνεργασίας με τον οργανισμό μέσω της εισαγγελίας ανηλίκων και των φυλακών. Μάλιστα, δικαστικές πηγές αναφέρουν στο Solomon MAG ότι η κ. Δημητρίου εχει προσφέρει σημαντικό έργο και μέσα στο δικαστικό σώμα, για τον τρόπο αντιμετώπισης εξαρτημένων ατόμων από τη δικαιοσύνη.

Αντ’ αυτής, η επιλογή του υπουργού Υγείας Βασίλη Κικίλια για νέο πρόεδρο του ΚΕΘΕΑ είναι ο ψυχίατρος και στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας, Χρήστος Λιάππης, γνωστός από την παρουσία του σε καθημερινή τηλεοπτική εκπομπή, ο οποίος σύμφωνα με ανθρώπους του χώρου δεν έχει προηγούμενη σχέση με τον τομέα των εξαρτήσεων. Ο κ. Λιάππης επρόκειτο να ήταν υποψήφιος της ΝΔ στα Τρίκαλα, όταν και δήλωνε μερικούς μήνες πριν τις εκλογές στα Μέσα «απλός στρατιώτης, στη διάθεση του Προέδρου». Ωστόσο, προτιμήθηκε άλλος υποψήφιος και ο ίδιος δεν κατάφερε να διεκδικήσει μια βουλευτική έδρα.

Εσπευσμένη ανάγκη για χρηστή διοίκηση;

Ο υπουργός Υγείας δικαιολογώντας την παρέμβασή του στο ΚΕΘΕΑ επικαλέστηκε δημοσίευμα για ένα εσωτερικό πόρισμα του ΚΕΘΕΑ κατά το οποίο εργαζόμενοι του οργανισμού στο πρόγραμμα Προμηθέας, στις φυλακές των Διαβατών της Θεσσαλονίκης, «βάφτιζαν» εμπόρους ναρκωτικών χρήστες με αντάλλαγμα οικονομικό όφελος.

Σύμφωνα με πηγή του ΚΕΘΕΑ που έχει ασχοληθεί με το συγκεκριμένο πόρισμα, πρόκειται για δύο εργαζομένους από τους 450 του οργανισμού, εκ των οποίων ο ένας έχει αποβιώσει. Μάλιστα, σύμφωνα με την ίδια πηγή, ο διευθυντής του ΚΕΘΕΑ μετά από καταγγελίες είχε αναθέσει σε επιτροπή τη διαλεύκανση της υπόθεσης. Όπως υποστηρίζει ο Τάκης Χαλδαίος, διευθυντής του προγράμματος Διάβαση του ΚΕΘΕΑ, με 20 χρόνια εμπειρία στον τομέα των εξαρτήσεων, ο τρόπος διαχείρισης του συγκεκριμένου προβλήματος «έπληξε την πιο βαθιά ρίζα του έργου που προσφέρει το ΚΕΘΕΑ στην κοινωνία, την εμπιστοσύνη μεταξύ θεραπευόμενων και εργαζόμενων».

Αυτό, όπως εξηγεί και ο πρόεδρος των εργαζομένων του ΚΕΘΕΑ Δημήτρης Κολοκάθης, δεν επηρέασε μόνο τους θεραπευόμενους που βρίσκονται ήδη σε δομές του ΚΕΘΕΑ. «Όταν δημιουργείς ως υπουργείο ένα τέτοιο κλίμα, αυτό αποθαρρύνει ανθρώπους που θέλουν να έρθουν ή και να φέρουν τα παιδιά τους. Θα το σκεφτούν ξανά για να έρθουν».

Η μη χρηστή οικονομική διαχείριση του οργανισμού, όμως, δεν αποδεικνύεται από το πόρισμα του ανεξάρτητου ορκωτού λογιστή για την οικονομική χρήση του έτους 2018. Σύμφωνα με τον οικονομικό απολογισμό η κρατική επιχορήγηση του ΚΕΘΕΑ ανήλθε στο ποσό των 16.625.000 ευρώ, ενώ τα συνολικά του έσοδα προσθέτοντας κονδύλια από ΕΣΠΑ, τις παραγωγικές του μονάδες και δωρεές τρίτων έφτασαν τα 18.376.370 ευρώ. Την ίδια στιγμή το γενικό σύνολο των δαπανών ανήλθε σε 15.203.774 ευρώ.

Όπως προκύπτει από τις οικονομικές καταστάσεις διαχρονικά και σύμφωνα με εργαζόμενους του υπουργείου Υγείας που έχουν ασχοληθεί με το ΚΕΘΕΑ και μιλάνε στο Solomon MAG, ο οργανισμός είχε παραδοσιακά τη φήμη της ορθής διαχείρισης των οικονομικών του.

Τελευταία πράξη, το ΣτΕ

Για όλους τους παραπάνω λόγους που μοιάζει να μην στοιχειοθετούν την ανάγκη δομικής αλλαγής στη διοίκηση του οργανισμού, το προηγούμενο διοικητικό συμβούλιο του οποίου τα καθήκοντα παύθηκαν με την έκδοση της ΠΝΠ, προσέφυγε στο Συμβούλιο της Επικρατείας ώστε να εξετάσει τη συνταγματικότητα της διαδικασίας.

Το Σύνταγμα ορίζει για την ΠΝΠ ότι «πρόκειται για νομοθέτημα που διευθετεί μια έκτακτη περίπτωση εξαιρετικά επείγουσα και απρόβλεπτη». Ωστόσο, το ΣτΕ με βάση πάγια νομολογία του, επιδεικνύοντας αυτοπεριορισμό αναφορικά με την έκταση του κυβερνητικού ελέγχου που μπορεί να ασκήσει, αρνείται να εξετάσει τους λόγους αναγκαιότητας που μπορεί να συντρέχουν για την έκδοση μιας ΠΝΠ. Για αυτόν ακριβώς το λόγο το προηγούμενο ΔΣ του ΚΕΘΕΑ προσέφυγε στο ΣτΕ κατά της υπουργικής απόφασης του Βασίλη Κικίλια που ορίζει το νέο ΔΣ του οργανισμού και όχι κατά της ΠΝΠ, όπως εξηγεί ο συνταγματολόγος που τους εκπροσωπεί, Νίκος Αλιβιζάτος. Έτσι προσφεύγοντας κατά της διοικητικής πράξης θα συζητηθεί και η ουσία της υπόθεσης.

Σύμφωνα με τον κ. Αλιβιζάτο η συγκεκριμένη απόφαση θίγει το δικαίωμα αυτοδιοίκησης αφού το ΚΕΘΕΑ είναι ένα σωματείο -Νομικό Πρόσωπο Ιδιωτικού Δικαίου (ΝΠΙΔ)- και πρέπει οι αποφάσεις να λαμβάνονται από τα μέλη του, στην προκειμένη περίπτωση τη Γενική Συνέλευση, όπως συνέβαινε μέχρι πριν το νέο νόμο. «Θέλουμε να αποδείξουμε ότι ένας νόμος δεν μπορεί να επέμβει σε ένα σωματείο ιδιωτικού δικαίου», συνοψίζει ο συνταγματολόγος.

Σύμφωνα με προηγούμενες υποθέσεις του ΣτΕ, υπάρχουν αποφάσεις κατά τις οποίες δεν έκρινε αντισυνταγματικές παρόμοιες περιπτώσεις επέμβασης σε σωματεία, αλλά θα πρέπει να αποδειχθεί ισχυρό δημόσιο συμφέρον.

Η αίτηση ακύρωσης της υπουργικής απόφασης, για το διορισμό του νέου ΔΣ στο ΣτΕ, δηλαδή η ουσία της υπόθεσης, πρόκειται να συζητηθεί στις 28 Ιανουαρίου και η συζήτηση αναμένεται να εστιαστεί γύρω από το εάν οι λόγοι που προβλήθηκαν για την παρέμβαση στη λειτουργία του ΚΕΘΕΑ αποτελούν λόγους δημοσίου συμφέροντος.

Μέχρι τότε ένα ερώτημα που γεννάται είναι πώς διαμορφώνονται οι εσωτερικές ισορροπίες σε έναν οργανισμό που αστραπιαία και απρόβλεπτα έχασε το βασικό συστατικό της λειτουργίας του και πώς η νέα διοίκηση επηρεάζει (ή όχι) τα ίδια τα θεραπευτικά αποτελέσματα. Το άλλο ερώτημα παραμένει: γιατί τελικά η κυβέρνηση θέλησε τόσο εσπευσμένα να ελέγξει το ΚΕΘΕΑ;