17 / 09 / 2019

Αναπαραγωγικά δικαιώματα στα Βαλκάνια: η έκτρωση ως δικαίωμα και δυνατότητα

Θεωρητικά, η άμβλωση είναι νόμιμη στα Βαλκάνια. Στην πραγματικότητα, οι γυναίκες που αποφασίζουν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη τους έρχονται αντιμέτωπες με διάφορα εμπόδια, όπως το κοινωνικό στίγμα και οι νομικοί περιορισμοί.

Credits

Κείμενο:

Επιμέλεια:

Μετάφραση:

Tags:

Σε απόσταση 10 λεπτών από τη συνοριακή διάβαση της Μπεργκάνα, ανάμεσα στη Σλοβενία και στην Κροατία, βρίσκεται η σλοβένικη πόλη του Μπρέζιτσε. Η πόλη, με πληθυσμό περίπου 6000 κατοίκων και ένα γενικό νοσοκομείο, έγινε πρόσφατα γνωστή σαν προορισμός ιατρικού τουρισμού για τις Κροάτισσες που αναζητούν τρόπο τερματισμού της εγκυμοσύνης τους.

Tο 2018, 58 γυναίκες από την Κροατία πέρασαν τα σύνορα για να υποβληθούν σε έκτρωση στο Μπρέζιτσε. Η τάση έγινε ευρύτερα γνωστή μετά από ρεπορτάζ που δημοσίευσε η δημόσια τηλεόραση της Κροατίας, για την περίπτωση ενός μικρού κοριτσιού το οποίο κατάφερε να τερματίσει την εγκυμοσύνη του που προήλθε από σεξουαλική κακοποίηση από μέλος της οικογένειάς του, στο Μπρέζιτσε, όταν το αίτημά του απορρίφθηκε στην Κροατία με την αιτιολογία της «καταστροφής αποδεικτικών στοιχείων».

Οι πεποιθήσεις των γιατρών περιορίζουν τα δικαιώματα των ασθενών

Τόσο η Κροατία όσο και η Σλοβενία κληρονόμησαν τη νομοθεσία που αφορά στον τερματισμό της κύησης από το γιουγκλοσλαβικό παρελθόν τους. Στη σοσιαλιστική Γιουγκοσλαβία η νομοθεσία φιλελευθεροποιήθηκε το 1952, σε απάντηση της σημαντικής αύξησης που παρουσίασαν οι παράνομες εκτρώσεις. Το δικαίωμα στην άμβλωση κατοχυρώθηκε συνταγματικά το 1974, ενώ το 1978 τέθηκε σε εφαρμογή ο νόμος για τα «Μέτρα Υγείας για την Επίτευξη των Δικαιωμάτων της Ελεύθερης Επιλογής σχετικά με τον Τοκετό».

Η άμβλωση στην Κροατία εξακολουθεί να ρυθμίζεται από τον νόμο του 1978, γεγονός που σημαίνει ότι επιτρέπεται εντός των πρώτων 10 εβδομάδων της κύησης, αποκλειστικά σε νοσοκομειακές μονάδες. Μετά το διάστημα αυτό, δυνατότητα τερματισμού της κύησης δίνεται μόνο σε εξαιρετικές περιπτώσεις (όπως στην περίπτωση εμβρυϊκής ανωμαλίας), και κατόπιν απόφασης μιας ειδικής επιτροπής.

Ωστόσο, στην Κροατία, υπάρχει ένας αυξανόμενος αριθμός γυναικολόγων που αρνείται να πραγματοποιήσει αμβλώσεις στη βάση συνειδησιακής διαφωνίας. Η αντίρρηση για λόγους συνείδησης προβλέπεται από τον Εθνικό Νόμο περί Ιατρικής Πρακτικής του 2003, ο οποίος αναφέρει ότι «Λόγω δεοντολογικών, θρησκευτικών ή ηθικών πεποιθήσεών, ο γιατρός έχει το δικαίωμα να αρχειοθετήσει και να αρνηθεί τη διάγνωση, τη θεραπεία και την αποκατάσταση ενός ασθενούς, εάν αυτό δεν έρχεται σε αντίθεση με τους κανόνες του επαγγέλματος και αν αυτό δεν προκαλεί μόνιμη βλάβη στην υγεία ή τη ζωή του ασθενούς».

Σύμφωνα με τα στοιχεία του διαδραστικού χάρτη για τη «Διαθεσιμότητα ιατρικών υπηρεσιών τερματισμού της εγκυμοσύνης στην Κροατία», που δημιούργησαν δύο δημοσιογράφοι στις αρχές του 2019 χρησιμοποιώντας τα δεδομένα 27 νοσοκομείων, είναι σχεδόν αδύνατο για τις γυναίκες του βορειοανατολικού τμήματος της χώρας να κάνουν έκτρωση. Σε τέσσερις πόλεις της περιοχής αυτής, το σύνολο των γυναικολόγων που εργάζονται σε δημόσια νοσοκομεία είναι αντιρρησίες συνείδησης. Εκτιμάται ότι περίπου το 60% των γιατρών στην Κροατία αρνούνται να εκτελέσουν αμβλώσεις, επικαλούμενοι ζήτημα συνείδησης.

«Μου αρέσει να συγκρίνω αυτή την κατάσταση με την αντίρρηση συνείδησης που υπάρχει στον (επαγγελματικό) στρατό», λέει η γυναικολόγος Γιαζένκα Γκρούγιτς στον Solomon MAG. Η Γκρούγιτς είναι μέλος μιας ένωσης ιατρών και επαγγελματιών υγείας που θέλουν να περιορίσουν τη συμπεριφορά των αντιρρησιών συνείδησης συναδέλφων τους. «Εάν είσαι στρατιωτικός αναμένεται από εσένα να ενεργήσεις στη γραμμή του καθήκοντος, πυροβολώντας τους εχθρικούς στρατιώτες, ανεξάρτητα από τις προσωπικές σου απόψεις επί του θέματος. Οι γιατροί θα πρέπει να παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες στους ασθενείς τους, ανεξάρτητα από τις απόψεις τους σχετικά με την άμβλωση», υποστηρίζει η Γκρούγιτς.

Η αντίρρηση συνείδησης στην Κροατία δεν περιορίζεται μόνο στους γιατρούς – οι νοσοκόμες μπορούν να αρνηθούν να βοηθήσουν μια έκτρωση στην ίδια βάση. Το 2018 αναφέρθηκε ευρέως στα μέσα ενημέρωσης της Κροατίας ότι μία γυναίκα δεν μπόρεσε να πάρει τα συνταγογραφούμενα αντισυλληπτικά χάπια της, επειδή ο φαρμακοποιός επικαλέστηκε συνειδησιακό πρόβλημα.

Συντηρητικές αντιδράσεις και η επιρροή της Εκκλησίας

Για την Γκρούγιτς, αυτά τα ζητήματα συνείδησης συνδέονται στενά με την επιρροή της καθολικής εκκλησίας στην κοινωνία. Παρά το γεγονός ότι είναι επίσημα ένα κοσμικό κράτος, πάνω από το 85% του πληθυσμού της Κροατίας είναι Ρωμαιοκαθολικοί. Η Εκκλησία ασκεί σημαντική επιρροή σε όλους τους τομείς της δημόσιας ζωής και αυτό δεν γίνεται πουθενά πιο αισθητό από τον τομέα των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων και της ισότητας των φύλων.

Όταν την άνοιξη του 2018 η χώρα έπρεπε να επικυρώσει τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (συνθήκη του Συμβουλίου της Ευρώπης για την αντιμετώπιση της βίας κατά των γυναικών), η διαδικασία αντιμετώπισε έντονες αντιδράσεις από νεοσυντηρητικές ομάδες που συνδέονται με την Καθολική Εκκλησία. Οι αντιδρώντες βρήκαν προβληματική τη χρήση του όρου «φύλο» ως «κοινωνικά κατασκευασμένου ρόλου που μπορεί να αποδώσει η κοινωνία σε άνδρες ή γυναίκες». Από το 2015, οι συντηρητικές και θρησκευτικές οργανώσεις και οι πολέμιοι των αμβλώσεων οργανώνουν συστηματικά μία «Πορεία για τη Ζωή», μια διαδήλωση ενάντια στην άμβλωση, που καλεί για «σεβασμό της ανθρώπινης ζωής από τη σύλληψη μέχρι τον φυσικό θάνατο». Στο πλαίσιο της εκστρατείας τους πραγματοποιούν προσευχές μπροστά στα δημόσια νοσοκομεία όπου εκτελούνται οι αμβλώσεις, για 40 ημέρες, δύο φορές το χρόνο.

Στα χαρτιά, η άμβλωση είναι νόμιμη στα Βαλκάνια. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, οι γυναίκες που αποφασίζουν να τερματίσουν την εγκυμοσύνη τους εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν το κοινωνικό στίγμα, νομικά εμπόδια και περιορισμούς.

Στη γειτονική Σερβία, οι συντηρητικές ομάδες είναι λιγότερο ορατές, αλλά η επιρροή της Εκκλησίας εξακολουθεί να είναι κυρίαρχη στην κοινωνία. «Αν και η Σερβία είναι κατ’ όνομα κοσμικό κράτος, κάθε πολιτική που προωθείται σε τοπικό ή εθνικό επίπεδο πρέπει να υποστηριχθεί από την Εκκλησία», λέει η Γιοβάνα Νέτκοβιτς, μέλος της φεμινιστικής οργάνωσης BeFem του Βελιγραδίου.

«Έχω την εντύπωση ότι η Εκκλησία στοχοποιεί πάντα τις γυναίκες όταν πρόκειται να ανοίξει το θέμα του ποσοστού γεννήσεων. Αυτό συμβαίνει από τους πολέμους της δεκαετίας του ’90, όταν η έκκληση για αύξηση του ποσοστού γεννήσεων ήταν κάλεσμα να δημιουργηθούν νέες γενιές στρατιωτών», λέει η Νέτκοβιτς στον Solomon MAG.

Η κατάσταση είναι παρόμοια στη Ρουμανία. «Ο Πατριάρχης δίνει ακόμη και μετάλλια στους γιατρούς που αρνούνται να πραγματοποιήσουν εκτρώσεις και υπάρχουν θρησκευτικές φωνές που ασκούν πίεση στους γιατρούς», εξηγεί η Κάρμεν Ράντου από το Asociaţia Front, ΜΚΟ με έδρα το Βουκουρέστι που επικεντρώνεται στα δικαιώματα των γυναικών. Στην κομμουνιστική Ρουμανία, όταν οι αμβλώσεις και η αντισύλληψη ήταν παράνομες, πάνω από 10.000 γυναίκες έχασαν τη ζωή τους κάνοντας οι ίδιες άμβλωση στους εαυτούς τους ή πραγματοποιώντας τις στην μαύρη αγορά. Αυτή η μνήμη είναι ακόμα ζωντανή. «Μάλλον θα μας προστατεύσει από σφοδρότερες αντιδράσεις (ενάντια στις αμβλώσεις)», λέει η Ράντου.

Σήμερα, η έκτρωση είναι νόμιμη στη Ρουμανία έως και την 14η εβδομάδα της κύησης, αν και δεν είναι δωρεάν – η διαδικασία κοστίζει μεταξύ 20 και 130 ευρώ, αναλόγως την κλινική, επισημαίνει η Ράντου. Επιπλέον, πολλά κρατικά νοσοκομεία δεν πραγματοποιούν αμβλώσεις για θρησκευτικούς λόγους (το 22% των νοσοκομείων αρνείται να το κάνει κατά τη διάρκεια θρησκευτικών εορτών) και για ηθικούς (το 32% των νοσοκομείων δεν εκτελεί αμβλώσεις καθόλου).

Αν και η αντίρρηση συνείδησης δεν είναι μεγάλο ζήτημα στη Σερβία, οι γιατροί πάντα προσπαθούν να πείσουν τις γυναίκες να γεννήσουν. «Αν επισκεφθείς τον γιατρό σχετικά με οποιοδήποτε γυναικολογικό ζήτημα μπορεί να έχεις, συχνά θα σου συστήσει απλά να γεννήσεις», εξηγεί η Νέτκοβιτς. Επιπλέον, όπως και στην Κροατία, η διαδικασία της έκτρωσης δεν είναι δωρεάν, γεγονός που δυσκολεύει τις γυναίκες με χαμηλότερα εισοδήματα.

Η Νέτκοβιτς αναφέρει ότι η άμβλωση εξακολουθεί να περιβάλλεται από κοινωνικό στίγμα στη σερβική κοινωνία. Το ίδιο ισχύει για όλες τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, από τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη έως το Κοσσυφοπέδιο, όπου οι γυναίκες που υποβάλλονται σε αμβλώσεις εξακολουθούν να βάλλονται από την προκατάληψη (θεωρούμενες «χαλαρών ηθών») και σπάνια μοιράζονται τα βιώματά τους τους για τις αμβλώσεις. Επιπλέον, η αντίληψη για την ιερότητα της μητρότητας εξακολουθεί να κυριαρχεί σε ολόκληρη την περιοχή, ειδικά επειδή οι περισσότερες από τις χώρες αντιμετωπίζουν ζοφερές δημογραφικές προοπτικές εξαιτίας των μαζικών μεταναστεύσεων και των αρνητικών τάσεων αύξησης του πληθυσμού.

Νέοι νόμοι και περιορισμοί

Υπάρχει, ωστόσο, μία χώρα στην περιοχή όπου η άμβλωση μόλις έγινε πιο προσιτή για τις γυναίκες. Έως τον Μάρτιο του 2019, η νομοθεσία περί αμβλώσεων στη Βόρεια Μακεδονία χρησίμευσε ως παράδειγμα προς αποφυγή, για τους ακτιβιστές υπέρ του δικαιώματος της επιλογής στην περιοχή. Η προηγούμενη νομοθεσία, που είχε ψηφιστεί το 2013, ανάγκαζε τις γυναίκες να υποβληθούν σε συμβουλευτική με στόχο να πειστούν να συνεχίσουν την εγκυμοσύνη τους -αυτό περιελάμβανε να βλέπουν απεικονίσεις του εμβρύου μέσω υπερήχων και στη συνέχεια να περιμένουν 3 μέρες πριν μπορέσουν να αποκτήσουν πρόσβαση στη διαδικασία. «Αγωνιστήκαμε έξι χρόνια για να αλλάξουμε αυτόν τον νόμο», λέει ο Μπόγιαν Γιοβανόφσκι από τη HERA (Health Education and Research Association), μια ΜΚΟ που δραστηριοποιείται στον τομέα του HIV και της σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας. Όταν το πολιτικό περιβάλλον άλλαξε το 2017 και εκλέχθηκε η νέα σοσιαλδημοκρατική, οι οργανώσεις της Κοινωνίας των Πολιτών εκμεταλλεύτηκαν την ευκαιρία, εξηγεί ο Γιοβάνοφσκι. Ο ισχύων νόμος είναι, κατά τα λεγόμενά του, «ένας από τους φιλελεύθερους, μια καλή ιστορία για την περιοχή ως σύνολο».

«Η δυνατότητα άμβλωσης κατόπιν αιτήματος έχει παραταθεί από τις 10 στις 12 εβδομάδες κύησης και μπορεί να πραγματοποιηθεί για κοινωνικοοικονομικούς λόγους, λόγω δυσμορφιών στο έμβρυο, λόγω βιασμού και αιμομιξίας αλλά και αν συντρέχουν άλλοι ιατρικοί λόγοι, χωρίς προηγούμενη έγκριση από την επιτροπή των νοσοκομείων (όπως ήταν πριν)», εξηγεί.

Στην Κροατία, οι οργανώσεις για τα δικαιώματα των γυναικών υποστηρίζουν επίσης τη νομοθετική αλλαγή για τις αμβλώσεις. Το 1991, όταν η Κροατία αποσχίστηκε από τη Γιουγκοσλαβία, μια χριστιανική ΜΚΟ άσκησε έφεση εναντίον του γιουγκοσλαβικού νόμου του 1978 για την άμβλωση. Μόλις το 2017, το συνταγματικό δικαστήριο της Κροατίας αποφάσισε ότι ο νόμος δεν παραβιάζει το Σύνταγμα, αλλά δήλωσε ότι το κοινοβούλιο θα πρέπει να ψηφίσει νέα νομοθεσία περί άμβλωσης εντός δύο ετών.

Η Σάνια Κοβάτζεβιτς από την Πλατφόρμα κατά της Παραβίασης των Αναπαραγωγικών Δικαιωμάτων (Obrani Pravo Na Izbor), η οποία περιλαμβάνει ακτιβιστές από διαφορετικές ΜΚΟ, καθώς και «ευαισθητοποιημένους πολίτες», μας λέει ότι η οργάνωσή τους έχει καταθέσει σειρά αιτημάτων για τη μελλοντική νομοθεσία. «Η αντίρρηση συνείδησης θα πρέπει να καταργηθεί ως τέτοια, η άμβλωση θα πρέπει να είναι εντελώς δωρεάν έτσι ώστε όλες οι γυναίκες να έχουν πρόσβαση σε αυτήν, η εκπαίδευση για τη σεξουαλικότητα και τα αναπαραγωγικά δικαιώματα θα πρέπει να εισαχθεί στα σχολεία», λέει.

Τα περασμένα χρόνια, η Πλατφόρμα κατάφερε να φέρει τη συζήτηση για το δικαίωμα στην άμβλωση στο δημόσιο χώρο και στα κυρίαρχα μέσα ενημέρωσης, μέσω σειράς πορειών, διαμαρτυριών και αντι-διαδηλώσεων κατά τη διάρκεια των ετήσιων διοργανώσεων της «Πορείας για τη Ζωή». Η Κοβάτζεβιτς λέει ότι όλα αυτά τα χρόνια, βλέπει όλο και περισσότερες γυναίκες να μαθαίνουν για την πρωτοβουλία τους και να ενδιαφέρονται για τους σκοπούς της, γεγονός που αναπτερώνει τις ελπίδες της.

Η Σάνια Τσέζαρ από το CESI (Center for education, consulting and research), ΜΚΟ με έδρα την Κροατία που δραστηριοποιείται στον τομέα της αναπαραγωγικής υγείας και των έμφυλων δικαιωμάτων, πιστεύει ότι ο νέος νόμος πρέπει να γίνει η ευκαιρία για τη βελτίωση των αναπαραγωγικών δικαιωμάτων των γυναικών στην Κροατία. Παραδέχεται, ωστόσο, ότι αυτό είναι απίθανο να συμβεί υπό την τρέχουσα συντηρητική κυβέρνηση, τη στιγμή που επιδραστικές συντηρητικές θρησκευτικές ομάδες ζητούν την απαγόρευση των αμβλώσεων. «Είναι πιθανό ότι η νέα νομοθεσία θα επιβάλει τελικά περισσότερους περιορισμούς, όπως η υποχρεωτική συμβουλευτική των γυναικών και οι μεγαλύτερες περίοδοι αναμονής – όπως συνέβαινε στο παρελθόν στη Βόρεια Μακεδονία», καταλήγει.


Φωτογραφίες: Obrani PRAVO NA IZBOR

More to read

Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!

Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.