Άδεια σπίτια και εκατομμύρια άστεγοι σε κίνδυνο

Η 42χρονη Martha Escudero ζει στο Λος Άντζελες μαζί με τις δύο κόρες της, ηλικίας οκτώ και δέκα χρόνων. Οι τρεις τους είναι άστεγες· για την ακρίβεια, ήταν άστεγες έως και το περασμένο Σάββατο.

Τότε, από κοινού με την 33χρονη Ruby Gordillo και τα τρία της παιδιά μεταξύ οκτώ και 14 ετών, που μοιράζονταν μέχρι πρότινος ένα δωμάτιο ζώντας σε επισφαλείς συνθήκες, και τον 73χρονο Benito Flores που για χρόνια ζούσε σε ένα φορτηγάκι, κατέλαβαν ένα άδειο σπίτι στη γειτονιά El Sereno.

Το οίκημα ήταν ιδιοκτησίας της Caltrans, του Τμήματος Μεταφορών της πολιτείας της Καλιφόρνια. Η κρατική υπηρεσία το είχε αγοράσει πριν από χρόνια, στα πλαίσια ενός πλάνου επέκτασης της λεωφόρου 710, που όμως δεν υλοποιήθηκε ποτέ και, έτσι, έμεινε αναξιοποίητο.

Η πρωτοβουλία για την κατάληψη του σπιτιού πάρθηκε στα πλαίσια μιας ευρύτερης κινητοποίησης, που ονομάζεται Reclaiming Our Homes. Διεκδικώντας πάλι τα σπίτια μας. Μέσω αυτής, την ίδια εβδομάδα άστεγοι από την ευρύτερη περιοχή κατέλαβαν συνολικά δώδεκα άδεια σπίτια της συνοικίας· όλα τους ανήκαν στην Caltrans.

Αντιμέτωποι με στεγαστική και υγειονομική κρίση

Όπως δηλώνουν οι «καταληψίες» και οι υποστηρικτές των πρωτοβουλιών τους, έμπνευση για τους ίδιους αποτέλεσε το παράδειγμα μιας ομάδας αστέγων μητέρων από το Oakland, πλέον γνωστής ως Moms 4 Housing.

Στις 18 Νοεμβρίου 2019, δύο μητέρες κατέλαβαν με τα παιδιά τους ένα σπίτι στην πόλη όπου υπολογίζεται πως τα άδεια σπίτια είναι τέσσερις φορές περισσότερα από τους άστεγους, θέλοντας παράλληλα να τραβήξουν την προσοχή της πολιτείας σχετικά με την στεγαστική κρίση της περιοχής.

Η υπόθεση έλαβε δημοσιότητα κι εκείνες απέκτησαν μαζική υποστήριξη. Τόση, που μόλις δύο εβδομάδες μετά την έξωσή τους στις 14 Ιανουαρίου 2020, επιτεύχθηκε η αγορά του ακινήτου σε αντικειμενική (αντί δηλαδή για πολύ υψηλότερη) τιμή, για να στεγαστούν σε αυτό οι δύο οικογένειες.

Ποιοι είναι όμως οι λόγοι πίσω από την πιο πρόσφατη κινητοποίηση;

Η κρίση του κορονοϊού βρήκε την Καλιφόρνια αντιμέτωπη με τη δική της πολύχρονη στεγαστική κρίση. Εκτιμάται πως ένας στους τέσσερις άστεγους από το σύνολο των ΗΠΑ ζει σήμερα στην πολιτεία.

Την ίδια στιγμή, η Καλιφόρνια βρίσκεται μεταξύ των πολιτειών που έχουν τα περισσότερα καταγεγραμμένα κρούσματα. Ως και την ημέρα της κατάληψης των σπιτιών στη γειτονιά El Sereno, περισσότεροι από 700 άνθρωποι είχαν διαγνωστεί θετικοί στον κορονοϊό και τουλάχιστον δώδεκα είχαν πεθάνει· ανάμεσά τους και ο πρώτος άστεγος που απεβίωσε στις ΗΠΑ λόγω του ιού.

Πρόσφατη έρευνα που διεξήχθη από ερευνητές των πανεπιστημίων University of Pennsylvania, University of California Los Angeles και Boston University βρήκε πως στην Καλιφόρνια, των συνολικά τουλάχιστον 150.000 αστέγων, κινδυνεύουν να χάσουν την ζωή τους λόγω του κορονοϊού περισσότεροι από 1.200 άστεγοι (συνολικά 3.400 άστεγοι στις ΗΠΑ).

«Με την παρούσα υγειονομική και στεγαστική κρίση, είναι απαραίτητο κάθε άδεια κατοικία να αποτελέσει ένα σπίτι γι’ αυτούς που δεν έχουν ένα ασφαλές και σταθερό μέρος για να μείνουν», εξήγησε η Gordillo, παραθέτοντας τους λόγους πίσω από την κινητοποίηση τους.

«Αφού λοιπόν η κυβέρνηση δεν κάνει τη δουλειά της, πρέπει εμείς οι ίδιοι να πάρουμε τη δύναμη στα χέρια μας», δήλωσε αλλού η Escudero.

«Μένουμε σπίτι» αλλά πού;

Οι οδηγίες είναι πλέον γνωστές. Πρέπει να πλένουμε τα χέρια μας τακτικά, να μένουμε όσο περισσότερο γίνεται στο σπίτι, και να διατηρούμε αποστάσεις από τους άλλους.

Τι γίνεται ωστόσο με τους ανθρώπους που δεν έχουν σπίτι για να μείνουν; Η γυναίκα που συστήνεται ως Stephanie V σε ένα ρεπορτάζ του Curbed γνωρίζει καλά τι πρέπει να κάνει, αλλά δυσκολεύεται εκ των συνθηκών να ακολουθήσει τις οδηγίες.

Η Stephanie δεν έχει σπίτι· κοιμάται στο αυτοκίνητό της μαζί με τη σκύλα και τη γάτα της. «Δεν μπορώ να στοκάρω προμήθειες, που θα επαρκούσαν στην περίπτωση που αναγκαζόμουν να περάσω μια παρατεταμένη περίοδο ασθένειας», λέει η ίδια.

Και συνεχίζει εξηγώντας ότι θα έπρεπε να βγαίνει έξω τουλάχιστον κάθε δύο μέρες προκειμένου να αγοράσει τρόφιμα, καθώς δεν έχει τη δυνατότητα να αποθηκεύσει οτιδήποτε χρειάζεται συντήρηση ή ζέσταμα.

«Επίσης, πρέπει να μπορώ να πλένω τα χέρια μου και να χρησιμοποιώ την τουαλέτα, κάτι που δεν γίνεται να κάνω στο αμάξι. Και έχω και μία σκύλα που πρέπει να βγαίνει έξω, οπότε ακόμη και αν είμαι άρρωστη θα πρέπει να τη φροντίσω».

Στην θέση της Stephanie V, της Martha Escudero και των μητέρων από το Oakland, βρίσκονται σήμερα περισσότεροι από μισό εκατομμύριο άνθρωποι στις ΗΠΑ.

Εσπευσμένα, οι πολιτείες των ΗΠΑ διαθέτουν χρήματα από τους προϋπολογισμούς τους για να διαθέσουν χώρους (π.χ μέσω μίσθωσης ξενοδοχείων) στους άστεγους. Αλλά οι συντάκτες της έρευνας των τριών αμερικανικών πανεπιστημίων θεωρούν πως θα πρέπει να γίνουν περισσότερα.

«Πρόκειται για πληθυσμούς που είναι μεγαλύτεροι σε ηλικία, και η υγεία τους είναι ήδη βεβαρημένη, με εξασθενημένο ανοσοποιητικό σύστημα», είπε ο Thomas Byrne, καθηγητής στο Boston University, που συμμετείχε στην έρευνα.

«Είναι ευάλωτοι και διατρέχουν υψηλό κίνδυνο, αλλά για πολλούς εξ αυτών δεν είναι αργά. Οι ιθύνοντες έχουν ηθικό καθήκον να δράσουν τώρα και να σώσουν ζωές».

Η ανησυχία σε Ε.Ε…

Παραδόξως, στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποτυπώνουν συνολικά τον άστεγο πληθυσμό, καθώς οι χώρες-μέλη χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθόδους καταγραφής και έτη αναφοράς.

Ωστόσο, τα στοιχεία που παρουσιάζει στις τέσσερις δημοσιευμένες έως τώρα εκθέσεις της η «Ευρωπαϊκή Οµοσπονδία Εθνικών Οργανώσεων που εργάζονται µε τους αστέγους» (FEANTSA), συνηγορούν στο ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες, με εξαίρεση την Φινλανδία, παρουσιάζεται τα τελευταία χρόνια σημαντική αύξηση του άστεγου πληθυσμού.

Μεταξύ των χωρών που παρουσιάζουν τη μεγαλύτερη αύξηση, βρίσκονται η Αγγλία (αύξηση 169% μεταξύ 2010 και 2016), η Ιρλανδία (αύξηση 145% μεταξύ 2014 και 2017) και το Βέλγιο (αύξηση 96% μεταξύ 2008 και 2016).

Με την κρίση της πανδημίας του κορονοϊού, έχει πυκνώσει και ο διάλογος στις παραπάνω χώρες, σχετικά με την προστασία των αστέγων και την λήψη μέτρων για εκείνους που, εκ των πραγμάτων, δεν μπορούν να ακολουθήσουν τις οδηγίες που θα καταστήσουν ασφαλείς τους εαυτούς τους και θα αποτρέψουν την εξάπλωση του ιού.

Εκτιμάται πως ο μέσος χρόνος ζωής των αστέγων στην Ευρώπη είναι κατά 30 χρόνια μικρότερος από τον υπόλοιπο πληθυσμό.

Η Γαλλία έχει προχωρήσει στη δημιουργία 80 δομών σε ολόκληρη την επικράτεια, στις οποίες θα μπορούν να διαμένουν σε συνθήκες αυτοπεριορισμού άστεγοι που βρίσκονται θετικοί στον κορονοϊό, αλλά δεν χρειάζεται να νοσηλευτούν.

Περισσότεροι από 10.000 άνθρωποι έχουν χάσει τη ζωή τους στην Ιταλία με τον συνολικό αριθμό των κρουσμάτων να πλησιάζει τα 100.000.

Στη Ρώμη των 8.000 αστέγων, πολλοί έχουν μετακινηθεί πιο κοντά στο Βατικανό όπου τους προσφέρεται φαγητό και η δυνατότητα να κάνουν ένα ντουζ. Την ίδια στιγμή, τα εγχειρήματα υποστήριξής αστέγων πασχίζουν να διασφαλίσουν όχι μόνο όσα τους προσφέρουν (π.χ. φαγητό), αλλά και τον εξοπλισμό (μάσκες, γάντια) που χρειάζεται ώστε να μην μεταδοθεί ο ιός.

Τουλάχιστον 40.000 άνθρωποι δεν έχουν στέγη στη Γερμανία, η υποστήριξη των οποίων έχει καταστεί δυσκολότερη ύστερα από την άρση της κυκλοφορίας και την αναστολή των δραστηριοτήτων πολλών πρωτοβουλιών λόγω αυτής. Στις δομές φιλοξενίας αστέγων, οι άνθρωποι δεν μπορούν να παραμείνουν κατά τη διάρκεια της ημέρας, αλλά μόνο να διανυκτερεύσουν.

Ταυτόχρονα, η απαγόρευση της κυκλοφορίας στις ευρωπαϊκές χώρες τους έχει αφήσει δίχως τις βασικές πηγές εξασφάλισης του εισοδήματός τους (π.χ. συλλογή μπουκαλιών, επαιτεία). Η ίδια πραγματικότητα ισχύει και στο Ηνωμένο Βασίλειο.

Στη Ρουμανία η κρατική πρόνοια για τους άστεγους στην παρούσα συγκυρία θεωρείται μηδαμινή. Και σε μας; Τουλάχιστον 20.000 άνθρωποι είναι άστεγοι στην Ελλάδα.

Στην Αθήνα εκτιμάται πως χρήζουν μέριμνας περίπου 1.000 άνθρωποι. Ο δήμος έχει προχωρήσει στην λήψη μέτρων για την υποστήριξή τους, κυρίως με την συνεργασία ΜΚΟ (PRAXIS, Γιατροί του Κόσμου, συλλόγων (Θετική Φωνή, Προμηθέας) και πρωτοβουλιών (STEPS), και υπάρχει μέριμνα για τα συσσίτια τους.

Αλλά αυτή τη στιγμή εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που χρήζουν βοηθείας.

… και το διαφορετικό παράδειγμα της Φινλανδίας

Η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης στην οποία ο διάλογος σχετικά με την προστασία των αστέγων από τον κορονοϊό δεν εξελίσσεται με την ίδια ένταση, είναι εκείνη που κατάφερε να μειώσει τον πληθυσμό των ατόμων χωρίς στέγη, προσφέροντάς του ασφαλείς συνθήκες διαβίωσης, τη στιγμή που οι υπόλοιπες χώρες κατέγραφαν σημαντικές αυξήσεις αυτού.

Η Φινλανδία ακολουθεί μια πραγματικά ρηξικέλευθη πολιτική στη διαχείριση του ζητήματος της έλλειψης στέγης.

Όπως χαρακτηριστικά αναφέρει έκθεση της FEANTSA, η σκανδιναβική χώρα προσεγγίζει την αστεγία ως «στεγαστικό πρόβλημα και καταπάτηση θεμελιωδών δικαιωμάτων, που μπορούν να αντιμετωπιστούν εξίσου, και όχι ως ένα αναπόφευκτο κοινωνικό πρόβλημα που οφείλεται σε προσωπικά ζητήματα».

Αυτό σημαίνει πως η όλη προσέγγιση είναι διαφορετική: αρχικά, ο τρόπος για να αντιμετωπιστεί το ζήτημα της έλλειψης στέγης κάποιου, είναι να του δοθεί ένα σπίτι.

Αυτό πραγματοποιείται δίχως αυστηρές προϋποθέσεις και χωρίς να αποκλείονται από τη διαδικασία περιπτώσεις ανθρώπων με προβλήματα εξάρτησης από το αλκοόλ και χρήσης ναρκωτικών ουσιών.

Μάλιστα, παρέχεται υποστήριξη για να αντιμετωπιστούν θέματα εθισμού ή υγείας, καθώς και για να μπορέσουν οι άνθρωποι να σταθούν στα πόδια τους, να λύσουν γραφειοκρατικά ζητήματα και να βρουν μια δουλειά.

Σε αντίθεση με τους ξενώνες φιλοξενίας για άστεγους στους οποίους ισχύει η τοποθέτηση πολλών κρεβατιών σε κοινό χώρο, λύση στην οποία καταφεύγουν τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη, στη Φινλανδία προκρίνεται η πρακτική της υποστηριζόμενης αυτόνομης διαβίωσης.

Έτσι, ολόκληρα κτίρια διαμορφώνονται σε διαμερίσματα, στα οποία οι άστεγοι μπορούν να μείνουν μόνοι τους, έχοντας παράλληλα πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης.

Δουλεύει αυτή η προσέγγιση; Το διάστημα 2008-2015 η αστεγία μειώθηκε κατά 35%. Και το 2017 μόλις 415 άνθρωποι ζούσαν στο δρόμο ή σε ξενώνες φιλοξενίας.

Έτσι, δίχως ανθρώπους δίχως στέγη ή συνωστισμένους σε δομές φιλοξενίας, η Φινλανδία έχει τη δυνατότητα να απέχει από έναν διάλογο που, με την εξάπλωση του κορονοϊού και τις επόμενες εβδομάδες να χαρακτηρίζονται ως κρίσιμες, στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες γίνεται με ολοένα μεγαλύτερη ανησυχία.