Newsletter | Στήριξε το Solomon
Κατά την πρόσφατη Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε μέτρα για την προστασία των θαλάσσιων περιοχών. Το πρόβλημα; Προέβη ακριβώς στις ίδιες εξαγγελίες τέσσερα χρόνια πριν.
Κατά την Διάσκεψη του ΟΗΕ για τους Ωκεανούς, που πραγματοποιήθηκε μεταξύ 9-13 Ιουνίου 2025 στη Νίκαια της Γαλλίας, ο Κυριάκος Μητσοτάκης ανακοίνωσε μια σειρά δεσμεύσεων. Μεταξύ αυτών, η έναρξη της νομικής διαδικασίας για τη δημιουργία δύο νέων θαλάσσιων πάρκων σε Αιγαίο και Ιόνιο, η απαγόρευση της μηχανότρατας σε όλα τα πάρκα μέχρι το 2026 και σε όλες τις Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές μέχρι το 2030, καθώς και η καθιέρωση του 10% των εθνικών χωρικών υδάτων ως ζώνες με μηδενική αλιευτική δραστηριότητα (no take zones).
Αλλά όπως αποκαλύπτεται από την έρευνα του Solomon, που πραγματοποιήθηκε με την υποστήριξη του Earth Journalism Network του διεθνούς δικτύου ερευνητικής δημοσιογραφίας Internews, δεν είναι η πρώτη φορά που ο Έλληνας πρωθυπουργός προβαίνει στις ίδιες δεσμεύσεις. Συγκεκριμένα:
Οι δεσμεύσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη από τη Μασσαλία δεν είχαν γίνει εν κενώ.
Είχε προηγηθεί, τον Δεκέμβριο του 2020, η καταδίκη της Ελλάδας από το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για μη συμμόρφωση με την κοινοτική οδηγία για τους οικοτόπους (92/42/ΕΟΚ). Το δικαστήριο έκρινε πως η χώρα δεν είχε θεσπίσει, ως όφειλε, σαφή μέτρα διατήρησης για 239 Ειδικές Ζώνες Διατήρησης (ΕΖΔ), όπως ο καθορισμός απαγορεύσεων και η ρύθμιση δραστηριοτήτων.
Στις 18 Ιουνίου 2025, η Κομισιόν έστειλε προειδοποιητική επιστολή στην Ελλάδα για μη συμμόρφωσή της με την απόφαση του Δικαστηρίου της ΕΕ.
Όσον αφορά την ανακοίνωση για την δημιουργία των δύο θαλάσσιων πάρκων, αρχικά είχε γίνει τον Απρίλιο του 2024, στο πλαίσιο της 9ης Διεθνούς Διάσκεψης «Οur Ocean Conference». Τότε, ο πρωθυπουργός είχε υποστηρίξει πως, με την θέσπιση των νέων πάρκων, το μέγεθος των Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών της Ελλάδα θα αυξηθεί κατά 80%, καλύπτοντας πλέον περίπου το ⅓ των εθνικών χωρικών θαλάσσιων υδάτων.
Ο παγκόσμιος στόχος «30×30» (άρθρο 174) προβλέπει ότι έως το 2030 θα πρέπει να θεσπιστούν ως προστατευόμενες περιοχές το 30% των θαλάσσιων και των χερσαίων περιοχών. Όταν τα δύο θαλάσσια πάρκα υλοποιηθούν, η Ελλάδα θα επιτύχει τον στόχο. Συγκεκριμένα, από 18% το 2017, το δίκτυο προστατευόμενων περιοχών θα καλύπτει -θεωρητικά τουλάχιστον- το 32% των θαλάσσιων υδάτων.
Η σύσταση των θαλάσσιων πάρκων εμφανίζεται να αποτελεί προτεραιότητα για την ελληνική κυβέρνηση. Όμως, πόσο προστατευμενες θα είναι στην πραγματικότητα αυτές οι περιοχές;
Πέντε χρόνια μετά την καταδίκη, και τέσσερα μετά τις δεσμεύσεις του Κυριάκου Μητσοτάκη στη Μασσαλία, οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές της Ελλάδας εμφανίζονται πρακτικά απροστάτευτες.
Σύμφωνα με έκθεση που δημοσιεύθηκε τον Οκτώβριο του 2024, και συνυπογράφουν εννέα περιβαλλοντικές οργανώσεις (π.χ. WWF Ελλάς, Greenpeace, Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, iSea), μόλις 12 από τις συνολικά 174 θαλάσσιες περιοχές του δικτύου Νatura 2000 έχουν οποιουδήποτε τύπου θεσπισμένο προστατευτικό καθεστώς.
Η έκθεση επισημαίνει ότι, στις περισσότερες περιπτώσεις, η προστασία κι αυτών των μόλις 12 περιοχών «περιορίζεται σε προσωρινά ή αποσπασματικά μέτρα».
«Πρακτικά», αναφέρεται, «αυτό σημαίνει ότι μόλις το 3,4% των ελληνικών χωρικών υδάτων είναι προστατευμένο (και αυτό όχι πλήρως), τη στιγμή που η Ελλάδα έχει δεσμευτεί νομικά για ουσιαστική προστασία τουλάχιστον του 30% του θαλάσσιου χώρου της έως το 2030».
Για να συσταθεί μια Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή, θα πρέπει να ολοκληρωθεί η εξής διαδικασία:
Ο Βασίλης Παπαδόπουλος, νομικός σύμβουλος της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας (ΕΟΕ), επισημαίνει μιλώντας στο Solomon ακόμη μια δέσμευση του Κυριάκου Μητσοτάκη που δεν έχει έως και σήμερα ικανοποιηθεί.
«Αυτό που γνωρίζουμε, δια στόματος του ίδιου του πρωθυπουργού, είναι ότι είχε αναληφθεί η υποχρέωση να έχουν θεσπιστεί μέχρι το τέλος του 2022 όλα τα Προεδρικά Διατάγματα, τα οποία είναι απόληξη της διαδικασίας των Ειδικών Περιβαλλοντικών Μελετών, προκειμένου να θωρακιστούν όλες οι Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές της χώρας με σχέδια διαχείρισης», λέει ο κ. Παπαδόπουλος.
Συμπληρώνει όμως πως, ως προς τα αίτια της καθυστέρησης, δεν έχουν δοθεί αρμοδίως εξηγήσεις.
Τι σημαίνει, όμως, η θέσπιση μιας Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής στην πράξη;
Η Ιωάννα Ουρανίτσα εργάζεται επί 30 χρόνια ως επαγγελματίας αλιέας στην Αλόννησο. Είναι γνωστή στο νησί ως «αστακού», μιας και το καΐκι της ψαρεύει κυρίως αστακούς. Ξεκίνησε στα 16 της, όταν παντρεύτηκε τον Νίκο, αλιέα δεύτερης γενιάς.
Μία συνηθισμένη μέρα τους ξεκινάει στις πέντε το πρωί, με το μάζεμα των διχτυών. Στη συνέχεια θα ψάξουν για απάγκιο να ξεψαρίσουν, θα καθαρίσουν τα εργαλεία τους, και θα επιστρέψουν να τα ρίξουν ξανά στο νερό. Να καλάρουν, όπως λένε οι ψαράδες. Το βράδυ δεν επιστρέφουν στο σπίτι. Μέχρι να ρίξουν τα δίχτυα, φτάνει οκτώ το βράδυ, οπότε θα δέσουν στα ερημονήσια και κάπως έτσι θα περάσουν δύο και τρεις μέρες στο νερό.
Εδώ και ενάμιση χρόνο, η Ιωάννα είναι πρόεδρος του αλιευτικού συλλόγου Αλοννήσου, που αριθμεί 30 μέλη από τους συνολικά 45 ψαράδες που ζουν εκεί. Το νεότερο μέλος είναι γύρω στα 35, το μεγαλύτερο στα 80.
Το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Βορείων Σποράδων είναι το μεγαλύτερο θαλάσσιο πάρκο της Ευρώπης και το πρώτο της Ελλάδας. Από το 2003, προστατεύεται με Κοινή Υπουργική Απόφαση. Μεταξύ άλλων προστατευτικών μέτρων, η αλιεία, επαγγελματική και ερασιτεχνική, απαγορεύεται πλήρως στην Α’ Ζώνη και επιτρέπεται υπό αυστηρούς όρους στη Β’ Ζώνη.
Η κ. Ουρανίτσα, μιλώντας στο Solomon, υποστηρίζει πως οι προβλέψεις που ισχύουν στο θαλάσσιο πάρκο είναι θετικές για τους ίδιους. «Πάμε πολύ καλύτερα, έχουμε δει τα ιχθυαποθέματα μας να σώζονται», λέει.
Τρεις ώρες πριν την ανατολή, οι ψαράδες πρέπει να σηκώσουν τα δίχτυα τους. Και τρεις ώρες πριν τη δύση, να καλάρουν. «Αυτό το ωράριο δεν μας επιτρέπει να βάλουμε παραπάνω αλιευτικά εργαλεία. Δεν μένουν τα δίχτυα τρεις και τέσσερις μέρες, που τα άφηναν παλιά, ή τα αφήνουν ακόμα σε πολλά μέρη», λέει η κ. Ουρανίτσα.
Για τον καθηγητή ιχθυολογίας του τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, Θανάση Τσίκληρα, το πάρκο της Αλοννήσου θα μπορούσε να αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα της Μεσογείου. «Οι ψαράδες εκεί έχουν καταλάβει ότι επειδή υπάρχει το πάρκο, έχουν ακόμα καλές ψαριές, που σημαίνει καλά εισοδήματα», λέει.
Μέσω μιας Θαλάσσιας Προστατευόμενης Περιοχής, εξηγεί ο κ. Τσίκληρας, προστατεύονται όλα τα ενδιαιτήματα της περιοχής. «Δεν ψαρεύονται οι ενήλικοι πληθυσμοί, ενώ παράλληλα η διαδικασία της αναπαραγωγής και της ενσωμάτωσης των νεαρών, στον ενήλικο πληθυσμό, γίνεται ανεμπόδιστα. Αυτό σημαίνει ότι ο κύκλος ζωής όλων των οργανισμών, εμπορικών και μη εμπορικών, προστατεύεται».
Ως αποτέλεσμα αυτής της αύξησης, εξηγεί ο καθηγητής, η βιομάζα των ειδών μέσα στην ίδια περιοχή δεν είναι ικανή να συντηρήσει όλους τους πληθυσμούς. Τότε, εκείνοι μετακινούνται σε παρακείμενες περιοχές, ευνοώντας εμμέσως την αλιευτική δραστηριότητα σε αυτές.
Η κ. Ουρανίτσα επισημαίνει πως αποτελεί εξαίρεση, και όχι κανόνα, στον τρόπο που η ίδια βλέπει τις ρυθμίσεις αλιείας στις προστατευόμενες περιοχές. «Πολλοί ψαράδες νομίζουν ότι θα τους σταματήσουν, ότι δε θα μπορούν να ψαρεύουν, αύριο-μεθαύριο δεν θα μπορούν να ζήσουν», εξηγεί.
«Δεν καταλαβαίνουν πως ό,τι γίνεται είναι για το καλό τους, για το μέλλον τους, για να υπάρχουν αλιεύματα να ζήσουν αυτοί και οι οικογένειές τους». Η αναφορά της υπογραμμίζει γιατί, κατά την θεσμοθέτηση των προστατευόμενων περιοχών, θα πρέπει να υπάρχει ανοιχτός διάλογος με τις τοπικές κοινωνίες: εάν δεν κατανοήσουν και πειστούν για τα οφέλη, δύσκολα θα «αγκαλιάσουν» το εγχείρημα.
Ο κ. Τσίκληρας αναφέρει πως η αρχή της δημιουργίας του θαλάσσιου πάρκου στην Αλόννησο σχετιζόταν με την προστασία της μεσογειακής φώκιας. Στη συνέχεια, ήρθαν απαγορεύσεις για αρχαιολογικούς λόγους.
«Όταν έγινε το πάρκο, δεν στόχευε κανείς να ωφελήσει τους πληθυσμούς και τους ψαράδες. Οι ψαράδες για πάρα πολλά χρόνια ήταν ενάντια στο πάρκο και στην προστασία της φώκιας».
Οι ανακοινώσεις του 2024 για τη δημιουργία νέων θαλάσσιων πάρκων χαιρετίστηκαν από περιβαλλοντικές οργανώσεις και φορείς, παρά τις ελλείψεις στην προστασία των ήδη υπαρχουσών Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών.
Δημιούργησαν όμως και ερωτηματικά, καθώς τόσο στο Αιγαίο όσο και στο Ιόνιο πέλαγος υπάρχουν παράμετροι που θέτουν εμπόδια για μία πράγματι ολοκληρωμένη προστασία — αρχής γενομένης της έκτασής τους.
Σύμφωνα με τις επίσημες ανακοινώσεις, το θαλάσσιο πάρκο στο Ιόνιο θα καλύπτει πάνω από 14.000 τ.χλμ και το θαλάσσιο πάρκο του Αιγαίου περισσότερα από 8.000 τ.χλμ.
Παρότι ο πρωθυπουργός ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός «υπερσύγχρονου συστήματος επιτήρησης με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, δορυφόρους και τεχνητή νοημοσύνη», για την αποτελεσματική περιπολία αυτών των περιοχών, η επαρκής φύλαξή τους είναι από μόνη της πρόκληση.
Όπως επισημαίνει η κ. Ουρανίτσα, «θαλάσσιο πάρκο χωρίς φύλαξη δεν υπάρχει. Καλύτερα ένα μικρό πάρκο, που μπορείς να το φυλάς, παρά ένα μεγάλο που δεν μπορείς να επιτηρείς». Αυτή τη στιγμή, το πάρκο της Αλοννήσου φυλάσσεται από σκάφη του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), του Λιμενικού, του Ιδρύματος ΘΑΛΑΣΣΑ και των οργανώσεων ΜΟΜ και Sea Shepherd. Θα καταστεί δυνατό να υπάρχει αντίστοιχη φύλαξη και για τα δύο νέα πάρκα;
Ο Βασίλης Παπαδόπουλος από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, στη μελέτη της οποίας βασίστηκε κατά μεγάλο μέρος ο σχεδιασμός του νέου θαλάσσιου πάρκου στο Αιγαίο, καθώς περιλαμβάνει τις νησίδες που αποτελούν πυρήνες βιοποικιλότητας για την άγρια ορνιθοπανίδα, είναι σκεπτικός.
Όχι μόνο για το μέγεθος των πάρκων, η οριοθέτηση των οποίων αναμένεται να ανακοινωθεί με την ανάρτηση των δύο μελετών σε δημόσια διαβούλευση, αλλά και για τις αντιδράσεις που προκάλεσε η ανακοίνωσή τους από την πλευρά της Τουρκίας. «Τα περιβαλλοντικά θέματα σκοντάφτουν στα εθνικά», επισημαίνει ο κ. Παπαδόπουλος. «Η ανακοίνωση γι’ αυτά τα πάρκα έρχεται να βρει όλη την αναταραχή των ελληνοτουρκικών».
Το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών είχε αναφέρει τότε πως «είναι γνωστό ότι η Ελλάδα προσπαθεί εδώ και καιρό να επωφεληθεί από σχεδόν κάθε πλατφόρμα στο πλαίσιο των εκκρεμών ζητημάτων του Αιγαίου. Παρά το πρόσφατο θετικό κλίμα στις σχέσεις μας, φαίνεται ότι η Ελλάδα εκμεταλλεύεται και πάλι ζητήματα που αφορούν το περιβάλλον».
Από πλευράς του, ο κ. Τσίκληρας επισημαίνει πως παραμένει «λίγο θολό το τοπίο για το πού ακριβώς αναφερόμαστε όταν μιλάμε για το 30×30». Για να υπάρξει αποτελεσματική προστασία, θα απαιτούνταν οριζόντια μέτρα που θα συμπεριλάμβαναν ολόκληρο το Αιγαίο.
Στη δυτική πλευρά της χώρας, το μεγάλο αγκάθι για τη δημιουργία του νέου πάρκου είναι τα εθνικά σχέδια για την εξόρυξη υδρογονανθράκων. Το ερώτημα για το πώς συνδυάζεται η προστασία μίας περιοχής, με παράλληλη εξορυκτική δραστηριότητα σε γειτονική απόσταση, δεν έχει ακόμα απαντηθεί.
Τον περασμένο Ιανουάριο, το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας προέβη σε μια ασυνήθιστη, διπλή ανακοίνωση:
Στις 4 Απριλίου 2025, η πετρελαϊκή Chevron καταδικάστηκε -σε μία ιστορική δίκη που διήρκεσε μια δεκαετία- από δικαστήριο της Λουιζιάνα, και καλείται να πληρώσει το ποσό των 744,6 εκατ. δολαρίων για την αποκατάσταση των ζημιών που προκάλεσε στα παράκτια υγροτοπικά συστήματα της νοτιοανατολικής Λουιζιάνα. Το υπουργείο Περιβάλλοντος δεν απάντησε στα δημοσιογραφικά ερωτήματα του Solomon.
Για τον Σταύρο Αντύπα, δικηγόρο, ακτιβιστή, και ιδρυτικό μέλος της «Ανοιχτής Συνέλευσης Κεφαλονιάς κατά των εξορύξεων υδρογονανθράκων στο Ιόνιο», προστασία και εξορύξεις αποτελούν πλήρως ασύμβατες έννοιες.
«Εξορυκτική δραστηριότητα δεν μπορεί να υπάρξει όχι απλά μέσα σε μία τέτοια προστατευόμενη περιοχή, ούτε καν δίπλα της, ούτε καν παραδίπλα της. Είναι ασύμβατες έννοιες, το ένα εξ ορισμού αναιρεί το άλλο», επισημαίνει.
«Δεν έχει κανένα νόημα να ορίσει οποιαδήποτε πολιτεία, ή αν θέλετε η Ευρωπαϊκή Ένωση, μια Θαλάσσια Προστατευόμενη Περιοχή, και από την άλλη να διατυμπανίζει ότι θα γίνουν εξορύξεις — είτε εντός της περιοχής, είτε εκτός, αλλά όμορα», συμπληρώνει.
Το κίνημα, στο οποίο συμμετέχει ο κ. Αντύπας, ξεκίνησε να δημιουργείται το 2011. Μέσα από την δράση του, κινητοποίησε την τοπική κοινωνία, που εκείνη την εποχή ήταν υπέρ των εξορύξεων, σε έναν διάλογο που άλλαζε το αφήγημα, φέρνοντας στο τραπέζι τις αρνητικές διαστάσεις.
Τα κεντρικά επιχειρήματα που έθεσε η Ανοιχτή Συνέλευση Κεφαλονιάς είχαν να κάνουν με δύο κύρια χαρακτηριστικά του νησιού: τον τουρισμό και τη σεισμική δραστηριότητα.
Ο κ. Αντύπας έχει γράψει, σε κείμενο με τίτλο Ο Τελευταίος Αύγουστος της Κεφαλονιάς, πως «σε μια περιοχή με έντονη σεισμική δραστηριότητα, υπάρχει άμεσος κίνδυνος περαιτέρω σεισμικών δονήσεων… γεγονός που σε τέτοιες περιοχές, πάνω δηλαδή στο σεισμικό τόξο του Ιονίου, κάνει απαγορευτική την τέτοιας φύσεως επέμβαση».
Τον Οκτώβριο του 2023, η Ολλανδία διέκοψε τις εξορύξεις από το μεγαλύτερο κοίτασμα φυσικού αερίου της Ευρώπης. Για δεκαετίες, οι κάτοικοι της περιοχής του Χρόνινγκεν απέδιδαν την αυξημένη σεισμική δραστηριότητα σε αυτές.
Ο όρος «paper parks» (πάρκα στα χαρτιά) περιγράφει περιοχές που προστατεύονται στη θεωρία και μόνο. Στην πράξη, και παρά την τυπική τους αναγνώριση, η προστασία είναι ελλιπής: δεν υπάρχουν ρυθμιστικά μέτρα ή αποτελεσματική επιτήρηση, οι πόροι είναι περιορισμένοι, και η εμπλοκή της τοπικής κοινότητας απούσα.
Στο τέλος της ημέρας δεν επιτυγχάνουν τον κύριο στόχο τους, που είναι η αποτελεσματική προστασία της βιοποικιλότητας και του φυσικού περιβάλλοντος.
Το 2020, η διεθνής οργάνωση Oceana, με δράση την προστασία των ωκεανών, εξέτασε την επικάλυψη μεταξύ του μεγαλύτερου δικτύου Θαλάσσιων Προστατευόμενων Περιοχών (ΘΠΠ) στην Ευρώπη, του Natura 2000 (περιλαμβάνει συνολικά 3.449 περιοχές), και 13 ανθρώπινων δραστηριοτήτων που συνιστούν άμεσες απειλές για τα θαλάσσια είδη και οικοσυστήματα.
Η ανάλυση αποκάλυψε μια ανησυχητική εικόνα: σχεδόν 3/4 των περιοχών εξακολουθούσαν να επηρεάζονται από μία ή περισσότερες απειλές. Οι περιοχές που δεν επηρεάζονταν αντιστοιχούσαν μόλις στο 0,07% της συνολικής έκτασης του δικτύου Natura 2000. Οι πιο διαδεδομένες απειλές ήταν η θαλάσσια κυκλοφορία και η αλιεία, επηρεάζοντας το 66% και το 32% των προστατευόμενων περιοχών, αντίστοιχα.
Ο καθηγητής ιχθυολογίας του τμήματος Βιολογίας του ΑΠΘ, Θανάσης Τσίκληρας, υπογραμμίζει δύο προϋποθέσεις, προκειμένου να μην βρεθεί κάποιο από τα σχεδιαζόμενα θαλάσσια πάρκα της Ελλάδας πάρκο μόνο στα χαρτιά.
Πρώτον, θα πρέπει να μην οριστεί ως θαλάσσιο πάρκο περιοχή που είναι ήδη γνωστό πως δεν ψαρεύεται. Άλλωστε, σκοπός της θέσπισης του πάρκου είναι να μειωθεί η χρήση αλιευτικών εργαλείων «όχι π.χ. στο κεντρικό Αιγαίο, που έχει βάθος κάτω από 800 μέτρα, δεν μπορεί να ψαρέψει κανείς, και δεν ψαρεύει».
Δεύτερον, δεν ωφελεί να απαγορευτεί το ψάρεμα με συγκεκριμένα εργαλεία (π.χ. δίχτυ τράτας βυθού), περιόδους που παραδοσιακά δεν καταγράφεται αλιευτική δραστηριότητα. Η επισήμανση ίσως φαντάζει αχρείαστη. Αλλά ο κ. Τσίκληρας εξηγεί ότι «το έχουμε δει να συμβαίνει, με την Υπουργική Απόφαση 27/2576».
Η απόφαση, εξηγεί ο καθηγητής, «απαγορεύει την αλιεία με δίχτυ τράτας σε ολόκληρη την επικράτεια την περίοδο μεταξύ 24 και 31 Δεκεμβρίου». Δηλαδή μέρες που οι ψαράδες είναι παραδοσιακά εκτός νερού, για να γιορτάσουν με τις οικογένειές τους.
Στήριξε την ανεξάρτητη δημοσιογραφία!
Η ερευνητική δημοσιογραφία απαιτεί χρόνο και πόρους που δεν διαθέτουμε πάντα. Για να μπορέσουμε να συνεχίσουμε να ελέγχουμε την εξουσία και να ασκούμε πίεση, χρειαζόμαστε τη βοήθειά σας.
